مکانیسم دستیابی به نظام مطلوب سیاسی با فهم مجدد قرآن/ نقد دوگانه «تحجرگرایی» و «ایدئولوژی سکولار»
گروه حوزه‌های علمیه ــ عضو هیئت علمی دانشگاه مفید بیان کرد: منظور از تفسیر سیاسی قرآن، اندیشه‌ای نص‌محور است که با اعتقاد به جامعیت قرآن، مکانیسم رسیدن به نظام مطلوب سیاسی اسلام را در بازگشت و فهم مجدد قرآن می‌داند و از همین دیدگاه، به نقد دوگانه «تحجرگرایی» و «ایدئولوژی سکولار» می‌پردازد.
به گزارش ایکنا؛ یوسف خانمحمدی، عضوهیئت علمی دانشگاه مفید 26 اردیبهشت‌ماه در کرسی نقد و نظر «روش‌شناسی تفسیر سیاسی قرآن کریم» در دانشگاه مفید گفت: روش‌های مختلفی برای فهم و دریافت پیام قرآن مانند روش‌های فقهی، فلسفی، عرفانی، ادبی و روایی به کار رفته است ولی در جهان معاصر، روش‌های جدیدی از جمله روش تفسیر علمی قرآن شکل گرفت که به معنای استفاده از روش‌ها و نظریه‌های علمی برای فهم قرآن است.
وی ادامه داد: در این روش، کشفیات علوم جدید، تجربی و طبیعی، برای کشف معنا و پیام قرآن مبنا قرار می‌گیرد؛ لذا به مفروض این روش آن است که تضادی بین علم، دین و علوم جدید و دین اسلام نیست، بلکه هم‌دیگر را تأیید و تکمیل می‌کنند که شاخص‌ترین افراد این جریان کسانی مانند؛ سیداحمد‌خان هندی، جواهر الطنطاوی و یدالله سحابی بوده‌اند.
عضو هیئت علمی دانشگاه مفید در تعریف روش تفسیر سیاسی قرآن بیان کرد: منظور از تفسیر سیاسی قرآن، اندیشه‌ای نص‌محور است که با اعتقاد به جامعیت قرآن، مکانیسم رسیدن به نظام مطلوب سیاسی اسلام را در بازگشت و فهم مجدد قرآن می‌داند و از همین دیدگاه، به نقد دوگانه «تحجرگرایی» و «ایدئولوژی سکولار» می‌پردازد.
وی ادامه داد: این تفسیر، معطوف به سیاست و اصلاح اجتماعی است و به نظامی آزاد و عدالت‌محور در جامعه توجه دارد و اهمیت این رویکرد تفسیری، آن است که ما را به سوی شیوه‌ای جدید در حکومت‌داری، تعاملات اجتماعی و روابط بین‌المللی و تعامل بین فرد، جامعه و خداوند رهنمون می‌سازد.
خانمحمدی با اشاره به برخی شاخصه‌های این روش از جمله توجه ویژه به علم تاریخ، پرهیز از اسرائیلیات و احادیث ضعیف، گسست از مفسران سابق، نفی اجماع، توجه به واقعیت‌های سیاسی ـ اجتماعی و عقل‌گرایی تصریح کرد: عقل‌گرایی شاخصه مهمی است که در روش‌شناسی قرآن‌گرایان، اساس قرآن‌پژوهی قرار گرفت؛ این شاخصه، با تفسیر فلسفی قرآن متفاوت است که در سنت تفسیری در جهان اسلام یکی از رویکردها محسوب می‌شود.
خانمحمدی ادامه داد: عقل‌گرایی در تعامل با نگاه علمی به تاریخ، و مبارزه با تقلیدگرایی و نفی اجماع و توجه به اهداف و مقاصد قرآن معنا می‌یابد؛ در عقل‌گرایی، توجه به واقعیت‌ها و معضلات و نیازهای امروزین انسان معاصر و عرف‌های جاری در زندگی بشر اهمیت دارد و چگونگی عرضه این مسائل به قرآن و سنت و نشان دادن یک زندگی مطلوب و متعالی برای مسلمانان و کل بشر، هدف است که با عقل و وجدان بشر سازگار باشد.
