بیش‌ترین آیاتی که بر کتیبه‌ها نقش بسته‌اند
گروه ادب ــ در میان آیاتی که از قرآن کریم بر صفحه کتیبه‌ها نقش زده شده‌اند، بیش از همه می‌توان «و ان یکاد» و «آیت‌الکرسی» را مشاهده کرد؛ هنری که با ظهور اسلام، با آنچه مورد تایید این دین بود، تلفیق شد.
علی آسترکی، مسئول گنجینه قرآن آستان مقدس حضرت معصومه(س) در گفت‌وگو با ایکنا، در پاسخ به اینکه آیات، احادیث و روایاتی که بیشتر از سایر موارد در کتیبه‌ها مورد استفاده قرار گرفته است و می‌گیرد، عنوان کرد: بیشتر مواردی که مشاهده کرده‌ام شامل آیت‌الکرسی و «وان یکاد» بوده است. در کتیبه‌هایی که در آنها از پارچه سیاه استفاده می‌شود، اشعار محتشم کاشانی و «ان الحسین مصباح الهدی» به چشم می‌خورد.
وی در ادامه این مبحث گفت: در حرم حضرت معصومه (س) و مسجد طباطبایی یک کتیبه زیبا از سوره حجرات قرار گرفته که دور گنبد با نمایی زیبا ساخته شده است. همچنین در امامزاده حمزه یزد، اشعار فارسی در کتیبه‌ای به ارتفاع یک متر و نیم از سطح زمین و روی سنگ مرمر حک شده است. حدود صد متر کتیبه است که روی آن شعر و حدیث با ترجمه آن نوشته شده است.
آسترکی از نگارش یک دور کامل سوره حجرات که از سوره‌های بسیار کاربردی به شمار می‌رود، بر روی گنبد حرم حضرت معصومه(س) یاد و اظهار کرد: این اثر، هنر نگارش استاد کاتبی است که انسان را به خواندن آیات دعوت می کند. «اللَّهُ نُورُ السَّمَوَتِ وَالْأَرْضِ» از جمله آیاتی است که در کتیبه‌های دور محراب‌ها نوشته شده است.
وی در بخش دیگری از سخنانش درباره کتیبه‌هایی که ضریح‌ها به کار گرفته شده است گفت: در اطراف مقبره‌ها مانند مزار حضرت رضا(ع) و حضرت معصومه (س) و اطراف پنجره فولادی یک قاب مورد استفاده قرار گرفته که اشعار فارسی بر روی آنها نوشته شده است. همچنین دور گنبد هر دو حرم یاد شده، اشعار فارسی استفاده شده است.
آسترکی ادامه داد: وقتی از صحن گوهرشاد وارد حرم امام رضا(ع) می‌شویم، سوره‌های معوذتین، چهارقل و ... در قالب کتیبه‌های بزرگ و قدیمی دیده می‌شود. این کتیبه‌ها در بالای مسجد گوهرشاد دیده می‌شود. نگارش سوره بقره در مسجد امام حسن عسکری (ع) از دیگر مواردی است که می‌توان از آن یاد کرد.
وی در این باره که آیا روی شیشه نیز کتیبه‌نگاری صورت گرفته است یا خیر و موارد غیر از سنگ و گچ که بر آنها کتیبه نوشته شده است کدام هستند، گفت: تاکنون کتیبه‌ای روی شیشه ندیده‌ام. در عین حال علاوه بر گچ سنگ، روی فلزات نقره، مس، برنج و طلا نیز کتیبه‌نگاری انجام می‌شود. برای مثال در اطراف گنبد طلایی حرم امام رضا (ع) و اطراف ضریح می‌توان اشعاری را مشاهده کرد که در قالب کتیبه نوشته شده است.
آسترکی همچنین به موارد مشابه دیگر اشاره و عنوان کرد: در امامزاده‌هایی که در استان مرکزی وجود دارند، همچون امامزاده محمد و عون (ع) نیز اشعار مختلفی دیده می‌شود. محتوای اشعار متناسب با شخصیتی است که در آنجا به خاک سپرده شده است. اشعار حرم حضرت معصومه (س) و امام رضا (ع) نیز چنین هستند.
