«حکمت در شعر و اندیشه نظامی گنجوی» منتشر شد

به گزارش ایکنا؛ در بخشی از سخن دبیر به قلم هما شهرام­بخت در معرفی نظامی چنین آمده است: «جمال‌الدین ابومحمّد الیاس بن یوسف بن زکی بن مؤیَّد، متخلص به نظامی (۵۳۵ هـ. ق. ۶۰۷–۶۱۲ هـ. ق) شاعر و داستان‌سرای ایرانی است که علاوه بر تبحر در شعر و شاعری از دانش‌های رایج روزگار خویش، آگاهی وسیعی داشت. او به زبان‌های فارسی و عربی مسلط بود و با سنت‌ها و داستان‌های شفاهی نیز آشنایی داشت. او همچنین به معماری، علوم (طبیعی و اسلامی)، نجوم، فقه و کلام نیز علاقه‌مند بود. نظامی از علوم اسلامی سررشته داشت و در تفسیر قرآن و حدیث نیز از مهارت زیادی برخوردار بود. او از فلسفه و کلام به خوبی آگاهی داشت و با علوم مختلف عقلی و مکاتب فلسفی آشنا بود. نظامی سال‌ها صرف یادگیری ریاضیات و نجوم کرد که این کار در میان شاعران ایرانی امری معمول بود. تاریخ طبیعی و گیاه‌شناسی نیز برای او از ارزش زیادی برخوردار بود. اشعار نظامی، بازتابی است از تمامی علومی که وی از آن‌ها برخوردار بود.»

دفتر ماه این شماره مشتمل بر هفت مقاله است. مقاله نخست با عنوان «نگاهی به هفت‌پیکر با رویکرد عرفانی و رمزی» گفت‌و‌گویی با سهیلا صلاحی مقدم است. «نظامی یکی از شاعرانی است که در کتاب خود به عرفان و تصوف نیز اشاره داشته و معراج پیامبر را بار‌ها در آثار خود به شکل عرفانی توصیف کرده است. صلاحی مقدم هفت‌پیکر را اثری کاملاً عرفانی می‌داند.»

بررسی برخی بن‌مایه‌های اساطیر حکمت ایران باستان در هفت‌پیکر نظامی و چند داستان سهروردی به قلم زهرا شهرام‌بخت مقاله دوم این دفتر است. «نظامی در دوره‌ای ظاهر شد که علوم اسلامی به مکاتب خاص فکری تقسیم می‌شدند. در دورة او کلام معتزله به افول گرایید و کلام اشاعره که با جوینی و غزالی به کمال رسیده بود، وارد مرحلة جدیدی شد. در این زمان آرای اسماعیلیه اوج گرفت و فلسفة اسلامی با کسانی همچون فارابی و ابن‌سینا به کمال رسید و تحت تأثیر فلسفة هرمسی و نوافلاطونی شکل نوینی پیدا کرد. با آنکه نظامی را می‌توان یکی از اندیشمندانی دانست که به تمامی ابعاد علوم اسلامی آگاهی داشته، اما با مداقه در اشعار وی درمی‌یابیم که دنباله‌رو مکتب فلسفی یا الهیاتی خاصی نبوده است. در دورة نظامی، فلسفة مشاء در سرزمین‌های شرقی اسلام به افول گرایید فلسفة مشرقی که مکتب هرمسی را در خود نهفته داشت، مجال بروز یافت. در این زمان بود که فعالیت فلسفیِ نظامی با مکتب فلسفة اشراق سهروردی همزمان شد. این دو شخصیت که با یکدیگر معاصر بودند، ولی یکی حکیم و دیگری فیلسوف به شمار می‌رفت، بن‌مایه‌های مشترکی را در آثار خود به کار بردند. نظامی و سهروردی هر دو به فرهنگ ایران باستان تعلق خاطر داشتند و اساطیر ایرانی را به وفور در آثار خود استفاده کردند. این موضوعات به­گونه­ای مواد مصالح مقالة «بررسی برخی بن‌مایه‌های اساطیری حکمت ایران باستان در هفت پیکر نظامی و چند داستان سهروردی» را تشکیل می­دهد که تأثیر بن‌مایه‌های مشترک اساطیر ایرانی را در برخی آثار این دو شخصیت بررسی می‌کند.»

مقالة سوم با عنوان «جهان بینی نظامی» به قلم ذاکر ممدوف است که رقیه رضایی فرد، محمد رضایی فرد آن را به فارسی ترجمه کرده­اند. «اموری همچون چرایی و چگونگی آفرینش مورد بحث قرار می‌گیرد. نظامی در اندیشه‌هایش همواره سعی دارد که خداوند را از منظر عقل توصیف کند و پاسخ به سؤالات آفرینش را در ذیل سایة عقل شرح دهد. در همین راستا او در‌های تفکر را می‌گشاید و از انسان و جامعة آرمانی، فواید عقل و تفاوت ظریف آن با وهم و خیال که به زبان ساده بیان می‌شود، سخن می‌راند.»

