دانشگاه‌های تک‌جنسیتی؛ معرکه آرای موافقان و مخالفان
گروه حوزه‌های علمیه ــ تک‌جنسیتی شدن دانشگاه‌ها سابقه‌ای به اندازه عمر انقلاب فرهنگی دارد؛ پدیده‌ای که از همان طرح چالش‌زا بوده و مانند بسیاری از مقولات فرهنگی و اجتماعی تقریرهای مختلفی از آن ارائه شده است؛ اکنون با گذشت نزدیک به چهار دهه معرکه آرای مختلف قرار گرفته است.
به گزارش ایکنا؛ طرح دانشگاه‌های تک‌جنسیتی و یا تفکیک جنسیتی در دانشگاه‌ها در دوران رهبری امام خمینی(ره) و در اوان انقلاب فرهنگی عنوان شد؛ برخی مراد از طرح دانشگاه‌های تفکیک جنسیتی را به این معنا تفسیر کردند که باید در یک کلاس میان دختران و پسران دیوار بکشیم و مانع از روابط آنان شویم؛ این کج‌اندیشی سریعا با مخالفت امام روبرو و بعد از آن هم کمتر به این مسئله پرداخته شد.
امروز با گذشت چند دهه، معدود دانشگاه‌هایی از جمله دانشگاه قم با این رویکرد ایجاد شده است اما همین شکل‌گیری معدود هم، حرف‌ها و حدیث‌های زیادی به همراه داشته و دارد؛ حرف‌هایی از جنس تحمیل هزینه بر بیت‌المال، کاهش توان علمی دانشجویان و غیره. در مقابل آن نیز دفاع از رواج این نوع دانشگاه‌ها که در مجموع سبب شده تا معرکه آراء ایجاد شود.
مهمترین استدلال‌های موافقان طرح
برای اجتناب از اطاله کلام در مضاربه آرای موافقان، به نقدهای دوجانبه موافقان و مخالفان می‌پردازیم. به عنوان مثال صرفه‌جویی در امکانات و کم کردن هزینه‌های بیت‌المال، یکی از مسائلی است که از سوی مخالفان مطرح است و موافقان به این مسئله پاسخ می‌دهند؛ همچنین کم شدن میزان ازدواج و مقدمات آن، دامن زدن به بحث بالارفتن سن ازدواج، مخالفت با قانون اساسی، عدم فراگیری آداب معاشرت جوانان در محیط‌های دانشگاهی و ... از دیگر استدلالاتی است که در این زمینه طرح شده است. در ادامه به بازخوانی این نقدها می‌پردازیم.
تحمیل هزینه آموزشی بر بیت‌المال
یکی از دلائل مخالفان طرح تحمیل هزینه آموزشی بر بیت‌المال است؛ البته موافقان در پاسخ به این دلیل گفته‌اند که امروزه در بسیاری از مراکز آموزش عالی به‌قدری ساخت‌وساز شده است که مشکلی به نام کمبود فضای فیزیکی مطرح نیست به خصوص که در شرایط جدید بحث آموزش مجازی رواج پیدا کرده است و با برنامه‌ریزی می‌توان به گونه‌ای کلاس‌ها را تفکیک شده برگزار کرد که از نظر هزینه هیچ تفاوتی با شرایط مختلط نداشته باشد.
ضمن اینکه باید به این تجربه، وجود ده‌ها مرکز آموزشی ویژه تک جنسیتی برای بانوان را در کشورهایی مانند آمریکا، کانادا، انگلیس، کره، و سایر کشورهای قاره‌های مختلف اضافه کرد؛ به عنوان نمونه در آمریکا، 9 کالج به صورت اختصاصی تنها به تربیت دانشجویان دختر می‌پردازند که کالج برنارد زیر نظر دانشگاه کلمبیا نمونه آن است. هم‌اکنون بحث آموزش تک جنسیتی یا دوجنسیتی یکی از بحث‌های بسیار فراگیر در آمریکا است و برخی از تحقیقات صورت گرفته هم نشان داده که بیشتر از یک‌سوم پدر و مادران آمریکایی مدارس و آموزش تک جنسیتی را ترجیح می‌دهند(پایگاه خبری تحلیلی صراط).
حجت‌الاسلام والمسلمین محسن کهتری، معاون نهاد رهبری در دانشگاه قم در همین زمینه به ایکنا می‌گوید: برخی دانشگاه را با بنگاه تجاری اشتباه گرفته‌اند که بحث هزینه را مطرح می‌کنند در حالی که اولویت در دانشگاه، فرهنگ و علم است، ضمن اینکه آسیب‌های اجتماعی هزینه‌های پیدا و پنهانی بسیار بیشتر از این هزینه‌ها دارد.
