نفع نظام حقوقی قرآن، تماما برای جامعه هدف است/ قرآن معجزه‌ای فرازمانی، فراقومی و فراعقلی
گروه اندیشه ــ حجت‌الاسلام حمید جزایری ضمن ارائه توضیحاتی پیرامون اعجاز قرآن بیان کرد: مقررات قرآن به گونه‌ای است که قانون‌گذار آن، نفعی از این نظام حقوقی نمی‌برد و نفع تماما برای جامعه هدف است، این ساختار حقوقی قرآن، توجه به حقوق و نظریه‌پردازی‌های آن در جای خود اعجاب‌برانگیز است.
به گزارش ایکنا؛ همگی انبیاء الهی برای این که صدق نبوت خود را به مردم نشان دهند و آن را اثبات کنند از طرف خداوند و به اذن الله معجزاتی را ارائه می‌دادند که البته این معجزات نیز به عنوان سلاح و ابزاری دفاعی در اختیار آن‌ها قرار می‌گرفت و برای هر یک از پیامبران الهی نیز به فراخور زمانی که در آن زندگی می‌کردند این معجزات ارائه می‌شد.
برای نمونه با توجه به این که در زمان حضرت عیسی(ع) مسائلی طبی و ... از رواج زیادی برخوردار بود معجزاتی این پیامبر الهی نیز در همین راستا بود و بنا به نص آیات قرآن کریم بیماران را شفا می‌داد و یا مردگان را به اذن الله زنده می‌کرد، این قاعده در زمان دیگر انبیاء مانند حضرت موسی(ع) و ... نیز وجود داشته است.
پیامبر اسلام(ص) نیز از این قاعده مستثنی نبوده و برای صدق ادعای نبوت خویش معجزاتی را ارائه کرده است، اما بی‌شک مهمترین معجزه ایشان که به عنوان معجزه خالده نیز نام‌بردار شده، قرآن کریم است که از وجوه اعجازی مختلفی نیز برخوردار است که می‌توان به وجوهی مانند فصاحت و بلاغت، اخبار از غیب و ... اشاره کرد و عرب آن زمان که در فصاحت و بلاغت یکه‌تازی می‌کرد، نتوانست همانند آن‌را بیاورد.
اما یکی از وجوه اعجاز قرآن که شاید کمتر مورد توجه قرار گرفته است، اعجاز حقوقی قرآن و نظام حقوقی که قرآن ارائه داده است، به همین مناسبت و به منظور آشنایی بیشتر با این وجه از اعجاز قرآن با حجت‌الاسلام والمسلمین حمید جزایری، رئیس مرکز تدوین و تالیف متون درسی حوزه‌های علمیه و عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی(ص) داشتیم.
جزایری در ابتدای صحبت‌های خود بیان کرد: اصل مسئله اعجاز یک معنای عام دارد به این معنا که برای اثبات و صدق نبوت کسی که ادعای نبوت دارد، طبیعتا باید از نظر عقل راهی باشد که بر آن اساس پذیرفته شود که مدعی نبوت حرفش صادق است و این راهی که به واسطه آن، صدق نبوت را احراز می‌کنیم که ادعا صحیح است، تحت عنوان اعجاز مطرح است، چون باید کاری را انجام دهد که از توان بشر عادی برنمی‌آید و این حکایت از این باشد که او متصل به منبع الهی است.
وی در ادامه افزود: در ادیان پیشین، مانند ادیانی که حضرت موسی(ع)، حضرت عیسی(ع) و حضرت ابراهیم(ع) داشتند، معجزات متناسب با آن شرایط و محیطی بود که در آن قرار داشتند و عمدتا معجزاتی با نگاه مادی بود، مانند شفای بیماران و ...، نسبت به پیامبر اکرم(ص) نیز در عین حال که حضرت(ص) معجزاتی از همان ساختار داشتند، لکن، چون نبوت نبی اکرم(ص) ابدی است و طبیعتا باید برای تمام انسان‌ها و در تمام مواقع پاسخگو باشد، باید معجزه‌ای می‌بود که فراگیر و فرازمانی و فراقومی باشد که قرآن به عنوان چنین معجزه‌ای قرار داده شد.