وی در پاسخ به اینکه آیا در استفاده از کتیبه‌ها، نمونه‌هایی در استفاده عمومی‌تر همچون کتیبه در سر در منازل وجود دارد، گفت: تمام سنگ قبرها یک نوع کتیبه به شمار می‌آیند. برای مثال گنجنامه در همدان، سنگ‌نگاره‌ها و در مکان کاخ آپادانا، شوش و تخت جمشید، همچنین بیستون در کرمانشاه از این جمله هستند. در مسجد نیز کتیبه‌هایی را در مسجد سپهسالار داشتیم که اکنون به کتابخانه مجلس تبدیل شده است.
آسترکی ادامه داد: پیش از اسلام، هنر سنگ‌نوشته‌ها بسیار مورد استفاده و توجه بود. کتیبه‌های سنگی در دوران اسلامی دیده می‌شود. سنگ مزارها در قبرستان بقیع نیز از این دست هستند. تصور می‌کنم که هنر پیش از اسلام به صورتی زیبا با آنچه مطلوب اسلام بوده، ترکیب شده است.
وی اظهار کرد: وقتی ایرانیان اسلام را پذیرفتند، به آنچه که مورد پذیرش اسلام بود گرایش پیدا کردند و خوشنویسی از این دست بود که محدودیتی در آن وجود نداشت و ایرانیان این هنر را مانند طلاکاری، طلانویسی و تذهیب را وارد هنر اسلامی و عربی کردند. عرب‌های شبه جزیره از هنر به معنی هنر تا حدود زیادی تهی هستند و قدیمی‌ترین سنگ نوشته‌ها در عربستان به دوره جاهلی و عمروبن قیس مروبط می‌شود.
آسترکی ادامه داد: میزان استفاده از کتیبه در شبه جزیره عرب و حرم حضرت رسول (ص) و مسجد النبی بسیار است و به کاتبان ترک مربوط می‌شود. زمانی که هنر خط پیشرفت کرد، ایرانیان به خط نسخ ویژه ایرانیان رسیدند که نماد آن استاد احمد نیریزی است که استاد وی محمد ابراهیم قمی است. وی همزمان با دوره صفوی به برگزاری مناظره فرهنگی و نظامی با عثمانی‌ها پرداخت.
وی از پیشرفت کتابت قرآن یاد و عنوان کرد: در این دوره نسخ عثمانی رشد پیدا کرد که نمونه آن را در عربستان نمی‌بینیم. در دوره قاجار خط تفکیک شد و خوانایی آن افزایش یافت. البته عثمانی‌ها هم در خط پیشرفت کردند. در همین اثنی ایرانیان در خط ثلث دچار ضعف شدند و چهره شاخصی در زمان قاجار در حوزه کتیبه‌نگاری نداریم.
وی با بیان اینکه عثمانی‌ها این مسیر را ادامه دادند، گفت: اگر بخواهیم مقایسه‌ای میان ایران و ترکیه در حوزه کتیبه‌نگاری و ثلث‌نویسی داشته باشیم و اساتیدی چون موحد و عبدالرضایی را کنار بگذاریم، باید بگوییم که فاصله زیادی با اساتید ترک داریم. علت آن است که گسست فرهنگی در خط ثلث ایجاد شد.
آسترکی از مقطعی از زمان یاد کرد و افزود: در دوره‌ای مسجدالحرام در دست عثمانی‌ها بود و کتیبه‌نگاری عثمانی‌ها در این مکان دیده می‌شود. در درون و بیرون مسجدی که به نام قدس شناخته می‌شود و قبةالصخره نامیده می‌شود، کتیبه‌نگاری عثمانی‌ها دیده می‌شود. در قدس و حجاز، نمونه خط‌های مرتبط با عثمانی‌ها بسیار است. در این مکان‌ها سنگ‌نوشته‌ها قدمت 30 هزار ساله دارد.
انتهای پیام