از سوی دیگر حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی مهریزی، عضو هیئت علمی موسسه دارالحدیث در گفت‌وگوی خود با ایکنا؛ مطرح می‌کند: من با تفکیک کل سیستم آموزشی مخالف هستم ولی این به معنای آن نیست که دانشگاه‌های جداگانه ایجاد نشود؛ زیرا برخی افراد علاقه دارند تا در محیط آرام‌تری به تحصیل بپردازند.
وی با بیان اینکه هر تصمیم جدیدی باید معطوف به رفع یک مشکلی از نظام آموزشی در دانشگاه‌های کشور باشد بیان می‌کند: اگر تفکیک جنسیتی در کل نظام آموزشی دانشگاه رخ دهد چه گرهی از مشکلات آموزشی و یا پژوهشی باز خواهد شد؟ آیا آمار واقعی موفقیت‌های تحصیلی در دانشگاه‌های تک‌جنسیتی که هم‌اکنون وجود دارند از دانشگاه‌های مختلط بیشتر است؟.
کم‌شدن مقدمات ازدواج دانشجویی
یکی دیگر از استدلال‌های مخالفان این طرح، کم شدن مقدمات برای ازدواج دانشجویی است؛ موافقان طرح در پاسخ به این مسئله هم بیان کرده‌اند: در اینکه اختلاط در دانشگاه‌ها تا حدی زمینه ازدواج‌ها را فراهم می‌کند، نباید تردید کرد ولی برخی نظرسنجی‌های صورت‌گرفته نشان می‌دهد که بسیاری از آشنایی‌های ابتدای ازدواج دانشجویان منجر به ازدواج نشده است.
حجت‌الاسلام متوسل، استاد دانشگاه یزد و از محققین طرح تفکیک می‌گوید: براساس نظرسنجی صورت گرفته از حدود 500 نفر از مزدوجین دانشگاه یزد که در سال تحصیلی 95-96 ازدواج کرده بودند از آنان سوال شد که آیا شروع ازدواج آنان از کلاس و دانشگاه بوده یا از طریق خانواده و بستگان که بیش از 93 درصد از پاسخ‌دهندگان، خانواده و شرایط غیر از دانشگاه را سرآغاز ازدواج و مقدمات آن ذکر کرده‌اند.
وی افزود: همچنین برای آشنایی و شروع بحث ازدواج بین دختر و پسر غیر از فضای دانشگاه و کلاس‌های مختلط، راه‌های فراوان دیگر از جمله مسافرت‌ها، مجالس روضه و جشن، واسطه‌گری والدین، خواهر، برادر، همسایگان و ... در مواردی دانشجویان پسر یا دختر که در یک خوابگاه و اتاق با دوستانشان زندگی می‌کنند وجود دارد و ثالثا مخاطرات این نوع آشنایی‌ها غالبا بیشتر از منافع آن است؛ زیرا چنین ازدواج‌هایی به طور غالب از عقلانیت و شناخت واقعی یکدیگر برخوردار نبوده و در بسیاری از موارد منجر به کشمکش و اختلافات و گاهی طلاق شده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین متوسل، استاد و محقق حوزه و دانشگاه معتقد است که برخی از ازدواج‌های این گونه، بهانه بلهوسی است، زیرا در موارد زیادی دختر و پسر در فضای دانشگاه به بهانه ازدواج و اینکه می خواهند شناخت پیدا کنند مدت‌ها با یکدیگر ارتباط نامشروع به گونه‌های مختلف برقرار می‌کنند و به هر دلیلی از جمله مخالفت والدین ممکن است به ازدواج منتهی نشود.
نتائج یک نظرسنجی که در سال 96 از شبکه قرآن سیما پخش شده است؛ نشان می‌دهد که سن دوست دختر گرفتن‌ها بیشتر بین 20 تا 35 سال است و از نظر تحصیلی نیز 48 درصد این افراد دارای مدرک دیپلم و زیر دیپلم و 50 درصد فوق دیپلم و لیسانس و دو در صد فوق لیسانس و بالاتر بوده‌اند و وقتی از اینها سوال شد آیا مقصود از رابطه وگرفتن دوست دختر ازدواج است؟ 84 درصد گفتند هرگز قصدمان ازدواج نیست، 16 درصد پاسخ‌هایی داده‌اند به معنای بلاتکلیف بودن است. همچنین وقتی از آنان پرسیده شد آیا با یک دختر مرتبط هستید یا چند دختر؟ 26 در صد گفتند با یک دختر و 15 درصد با دو دختر و 53 درصد گفتند با سه دختر مرتبط هستیم.