جزایری بیان کرد: یعنی نبی اکرم(ص) همراه با معجزات خود چیزی را همراه کرد که بشر عادی نمی‌توانست هماورد آن را بیاورد که این مسئله صدق نبی اکرم(ص) را اثبات می‌کند و آیات تحدی در قرآن که تحدی به قرآن و قطعاتی از قرآن و یک سوره قرآن شده است؛ به همین معنا است که قرآن کریم هم به صراحت می‌فرماید که اگر احتمال می‌دهید که قرآن از خداوند متعال نباشد، تمام بشر هم جمع شوند و بخواهند همانند آن را بیاورند، نمی‌توانند، لذا قرآن به عنوان معجزه جاودان نبی اکرم(ص) یک معجزه فرازمانی، فراقومی و فراعقلی است.
رئیس مرکز تدوین و تالیف متون درسی حوزه‌های علمیه در ادامه تصریح کرد: در گذشته تصور می‌شد که اعجاز قرآن عمدتا بلاغی و ادبی است و تا سالیان سال وجه غالب اعجاز، همین نظریه بلاغی بوده است، اما به مرور زمان روشن شد که ابعاد اعجاز قرآن بیش از این است و اخیرا برخی از محققان گزارشی داده‌اند که بیش از ۸۰ جلوه اعجازی برای قرآن مطرح است و یکی از این‌ها برای اعجاز حقوقی و اعجاز در مقام تشریع است.
جزایری بیان کرد: این مطلب یک پیش‌فرض دارد و علامه طباطبایی(ره) آن را در تفسیر المیزان آورده‌اند، به این معنا که قرآن فقط برای عرب‌زبانان نیست تا ادبیات آن اعجاز باشد، قرآن برای هر انسانی با هر زبان و نگاهی باید اعجاز باشد؛ بنابراین به تمام ابعاد باید بتواند بپردازد و محتوا و مفاهیمی را داشته باشد که هر متخصصی با تخصص خود که به این‌ها مراجعه کرد، در مقابل عظمت قرآن خاضع شود.
وی در ادامه افزود: یکی از ابعاد برجسته اعجاز در قرآن اعجاز حقوقی است که علاوه بر نکته پیشین مسئله حقوق از دغدغه‌های اصلی قرآن است، حقوق یعنی تنظیم روابط انسان‌ها در جامعه با دولت و فرادولت و خودشان است و نمی‌توانیم بگوییم که قرآن به عنوان قانون اساسی اسلام به مسئله روابط انسانی با یکدیگر در حوزه‌های مختلف توجه نکرده است، قرآن چه در بحث مبانی حقوقی به معنای پیش‌فر‌ض‌ها و اصول حاکم به معنای چرایی تبعیت از قانون به هر دو معنا بحث کرده است.
جزایری گفت: قرآن علاوه بر این، در بحث اهداف حقوقی و در مورد قواعد حاکم بر نظام حقوقی مانند قاعده «لا ضرر»، «نفی سلطه» و همچنین در مورد گزاره‌های حقوقی وارد شده است؛ بنابراین ورود قرآن در مبانی به دو معنا و در اهداف و قواعد و گزاره‌های حقوقی و بلکه می‌توانیم نظام حقوقی از قرآن را ارائه دهیم، یعنی یک مجموعه منسجم پاسخگو به نیاز‌های جامعه مبتنی بر مبانی و به نحو فراعقلی که ویژگی مهم آن این است که در عین حال که در شرایط خاص جزیرةالعرب نازل شد، اما چارچوب آن این‌طور است که در مدرن‌ترین جوامع نیز قابلیت اجرا دارد.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) در ادامه بیان کرد: اما ابعاد اعجاز حقوقی قرآن را باید بگوییم که تلفیقی از چند ویژگی است و نمی‌توانیم بگوییم اعجاز حقوقی قرآن یعنی جمله الف، بلکه تلفیقی از چند ویژگی موجب اعجاز حقوقی قرآن شده است؛ اول مسئله توجه قرآن و نگاه جامع قرآن به نیاز‌هایی که انسان در ارتباط با دولت و فرادولت‌ها برای او مطرح است، دوم ویژگی‌های نظام حقوقی قرآن که از جمله جایگاه عدالت در این نظام حقوقی، ارتباط قواعد حقوقی با عقل و فطرت و تطابق آن با عقل و فطرت، بحث صدق و صحت گزاره‌ها، بحث قابلیت عملیاتی بودن گزاره‌ها و واقع‌بینانه بودن گزاره‌ها هستند. برخی از ویژگی‌هایی که در نظام حقوقی قرآن برجسته است که مجموعه آن در نظام‌های دیگر حقوقی دیده نمی‌شود و جمع آن‌ها استثنایی است.
