حقوق کارگر در قرآن کریم/ تأکید اسلام بر حفظ کرامت کارگران

به گزارش ایکنا، روزهای پنجم تا تا یازدهم اردیبهشت‌ماه در ایران با عنوان هفته کارگر شناخته می‎شود. این هفته فرصتی برای بیان حقوق کارگران به عنوان یکی از اقشار اصلی زحمت‌کش در جامعه و عوامل اصلی کار و تولید در کشور است. در دین مبین اسلام نیز تأکید بسیاری بر حقوق کارگر صورت گرفته و پیامبر اسلام(ص) دست کارگر را می‌بوسند که این اقدام نشان از جایگاه والای کارگر در دین مبین اسلام است. براساس دستورات دین اسلام در مورد حقوق کارگر، یک کارفرما باید در اسرع وقت، دستمزد وی را پرداخت کرده و کرامت او نیز حفظ شود اما متأسفانه مناسبات اقتصادی امروز به گونه‌ای شده که کارگرانی که بیشترین زحمت را در اقتصاد کشور می‎کشند، عمدتا در بدترین جایگاه و موقعیت اقتصادی قرار دارند؛ وضعیتی که با آموزه‎های دین مبین اسلامی در مورد جایگاه کارگر سازگار نیست.

در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز تلاش بسیاری صورت گرفته که کارگران بتوانند به جایگاه درخور و شایسته‎ای برسند و این مسئله همواره مورد تأکید رهبر معظم انقلاب نیز بوده است. ایشان در اردیبهشت 1395 در دیدار با کارگران، بر نقش مهم آنان در اقتصاد مقاومتی تأکید کرده و فرمودند: کارگر چه‌کار کند تا در اقتصاد مقاومتی بتواند سهیم باشد؟ همه نقش دارند؛ کارگر هم نقش دارد، کارفرما هم نقش دارد، دولت هم نقش دارد، مسئولین گوناگون هم همه نقش دارند. نقش کارگر در درجه‌ی اوّل احساس مسئولیّت است؛ یعنی کارگر در آن کاری که به او محوّل است باید احساس مسئولیّت کند -همه‌مان باید احساس مسئولیّت کنیم- و کاری را که به او سپرده شده است باید مسئولانه انجام بدهد؛ کیفیّت را باید افزایش بدهد. همه‌ی آحاد کارگری باید در فکر این باشند، درصدد این باشند که کیفیّت کار را بالا ببرند؛ این برکت ایجاد میکند، هم برای خود او، هم برای جامعه. در بازار بزرگ مشهد کفّاشی بود که معروف بود کفشهایی که میسازد، چرم کفش و کف کفش پاره میشود امّا دوخت کفش از بین نمی‌رود؛ یعنی محکم‌کاری این‌جوری است. کاری کنیم که دوخت ما، آن کاری که دست ما است، درست و با کیفیّت و با استحکام انجام بگیرد؛ این وظیفه‌ی کارگر است. خب، گفتن این [حرف‌] آسان است، عمل کردنش چه‌جوری است؟ اینکه خدای متعال از زبان پیغمبر(ص) فرمود: رَحِمَ اللهُ اِمرَأً عَمِلَ عَمَلاً فَاَحکَمَه(۴) -که بنده این حدیث را شاید دَه‌ها بار تا حالا خوانده‌ام- رحمت خدا بر آن انسانی که کاری را انجام میدهد و آن را محکم انجام می‎دهد، محکم‌کاری می‌کند، خب این الزاماتی دارد.
سیدمحمدجواد فاضلیان، پژوهشگر مسائل دینی و اقتصاد اسلامی، در گفت‎وگو با ایکنا، درباره جایگاه و حقوق کارگر در قرآن کریم و همچنین سیره پیامبر و ائمه(ع) اظهار کرد: ابتدا در خصوص جایگاه کار و گارگر به آیه‎ای از قرآن کریم اشاره می‎کنم که خداوند در این آیه می‌فرماید: « وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ؛ و جن و انس را نيافريدم جز براى آنكه مرا بپرستند» (الذاریات/ 51). خداوند متعال در این آیه به اهمیت عبادت اشاره کرده و در روایات متعددی اشاره شده که بالاترین عبادت در دین مبین اسلام، کسب روزی حلال است.
اهمیت کار و تولید ثروت در اسلام
وی ادامه داد: در برخی از روایات آمده است که خداوند متعال، عبادت را ده جزء قرار داده که مهم‎ترین آن کسب حلال است. در روایت دیگری هم آمده است که عبادت دارای هفتاد جزء است که برترین آن، درآمد حلال و تولید ثروت است؛ بنابراین می‎توانیم «لیعبدون» را به فرهنگ کار برای خدا هم معنا کنیم.
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی عنوان کرد: در قرآن کریم در آیات فراوانی توصیه به انفاق شده است. خداوند می‎فرماید ای کسانی‎که ایمان آورده‎اید در راه خدا انفاق کنید. این یک حکم عقلی است که اگر کار و تلاش و تولید ثروت نباشد، اصلا انفاق معنا پیدا نمی‌کند. به تعبیر عمومی‌تر، با جیب خالی که نمی‎توان انفاق کرد؛ بنابراین انسان باید آنقدر تولید ثروت داشته باشد که همواره بتواند دیگران را در اموال خود شریک کرده و کاستی‎هایی جامعه را به وسیله انفاق که محصول کارکرد و فعالیت اقتصادی است، جبران کند.
جایگاه کار و کارگر در نزد ائمه(ع)
فاضلیان یادآور شد: مولوی یک بیت شعر دارد که می‏‌گوید «گر چه آورد انفقوا را مطلق او. تو بخوان که اکسبوا ثم انفقوا». یعنی اگرچه در آیات قرآن کریم، ما «انفقوا» را به شکل مطلق می‎بینیم و ظاهرا هیچ پیش فرضی ندارد اما باید این موضوع را هم در نظر بگیریم که در اسلام، اول کسب سپس انفاق دارای اهمیت است.
وی درباره جایگاه کار و کارگر در نزد ائمه(ع) اظهار کرد: در سیره پیامبر(ص) و ائمه(ع) موارد بسیاری وجود دارد و از جمله معروف است که امام باقر(ع) در باغ‌های خود بسیار کار می‌کردند و فعالیت داشتند. یکبار در حال کار کردن بودند که شخصی مشاهده کرد که آن حضرت در حال کار کردن در آفتاب گرم و عرق ریختن هستند. آن شخص جلو رفت و گفت که شما فرزند رسول خدا هستی و باید اهل زُهد، اهل ترک دنیا و اکنون هم باید در حال عبادت باشی، امام باقر(ع) جواب دادند که اگر من در این حالت از دنیا بروم، در حال عبادت خدا هستم. ایشان فرمودند: من می‎دانم که خداوند رزق من را خواهد داد اما من دوست دارم که خداوند، من را در این حال ببیند. با چنین استدلالی از جانب آن حضرت، آن شخص اشکال گیرنده هم از این اشکالی که می‌گرفت، عقب‎نشینی کرد.
حقوق متقابل کارگر و کارفرما در دین مبین اسلام
این پژوهشگر درباره حقوق متقابل کارگر و کارفرما در اسلام عنوان کرد: در این مورد چند اصل کلی وجود دارد که باید مورد توجه قرار دهیم. ما یک قانون طلایی در علم اخلاق داریم که آنچه را بر خود می‎پسندی، برای دیگران هم بپسند و آنچه بر خود نمی‎پسندی برای دیگران هم نپسند. براساس آنچه در دین مبین اسلام بیان شده است، کارگر و کارفرما، همدیگر را باید امین خود حساب کنند و در واقع یکی نیروی کار خود را و دیگری، ثروت و منابع مالی خود را عرضه کرده است.
فاضلیان عنوان کرد: از نظر اسلام، این دو باید در نظر بگیرند که اگر جای طرف متقابل بودند، به چه شکلی رفتار می‎کردند. براساس این قاعده اخلاقی، کارگر باید تمام حقوق کارفرما را در نظر داشته باشد و طوری کار نکند که منابع مالی آن کارفرما تضییع شود و از بین برود و کارفرما هم باید با کارگر به گونه‎ای رفتار کند که حق وی ضایع نشود و کرامت او از بین نرود.