تفکیک؛ مانع رشد علمی
استدلال دیگر مخالفان طرح تفکیک این است که کلاس‌های مختلط باعث رقابت و رشد علمی می‌شود اما حجت‌الاسلام والمسلمین متوسل در پاسخ به این دلیل می‌گوید: آیا رقابت حتماً باید بین دختر و پسر باشد و اگر بین یک جنس باشد موجب رشد علمی و نشاط در دانش‌افزایی نمی‌شود؟ وی معتقد است که قرائن و شواهد نشان می‌دهد کلاس‌های مختلط به خاطر عوامل حواس‌پرتی و مخل آرامش روحی از کلاس‌های تک جنسیتی بازده علمی کمتری دارد ضمن اینکه مدعیان این موضوع باید استناد دقیقی برای این سخن خود داشته باشند و نشان دهند کدام تحقیق و پژوهش علمی بیانگر این ادعا است که کلاس‌های مختلط موجب رقابت و دانش بیشتر می‌شود؟.
حجت‌الاسلام کهتری معتقد است که تفکیک، علت تامه در موفقیت تحصیلی یک دانشگاه نیست و موفقیت علل مختلفی دارد که یکی از آنها، بحث تفکیک است؛ بنابراین حتی اگر تفکیک جنسیتی سبب موفقیت تحصیلی یک دانشگاه هم نشود باز دلیل بر اشتباه بودن این کار نیست؛ ضمن اینکه روان‌شناسان می‌گویند که دختران اساسا از رقابت با مردان دل خوشی ندارند و لذت نمی‌برند بلکه بیشتر دوست دارند که در کارهای جمعی با آنان مشارکت داشته باشند؛ بنابراین رقابت میان دختران و پسران حتی آسیب روحی برای دختران دارد.
اما حجت‌الاسلام مهریزی در پاسخ به این سؤال که اختلاط سبب افزایش حواس‌پرتی دانشجویان می‌شود تصریح می‌کند: ممکن است در ابتدای امر برخی مسائل ایجاد شود ولی به تدریج کاهش می‌یابد ضمن اینکه اگر این مسئله درست باشد باید همه بازار و رفت و آمدهای خانوادگی میان دختران و پسران فامیل هم به این کار منجر شود؛ در این صورت در ادارات و محیط های دیگر چه باید بکینم؟ یا در مورد افت تحصیلی آیا برخی دانشگاه‌های تک جنسیتی کنونی عملکرد شاخصی در پژوهش و آموزش داشته‌اند که دانشگاه‌های مختلط نداشته‌اند؟.
تاثیر خلاف جهت تفکیک
یکی دیگر از دلائل مخالفان تفکیک این است که «الانسان حریص علی ما منع»؛ یعنی انسان بر آنچه منع می‌شود حریص‌تر است؛ بررسی واکنش‌های اجتماعی در شرایط کنونی نشان می‌دهد که اقدامات ایزائی این چنینی در جهت عکس نتیجه می‌گذارد. بنابراین اجرای این طرح در شرایط کنونی اصلا به صلاح نیست.
موافقان در رد این استدلال گفته‌اند: ممکن است این تعبیر درست باشد(که البته به لحاظ سندی، در این روایت، محل خدشه است) اما دلیل نمی‌شود که انسان هیچ محدودیتی نداشته باشد و اگر این گونه بود خدا برای او محدودیت شرعی و اخلاقی ایجاد نمی‌کرد؛ چرا کشورهای مدعی در کشورشان این قدر حریم‌های منع شده دارند؟ چرا بسیاری از اعمال را به شهروندان ممنوع کرده‌اند.
شهید مطهری در تبیین این مسئله آورده است: «انسان به چیزی حرص می‌ورزد که هم از آن ممنوع شود و هم به سوی آن تحریک شود؛ به اصطلاح تمنای چیزی را در وجود شخصی بیدار کنند و آنگاه او را ممنوع سازند اما اگر امری اصلا عرضه نشود یا کمتر شود حرص و ولع نسبت بدان کمتر خواهد بود(مطهری، مسئله حجاب، ص110)». موافقان مطرح کنند که به هر حال همه منع‌ها بد نیست و برخی ممنوعیت‌ها به نفع انسان است و اگر قرار است هر منعی بد باشد چراغ قرمز و کشیدن دیوار و گذاشتن در برای خانه‌ها هم محدودیت و ممنوعیت است و طبق این استدلال باید برچیده شود و آیا عقل سلیم این مسئله را می‌پذیرد؟.