این محقق و استاد دانشگاه عنوان کرد: برخی قرآن‌پژوهان می‌گویند که قرآن کریم نظام سیاسی مشخصی ارائه نکرده است ولی آموزه‌هایی دارد که مسیر ما را برای حکومتی نوین مشخص می‌کند که براساس آن می‌توانیم دموکراسی، آزادی بیان و ... داشته باشیم.
وی افزود: این در حالی است که سیدقطب جوامع را به دو دسته تقسیم کرده است؛ جوامع جاهلی و ناراه‌یافته و جوامع راه‌یافته؛ لذا وی کل جوامع غربی و حتی کشورهای اسلامی را ناراه‌یافته می‌داند و رمز اصلاح آنان را در بازگشت به قرآن معرفی کرده است.
وی همچنین با اشاره به توصیه قرآن به مشورت با بیان اینکه شورا، یک مدل نیست بلکه مفهوم است عنوان کرد: با توجه به اینکه شورا مفهوم است می‌تواند در هردوره‌ای متناسب با اقتضائات مورد استفاده قرار گیرد که مدل امروزی این مفهوم حکومت پارلمان‌تاریستی است.
خانمحمدی با اشاره به ضرورت پرداختن به تفسیر سیاسی قرآن اظهار کرد: هویت هر فرد مسلمانی در اعتقاد او به قرآن کریم است؛ چنین فردی وقتی با مفاهیمی مانند آزادی، دموکراسی و انتخابات و ... مواجه می‌شود می‌خواهد بداند که این مفاهیم جدید چه مقدار با نصوص از جمله قرآن کریم سازگار است و تایید شرعی دارد و این مسئله حداقل برای بخش زیادی از مردم اهمیت دارد.
وی همچنین با بیان اینکه میان بحث وی با فقه سیاسی هم تفاوت وجود دارد اظهار کرد: امکاناتی که در تفسیر سیاسی وجود دارد به نحو وسیع‌تری از فقه، ما را به سمت جامعه آزاد سوق می‌دهد.
خانمحمدی با بیان اینکه برای رسیدن به فهم جدید و روزآمد از قرآن، به روش جدید نیاز است تصریح کرد: متفکران و قرآن‌پژوهان در جامعه اسلامی، برای مقابله با مارکسیسم و لیبرالیسم غربی از یک سو و مبارزه با استبداد و گسترش اوهام و خرافات از سوی دیگر، «راه سوم» را با بازگشت به قرآن مطرح کردند و با تغییر روش‌های سنتی دینی‌پژوهی، روش جدیدی در قرآن‌پژوهی طراحی کردند و روش تفسیر سیاسی نیز در این راستا است.
همچنین مجاهدی، عضو هیئت علمی دانشگاه مفید در نقد دیدگاه‌های ارائه‌دهنده روش‌شناسی تفسیر سیاسی قرآن بیان کرد: آیا با تاریخ‌گرایی و عقل‌گرایی که از شاخصه‌های تفسیر سیاسی است می‌توان به جنگ ایدئولوژی رفت؟ شما با چه معیاری، دموکراسی غرب را معیار می‌دانید و این مبنا بر چه عقلانیت و حجیت عقلانی استوار است؟.
وی افزود: شما در حالی از قرآن توجیهی برای دموکراسی استخراج کرده‌اید که مخالفان شما مانند سیدقطب با استناد به قرآن دموکراسی را معیار عقلانیت نمی‌دانند؛ بنابراین شما باید اغیار روش عقل‌گرایی را تبیین کنید، یعنی در نقد چه روشی، عقلانیت‌گرایی را مطرح می‌کنید.
مجاهدی افزود: سیدقطب هم تفسیر خود را عقلانی می‌داند در عین حال کشورهای غربی و حتی مصر و شیوخ و مفتیان را هم نفی می‌کند و معتقد است که خودشان را جای خدا نشانده‌اند.
وی تاکید کرد: شما همچنین باید در روش خود با ابزارگرایان هم تمایز قائل شوید؛ زیرا برخی تنها سراغ قرآن می‌روند که هر چیزی را که رای آنان است مستند به قرآن کنند همان طور که امام علی(ع) فرمودند که الفاظ قرآن کریم حمال ذی وجوه است لذا باید تکلیف روش خود را با این روش روشن کنید.
انتهای پیام