لزوم حفظ کرامت کارگر از منظر اسلام
وی ادامه داد: اصل کرامت، یک اصل بسیار مهم در اخلاق اسلامی است که مال مؤمن همانند خون اوست و محترم است؛ بنابراین کارگر و کارفرما باید در مرحله اول، مراقب این حقوق مالی یکدیگر باشند و مخصوصا ممکن است جایگاه کارگر در برخی شرایط به گونه‎ای باشد که کرامت وی خدشه‎دار شود و مثلا موقعیت شغلی وی به گونه‌ای باشد که تلقی چندان خوبی از آن نباشد. در چنین شرایطی کارفرما باید مراعات حال کارگر را بکند که کرامت وی حفظ شود.
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی عنوان کرد: یک آیه قرآن درباره کم‎فروشان وجود دارد که می‎فرماید: «وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفِينَ؛ واى بر كم‏فروشان» (المطففين/ 1). خداوند متعال در این آیه درباره عواقب کم‎فروشی هشدار داده است. یکی از شعارهای اصلی حضرت شعیب، علاوه بر دستورات توحیدی خود نیز این بوده که مردم، روابط مالی خود با یکدیگر را اصلاح کنند. ایشان نسبت به عواقب کم‎فروشی و عدم رعایت میزان‎ها، مردم را ارشاد می‎کردند.

دیدگاه اسلام درباره مزدوری و اجیر شدن

فاضلیان درباره تفاوت نگاه اقتصاد اسلامی و سرمایه‌داری به حقوق کارگر یادآور شد: در اسلام اساس بر عبادت است و هر کاری، حتی کار برای دیگران ممکن است عبادت تلقی شود و اصل دیگر این است که باید کرامت یک کارگر به خوبی حفظ شود اما در فرهنگ غربی، اصل اساسی در اقتصاد، بر سودجویی است و اگر هم امتیازهایی به کارگر داده می‎شود، برای این است که بهتر کار کند و جیب سرمایه‌داران به شکل بهتری پر شود. در چنین سیستمی، به هیچ عنوان اصل بر حفظ کرامت انسان گذاشته نمی‎شود.
وی تأکید کرد: نکته مهمی که در مورد جایگاه کارگر در اسلام باید اشاره کنم این است که در روایات آمده که اجیر شدن برای دیگران کراهت دارد و مزدوری برای دیگران، کار شایسته‎ای نیست. این این روایت، چنین برداشت می‎شود که هرکسی باید برای خود کار کند و باید مشاغل کوچک ایجاد شود اما هرکسی به صورت مستقل کار کند و چشم وی برای تأمین روزی به دست دیگران نباشد.
فاضلیان در پایان سخنان خود عنوان کرد: توصیه بنده به مخاطبان این است که به دنبال کارهای مستقل باشند، نه اینکه به فکر استخدام و کار در کارگاه‎های دولتی و خصوصی باشند؛ چراکه در این شرایط باری هم از دوش دولت برداشته خواهد شد.
انتهای پیام