تاثیر اختلاط بر تقویت آداب معاشرت
اما استدلال دیگر مخالفان طرح تفکیک، تاثیر اختلاط بر تقویت آداب معاشرت است و در این مسیر گاهی هم به حضور حضرت زهرا(س) و حضرت زینب(س) در عرصه اجتماعی و سیاسی استناد می‌کنند. اما از سوی دیگر موافقان طرح تفکیک جنسیتی معتقدند که در کلاس مختلط و فضای دانشگاه که بین دختر و پسر، ارتباطات پراکنده و کوتاه و سطحی توام با جاذبه‌های جنسی وجود دارد نتیجه مطلوبی برای تقویت معاشرت به دست نمی‌آید؛ همچنین اینگونه ارتباطات هر چند ممکن است مواردی منجر به ازدواج بشود ولی اغلب موارد سوء استفاده افراد از جنس مخالف و دلبستگی‌های غیرواقع و در نهایت یاس و ناامیدی و افسردگی شدید و عدم همراهی خانواده‌ها چیز دیگری نخواهد بود.
آنان استناد مخالفان طرح تفکیک به حضور برخی از معصومین(ع) در مجامع عمومی را نیز نمی‌پذیرنند؛ زیرا اولا حضرت زهرا(س) وقتی برای سخنرانی به مسجد رفتند اطرافشان را زنان گرفته بودند؛ همچنین آن حضرت کاملا پوشیده و از پشت پرده سخنرانی کردند. حضرت زینب (س) هم در مجالس کوفه و شام باختیار خودشان نرفتند و به عنوان اسیر و از روی ناچاری حضور داشتند.
تفکیک با قانون اساسی
استدلال دیگر مخالفان تضاد این طرح با قانون اساسی است اما موافقان مدعی هستند که در هیچ یک از بندهای قانون اساسی سخنی از این مسئله وجود ندارد؛ ضمن اینکه در اصل 21 قانون اساسی آمده است که دولت موظف است حقوق زن را در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین کند و تشخیص موازین شرع هم برعهده اسلام‌شناسان است.
استنادات قرآنی موافقان طرح تفکیک
خداوند در سوره قصص می‌فرماید: «وَ لَمَّا وَرَدَ ماءَ مَدْیَنَ وَجَدَ عَلَیْهِ أُمَّةً مِنَ النَّاسِ یَسْقُونَ وَ وَجَدَ مِنْ دُونِهِمُ امْرَأَتَیْنِ تَذُودانِ قالَ ما خَطْبُکُما قالَتا لا نَسْقی حَتَّى یُصْدِرَ الرِّعاءُ وَ أَبُونا شَیْخٌ کَبیرٌ؛(قصص /23) وهنگامی که به (چاه) آب مدین رسید، گروهی از مردم را در آن جا دید که چهارپایان خود را سیراب می‌کنند و در کنار آنان، دو زن را دید که مراقب گوسفندان خویشند (و به چاه نزدیک نمی شوند. موسی) به آن دو گفت: «کار شما چیست؟ (چرا گوسفندان خود را آب نمی دهید، پاسخ گفتند:) «ما آن ها را آب نمی دهیم؟!) تا چوپان‌ها همگی خارج شوند؛ و پدر ما پیرمرد کهنسالی است(و قادر براین کارها، نیست)».
در این آیه بر نحوه رفتار افراد نامحرم با یکدیگر اشاره کرده است؛ موافقان این آیه را گویای چند مسئله می‌دانند؛ از جمله اینکه دختران شعیب جدای از مردها ایستاده بودند؛ آنان در پاسخ به حضرت موسی (ع) گفتند: ما گوسفندان را آب نمی‌دهیم تا بقیه بروند و سروکارمان با نامحرم نیفتد، همچنین مجوز کار بیرون خانه برای زن اضطرار است؛ همان طور که دختران شعیب در توجیه اضطرار خود، پیری حضرت شعیب را بیان کردند.
همچنین خداوند در آیه «يَا نِسَاءَ النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنَ النِّسَاءِ إِنِ اتَّقَيْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَعْرُوفًا.»(احزاب، آیه32) با صراحت بر پرهیز از نامحرمان تاکید فرموده است؛ نمونه دیگر این مسئله هم در آیه«وَلَا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ مَا یُخْفِینَ مِن زِینَتِهِنَّ»؛ آنها به هنگام راه رفتن پاهای خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانیشان آشکار شود بیان شده است. سوره نور/آیه 31 و روایات زیادی هم بر این مضمون تاکید دارد.
