اعجاز، خارق عادت، همراه با ادعای نبوت و توأم با تحدی است/فصاحت مهم‌ترین بعد اعجاز قرآن

حجت‌الاسلام و المسلمین حسین علوی‌مهر، عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالمیة در گفت‌و‌گو با ایکنا؛ به ارائه توضیحاتی پیرامون اعجاز پرداخت و در ابتدا بیان کرد: یکی از مباحث مهم علوم قرآنی که از صدر اسلام مورد توجه بوده، بحث اعجاز قرآن است و از آن زمان روز به روز و زمان به زمان این بحث در حال گسترش و توسعه است، ابتداء چیزی که مد نظر مفسران بوده و در آغاز آن را بحث می‌کردند، بحث اعجاز در یک حوزه بوده است، یعنی اعجاز قرآن را در حوزه الفاظ و تعبیرات قرآنی به کار می‌بردند، این آغاز بحث اعجاز بوده است، اما قبل از این که وارد گونه‌های اعجاز شویم، باید تعریفی را اعجاز داشته باشیم.

وی در ادامه افزود: اعجاز در لغت از واژه عجز می‌آید و به معنای قصور یا ناتوانی است و اگر به باب افعال برود و متعدی شود به معنای شخص دیگری را ناتوان کردن خواهد بود، این معنای لغوی اعجاز است، معنای اصطلاحی آن این است که علما می‌گویند امری است خارق عادت که مطابق با ادعای نبوت و همراه با تحدی باشد، یعنی سه نکته را باید در تعریف اعجاز توجه کنیم، یکی خارق عادت باشد یعنی از امور عادی خارج باشد، دوم این که همراه با ادعای نبوت باشد، پیامبران معمولا باید معجزه داشته باشند، غیر از اینها هر عملی مانند سحر، جادو و ...، که ببینیم خارق عادت هستند اما چون همراه ادعای نبوت نیستند به عنوان معجزه مطرح نمی‌شوند و دیگر اینکه همراه با تحدی هم باشد و کسی نتواند ‌مانند آن را بیاورد.علوی‌مهر بیان کرد: در نتیجه اعجاز یعنی امری خارق عادت، مطابق با ادعای نبوت و همراه با تحدی و هر سه در آن واحد باید جمع شود و اگر صرف این که کلام خارق عادتی مطرح شود، چون ادعای نبوت و تحدی را ندارد اعجاز نیست.
وی در ادامه به بحث تحدی پرداخت و بیان کرد: واژه تحدی در قرآن به کار نرفته است، اما آیاتی که به نوعی بحث اعجاز در دورن آنها استخراج می‌شود، مشیر به بحث تحدی است، یعنی اشاره می‌کند که مانند آن را بیاورید، تحدی از «حدی» است و به معنای همانند طلبیدن و همانند آوردن است، قرآن دو نوع تحدی دارد یک نوع ذاتی قرآن است و نیازی به لفظ ندارد و نیازی هم ندراد که بگوید مثل من بیاورید، یک پدیده‌ای در عصری به وقوع پیوسته و خود به خود دیگران را به شگفت وا داشته است و این باعث می‌شود، کسانی که در این حوزه مشغول هستند به دنبال مثل و مانند آن بروند.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالمیة تصریح کرد: مانند یک کارخانه یا کسی که کار مهمی را انجام بدهد که خیلی‌ها را به شگفتی وا دارد و دیگران هم در صدد بر می‌آیند که خود به خود این کار را انجام دهند، بدون این که این شخص تحدی لفظی کرده باشد، قرآن هم در صدر اسلام اینطور بود و بدون این که آیات تحدی نازل شود، عد‌ه‌ای در صدد همانند سازی برآمدند اما آن موقع و بعد از آن، ناتوان بودند و ناتوان شدند و در حوزه لفظ و معنا ناموفق بودند.
علوی‌مهر در ادامه بیان کرد: اما یک نوع دیگری از تحدی، ادعایی است که در قرآن ادعا می‌کند و می‌فرماید «وَ إِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ»، اگر شک دارید که این قرآن از جانب بنده ما و خداوند است، یک سوره مانند آن بیاورید که این را تحدی یعنی هماورد طلبی می‌نامند و این نوع تحدی تمام بشر را دعوت می‌کند به همارود آوردن و همین که بشر، مثل قرآن را نتواند بیاورد باعث عجز آنها می‌شود و ناتوانی آنها را ثابت می‌کند و نشانه نبوت است. ممکن است در ابتدا و وهله اول کسی حس نکند که این الفاظ دارای اعجاز است، اما به مرور پی می‌برند، اول متخصصان فن پی می‌برند و بعد به مرور زمان پی می‌برند.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالمیة با تبیین بیشتر موضوع تحدی تصریح کرد: در مورد تحدی، یک نظریه این است که خداوند دست بشر را بسته که همان نظریه صرفه است که یعنی صرف الله قلوبهم یا افکارهم، خداوند قلب و یا فکر آنها را برگردانده از این که بتوانند مثل قرآن را بیاورند، دست آنها را بسته و به شکلی نمی‌گذارد، در واقع بشر می‌تواند اما خدا نمی‌گذارد که امروزه این نظریه مردود شناخته شده، زیرا اگر اینطور باشد یک جبری حاکم است و قرآن مثل و مانند دارد اما به دلیل موانعی نمی‌شود آن را ارائه داد، نخستین کسی که آن را ارائه داده سید مرتضی است و در میان اهل سنت هم طرفدارانی دارد.