چهارمین نوشتار با عنوان «نشانه‌های مکتب هرمسی در داستانی از اسکندرنامه» به قلم هما شهرام‌بخت است. «نظامی در خمسة خود به‌ویژه در اسکندرنامه به نحو چشمگیری به فلسفه پرداخته و در این راستا از واژه‌های فلسفی زیادی استفاده کرده است. توجه به فلسفة فیثاغورسی با تأکید بر اعداد در هفت‌پیکر به‌خوبی مشهود است. توجه توأمان او به فلسفة فیثاغورسی و هرمسی در اسکندرنامه در مقالة «نشانه‌های مکتب هرمسی در داستانی از اسکندرنامه» نشان می‌دهد که او چگونه و تا چقدر ژرف به این فلسفه پرداخته و با شخصیت‌های این دو فلسفه آشنایی داشته است.»

«حکمت و معرفت نظامی گنجوی در مباحث سیاسی و حکومتی» به قلم مریم بلوری عنوان مقاله پنجم است. نظامی در کتاب خود به شرایط تاریخی و فرهنگی دوران خود پرداخته و در این راستا افکار فلسفی، اخلاقی، سیاسی و دینی خود را بازتابانده است. «این مقاله در مباحث سیاسی و حکومتی به‌خوبی از عهدة توضیح این موضوع برآمده است. نظامی گاه، نگاهی به حاکمان و عملکرد آن‌ها در شیوة مملکت‌داری دارد. این رفتار با زیرکی و معرفتی کم‌نظیر در خلال داستان‌های حماسی یا عاشقانه و حتی در لابه‌لای مفاهیم ناب عرفانی گنجانده شده است.»

نوشتار ششم با عنوان «تنگلوشا در هفت‌پیکر نظامی» به قلم ژیوا وسل است که فرح رادنژاد آن را به فارسی ترجمه کرده است. «نظامی در سرایش کتاب خود از آثار حکیمان بسیاری سود جسته است که در زمان او برخی از آن‌ها قدمتی دیرینه داشته‌اند. یکی از این کتب منسوب به تنگلوشا، حکیمی یونانی است. این کتاب در باب نجوم و بروج و صور فلکی است و در ابتدا از یونانی به فارسی میانه (پهلوی) و از فارسی میانه به عربی ترجمه شد. با وجود این که نظامی در جای جای کتاب خود به نجوم اشاره کرده، مقالة «تنگلوشا در هفت پیکر نظامی» بر آن است تا نشان دهد که اشارة نظامی به تنگلوشا محدود به حوزة طلسمات بوده است.»

هفتمین و آخرین مقاله دفتر ماه «بررسی عنصر پری در شعر روز شنبة هفت پیکر» به قلم هما شهرام‌بخت است. «نظامی از جمله شاعرانی است که به داستان‌سرایی شهره است. این مقاله نشان می‌دهد که نظامی برای سرایش شعر خود از داستان‌های ملل مختلف استفاده کرده است. این داستان‌ها آن‌چنان در فرهنگ و باور مردمان مختلف رسوخ کرده است که می‌توان ردپای فرهنگ و اساطیر این مردم را در اشعار نظامی باز یافت.»

بخش دوم نشریه «ادب و هنر» است و مشتمل بر چهار مقاله است. نخستین مقاله «حقیقت در هنر» به قلم نوئل کرول است که انشاءالله رحمتی به فارسی ترجمه کرده است.

سه مقاله دیگر این بخش به ترتیب عبارتند از: «بررسی لغات و اصطلاحات عامیانه در اشعار نظامی» نوشته فاطمه الهامی، «عناصر مضمون‌پردازی در مخزن‌الاسرار» به قلم حمید پولادی و در آخر مقاله «فیلسوفان و زیباشناسی قرن هفدهم» که ووادیسواف تاتارکیویچ نگاشته و سید جواد فندرسکی ترجمه کرده است.

بخش سوم با عنوان «اندیشه و نظر» مشتمل بر دو مقاله است که به ترتیب عبارتند از:

«نگین‌های حکمت» به قلم احمد مهدوی دامغانی و «اندیشه‌های بدیع علامه طباطبایی در تفسیر المیزان» به قلم رضا یعقوبی.

بخش چهارم نشریه به دبیری منیره پنج­تنی کتاب است. نخستین نوشتار با عنوان «غزالی پژوهان معاصر ایران (بخش دوم)» به قلم سید مسعود رضوی است. پس از آن منیره پنج­تنی برای نقد و بررسی کتاب مکتب کیوتو: آشنایی با فلسفه ژاپن (نشر ققنوس- ۱۳۹۶) به سراغ مولف آن، محمد اصغری رفته است و گفت­وگویی با عنوان «مکتب کیوتو: فلسفه گفت‌وگوی میان‌فرهنگی» با او ترتیب داده است. همچنین در ادامه چند کتاب در حوزه فلسفه و اندیشه معرفی شده است. بخش پنجم با عنوان «گزارش» به دبیری منوچهر دین­پرست مشتمل بر گزارش برخی از مهم­ترین وقایع یک ماه اخیر در حوزه اندیشه است.

شماره ۱۴۶ نشریه اطلاعات حکمت و معرفت با عنوان «حکمت در شعر واندیشه نظامی» با مدیر مسئولی و سردبیری انشاءالله رحمتی با بهای ۵۰۰۰ تومان در خردادماه ۱۳۹۶ در اختیار علاقمندان قرار گرفت.