البته طبیعی است که صاحب‌نظران درباره این برداشت‌ها دیدگاه‌های متفاوتی دارند؛ حجت‌الاسلام مهریزی با بیان اینکه باید ببینیم طرح تفکیک، مبنای اعتقادی و یا روشی دارد یا خیر؟ بیان می‌کند: از نظر دینی تا جایی که بنده مطالعه دارم دلیلی برای تفکیک در نصوص نمی‌یابیم و به جهت مبنای آموزشی هم، دلیل قانع‌کننده‌ای نداریم.
وی در پاسخ به این سؤال که منظومه معرفتی قرآن مانند قصه دختران شعیب و آیات دیگر در سوره مبارکه نور و احزاب عمدتا موید این است که تفکیک میان حضور اجتماعی زن و مرد مگر به اضطرار صورت بگیرد؟ می‌گوید: در ماجرای دختران شعیب، برعکس است و موید حضور این دختران حتی در مسئله چوپانی است.
وی می‌افزاید: البته رعایت حد و حدود و مرزها پیش‌فرض است و ضوابط دینی حتما باید رعایت شود ولی صورت مسئله را به خاطر اینکه ممکن است ضوابط رعایت نشود نباید پاک کنیم؛ همان طور که در روزه و زکات و نماز هم ضوابط در همه جا و توسط همه رعایت نمی‌شود.
نظر مراجع تقلید درباره تفکیک جنسیتی دانشگاه‌ها
مراجع تقلید بر اصل کاهش آسیب‌ها با ایجاد فضای سالم و کاهش اختلاط غیرضرور تاکید دارند؛ از این رو همواره بر سالم‌سازی فضای دانشگاه و تحصیل جوانان تاکید داشته‌اند؛ آیت‌الله مکارم شیرازی در پاسخ به استفتایی در مورد طرح تفکیک جنسیتی در دانشگاه‌ها گفتند: شک نیست که تشکیل کلاس‌های مختلط آن هم در آن سن و سال و با توجه به عوامل کثیر فساد موجب مشکلات فراوانی خواهد شد و اگر بتوانند که می‌توانند کلاس‌های دو همجنسی را از یکدیگر جدا کنند، لازم است.
آیت‌الله جوادی آملی هم در پاسخ به سوالی که آیا با اجرای طرح تفکیک جنسی در دانشگاه‌ها موافق هستید؟ گفته‌اند: اجرای این طرح کار خوبی است و مدت‌هاست که این طرح قرار بود اجرایی شود اما به دلایل مختلف عقب افتاده است و چنانچه اظهار نظر کتبی در اجرای این کار باشد یا نباشد ضرورتی ندارد.
آیت‌الله جعفر سبحانی هم در این زمینه فرموده‌اند: مسلما اختلاط دو جنس آن هم در اوج جوانی با هدف مزبور سازگار نیست و تجربه نشان داده است محافل تک جنسیتی برای آموزش بسیار مستعدتر از مراکز مختلط است.
آیت الله صافی هم در پاسخ به سؤالی در این زمینه بیان کرده‌اند که مختلط بودن مانع پیشرفت علمی و موجب مفاسد بزرگ است همچنین هزینه مالی اجرای تفکیک جنسیتی، هر چه هم سنگین باشد، قابل تحمل است و ملت مسلمان ما که برای برقراری نظام اسلامی و احکام اسلام ده‌ها هزار شهید والا مقام تقدیم داشته، از این هزینه‌ها استقبال می‌کنند.
طرح تفکیک جنسیتی با وجود چکش‌کاری مختلف علمی و غیرعلمی و تجربیات مختلف هنوز معرکه آراء موافقان و مخالفان است؛ در حال و روز بد این روزهای دانشگاه‌ها در ابعاد مختلف، موافقان این طرح باید چشم‌انتظاری بی‌پایانی برای تعیین تکلیف آن داشته باشند.
سوال اساسی اینجاست که اساسا با وجود آسیب‌های اجتماعی متعدد آیا همچنان این طرح، اولویتی بر دیگر امور دارد؟ آیا طرح این نوع موضوعات در شرایطی که کشور با انواع گرفتاری‌های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و ... مواجه است ضرورتی دارد تا برخی از ظرفیت‌های فکری حوزه علمیه و دانشگاه صرف چنین مسائلی شود؟ آسیب‌های احتمالی اتجام آن چیست؟
انتهای پیام
علی فرج زاده
گزارش جالبی بود . دست مریزاد 