وی تصریح کرد: سومین ویژگی ظرافت اجرا و تحولی که گزاره‌های حقوقی قرآن در بازسازی جامعه دارند که زمان رسول خدا(ص) تنها بخشی از آن‌ها اجرا شد و باعث تحول در جامعه شد، در واقع نکته سوم این است که نظام حقوقی قرآن هم قابلیت اجرا دارد و هم توان تحول‌سازی در آن جامعه مخاطب و هدف را به دنبال دارد. مجموعه این نکته که عرض شد با آن نکته پیشین، یعنی توجه قرآن به مبانی و قواعد و اهداف و گزاره‌ها، این ترکیب چهارگانه در هیچ نظام حقوقی دیگری وجود ندارد.
جزایری بیان کرد: دیگر نظام‌ها ممکن است در برخی از ابعاد پیشرفت‌هایی داشته باشند، اما گاهی در تعارض گزاره‌های خود با یکدیگر مواجه هستند، برخی از مبانی آن‌ها به‌مرور زمان خطاپذیری آن‌ها را ثابت می‌کند، برخی از آن‌ها متاثر از منافع قدرت خاصی است؛ مانند قدرت حاکمه و قانون‌گذاران، اما مقررات قرآن، قانون‌گذار او نفعی از این نظام حقوقی نمی‌برد و نفع تماما برای جامعه هدف است، این ساختار حقوقی قرآن و توجه قرآن به حقوق و همچنین نظریه پردازی‌های قرآن در جای خود اعجاب‌برانگیز است.
رئیس مرکز تدوین و تالیف متون درسی حوزه‌های علمیه در ادامه تصریح کرد: مثلا جایگاه عدالت در نظام حقوقی قرآن و این که عدالت به مثابه معبری برای رسیدن به تقوا و حیات طیبه دیده شد؛ در ابعاد مختلف، حتی عدالت با خویشان و دشمن و عدالت در فضای خانواده و محیط اداری که این جامعیت در نظام‌های دیگر نیست یا نظریه‌پردازی حق عبودیت، قرآن اصلی‌ترین و ذاتی‌ترین حقی را که در هیچ شرایطی قابل عدول از آن نیست، مسئله عبودیت می‌داند، تمام حقوق دیگر مانند اشتغال، آزادی و ... را فرع بر عبودیت می‌داند و یا مسئله نحوه مبارزه با جرم، عنصر تقوا و امر به معروف و نهی از منکر در نظام حقوق جزایی قرآن که در هیچ نظام مشابه‌ای به این شکل نیامده است، نظریه‌پردازی‌های قرآن نیز در موارد متعدی چه در حقوق بین‌الملل و چه در حقوق مدنی و جزا وجود دارد، نوع نگاه قرآن به خانواده و ارزش‌های اخلاقی، حقوق و تکالیف، این ترکیب و این پرداخت به قوانین به صورت جامع و نوآورانه و مهم‌تر از همه قابلیت تحقق در جامعه داشته باشد؛ بنابراین این ترکیب از انسان عادی بر نمی‌آید و این به معنای اعجاز حقوقی قرآن است.
وی بیان کرد: از آرمان‌های مرحوم امام(ره) و مقام معظم رهبری طبعا این است که بتوانیم به نحو حداکثری قواعد و اصول حاکم قرآن را در جامعه اجرا کنیم، لکن طبیعی است که آن نمره ایده‌آل را نمی‌توانیم به وضعیت موجود بدهیم؛ به دلیل عوامل مختلفی، شاید محدودیت‌های اجتماعی و محدودیت‌های آن عناصری که در بدنه اجرا باید کمک کنند، سمت و سوی قواعد به این سمت است، اما تا نقطه آرمانی فاصله داریم کما این که در زمان امام علی(ع) و نبی اکرم(ص) که اسطوره‌ها بودند عملا آن‌ها هم نتوانستند آن‌گونه که مطلوب نظرشان بود، آرمان‌ها را عملی کنند، اما مقدار اندکی هم که اجرا کردند تحول‌ساز بود و نظام اسلامی ما نیز حرکت کلانش به این سمت بوده و گاهی با شتاب بیشتر و گاهی با موانع بیشتر و هر چه این اصول در صحنه عمل اجرایی‌تر شود، آن ابعاد نظام حقوقی خودش را بهتر نشان خواهد شد.
انتهای پیام