وی در ادامه افزود: اما غالب دانشمندان ما معتقدند که بشر نمی‌تواند مانند قرآن بیاورد، چون ابعاد اعجاز قرآن کریم تنها به لفظ نیست، بلکه ابعاد متفاوت و وجوه متفاوتی دارد که اگر بشر به یک جنبه توجه کند، از جنبه‌های دیگر عاجز خواهد بود، لذا از جنبه علمی و محتوایی و معارف عالی و بلندی که در دورن قرآن است و از جنبه امی بودن پیامبر(ص) و هماهنگی و عدم وجود اختلاف که در کل قرآن وجود دارد و از جنبه طرح مسائل دقیق علمی و ... قرآن به گونه‌ای است که، این ابعاد باعث می‌شود، کسی نتواند در یک سوره به تمام ابعاد اعجازی آن توجه کند.
علوی‌مهر با اشاره به مهم‌ترین وجه اعجاز قرآن، تصریح کرد: مهم‌ترین بُعد آن، شاید بُعد لفظی باشد و وقتی به برخی از آیات نگاه می‌کنید، مانند آیه «وَ قِيلَ يَا أَرْضُ ابْلَعِي مَاءَكِ وَيَا سَمَاءُ أَقْلِعِي وَغِيضَ الْمَاءُ وَقُضِيَ الْأَمْرُ وَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِيِّ وَقِيلَ بُعْدًا لِلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ»، یا سوره مبارکه کوثر را که می‌بینید از نظر آرایه‌های ادبی، یک جمله بیش از هفتاد آرایه ادبی دارد، کدام ادیب می‌تواند در یک جمله بیش از هفتاد آرایه ادبی ارائه کند، یک فصیح و انسان ادیب در ادبیات، نهایت چیزی که می‌تواند مطرح کند، یک جمله ادبی با چند نکته بلاغی است، اما این که هفتاد آرایه ادبی را درون یک آیه بگنجاند از عهده بشر عادی خارج است، بنابراین ما می‌بینیم که قرآن به گونه‌ای است که بشر به این سادگی نمی‌تواند مانند آن را بیاورد.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالمیة در ادامه بیان کرد: آخرین تلاش‌ها در آوردن مانند قرآن نیز، سوره‌های اینترنتی بود که در دهه هفتاد گروهی از طرف آمریکا مشغول ساختن چند سوره ساختگی شدند و خودشان به عجز خود پی بردند و ناتوانی خود را به منصه ظهور گذاشتند و این سوره‌ها از صحنه فضای مجازی خارج شد، البته که جواب‌هایی از طرف مصر و ایران و .. به آن ها داده شد.
علوی‌مهر تصریح کرد: کسانی هم که به حساب خود، به ساخت آیات پرداخته‌اند از خود قرآن کمک گرفته‌اند و قرآن می‌فرماید که «وَ إِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ»، در واقع می‌فرماید بروید و از غیر خدا کمک بگیرد نه این که از قرآن کمک بگیرید و آیه‌ای را به وجود آورید، در این سوره‌های مجازی که اخیرا درست شد یا چیزهایی که از قبل درست شده، از این حیث نیز فضاحت‌بار بوده است.
وی در ادامه افزود: علمای ما از قدیم مرسوم بوده که روی وجه ادبی و در بُعد فصاحت و بلاغت و اعجاز بیانی تأکید داشته‌اند و روی این وجه از اعجاز قرآن بین آنها اتفاق نظر وجود داشته است، ممکن است در اعجاز علمی برخی از علما نقدهایی داشته باشند و یا آن را قبول نداشته باشند و الآن هم برخی‌ها تنها اعجاز ادبی را در بُعد اعجاز قرآن مطرح می‌کنند و در گذشته هم داشته‌ایم، لذا اصلی‌ترین بُعد برای اعجاز قرآن وجه بیانی یا اعجاز در فصاحت و بلاغت است.
علوی‌مهر بیان کرد: جنبه‌های دیگر، گاه گاهی در برخی از مسائل ممکن است وجود داشته باشند، مانند اعجاز در علم غیب که در همه آیات نیست و این کمک می‌کند به اعجاز در کل قرآن، یا مثلا اعجاز علمی را که مشاهده می‌کنیم که آیه‌ای اشاره به نکته‌ای علمی داشته و در زمان ما آن بُعد علمی کشف می‌شود و دانشمندان علوم تجربی آن را ثابت می‌کنند و می‌بینیم که مطابق با قرآن است و این وجه از اعجاز در برخی از آیات قابل مشاهده است اما مهم‌ترین بخشی که روی آن تکیه شده است و همه آن را قبول دارند، اعجاز بیانی و اعجاز در فصاحت و بلاغت است.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالمیة در ادامه تصریح کرد: امروزه متاسفانه شبهات بر ضد قرآن بسیار زیاد شده است و من توصیه‌ام به همه جوانان این است که فارغ از همه شبهات و ذهنیت‌ها، سراغ خود قرآن برویم و آیاتش را مطالعه کنیم و بعد از آن ببینیم آیا این قرآن حق می‌گوید یا خیر و آیا آن چیزی است که معاندان و مخالفان و می‌گویند یا خیر، توصیه می‌کنم که به سمت قرآن بروند و آن حلاوت و شیرینی و عظمت قرآن را بچشند و شبهاتی که مطرح می‌شود مورد توجه قرار دهند.
انتهای پیام