قیمت کتاب؛ گران یا ارزان/ راهکارهای کاهش قیمت آثار تخصصی

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ سیدعباس حسینی‌نیک، مدیرمسئول انتشارات مجد در یادداشتی به بررسی قیمت کتاب در دو بخش عمومی و تخصصی پرداخته و راهکارهای لازم در راستای کاهش قیمت کتاب به ویژه در حوزه کتاب‌های تخصصی را ارائه کرده است. در ادامه این یادداشت از نظر می‌گذرد؛
آیا می‌تواند يكی از علل کسادی بازار کتاب، گرانی آن باشد؟ چه میزان و مقیاسی برای سنجش گرانی کتاب وجود دارد؟ به نظر من کتاب را باید به دو دسته کلی تقسیم کرد، کتاب‌های عمومی و کتاب‌های تخصصی. کتاب‌های عمومی شامل همه کتاب‌هایی است که مخاطب بدون احتیاج و اجبار به سراغ آنها می‌رود. به عبارتی عامل خرید، اشتیاق خریدار است نه احتیاج وی.
جولانگاه کتاب‌های عمومی، فرهنگ است و جولانگاه کتاب‌های تخصصی، علم. دامنه کتاب‌های عمومی نیز بسیار وسيع است، از رمان و داستان تا آثار عمومی دينی، از ادبیات و شعر تا خاطرات و نکات آموزنده، از آثار پرورش فکری کودکان تا آثار روانشناسي عمومي و البته حوزه اجتماعي.
حوزه عمومي، حوزه بهتر شدن است. ابتدا باید نیازهای اولیه جامعه برطرف شود تا مجالي براي بهتر شدن به وجود آید. اين حوزه نیازمند مدیریت و کمک ویژه نهادهای دولتی و عمومی مانند شهرداری‌ها است تا جامعه‌ای پویا داشته باشیم. کتاب‌های عمومی باید بتوانند کمک کنند تا مردمی اخلاق‌مدار، دين‌دار، صمیمی و با محبت، نوع دوست، امیدوار، شاد با روان سالم داشته باشیم.
قیمت اين نوع کتاب‌ها به چند دليل پایین‌تر از کتاب‌های تخصصی باید باشد؛ اولاً تولید محتوای اين کتاب‌ها و حتی تولید فنی آنها دارای هزینه کمتری است. ثانیاً مخاطب اين نوع کتاب‌ها خيلي بيشتر از کتاب‌های تخصصی است، بنابراين تیراژ بالاتر خواهد داشت.
ثالثاً رقابت در تولید و انتشار اين کتاب‌ها بيشتر از کتاب‌های تخصصی است. اصولاً قیمت کتاب‌های عمومی باید به حدی پایین باشد که عموم مردم بتوانند خریداری کنند. کتاب عمومي باید دارای قیمتی معادل بقیه کالاها و خدمات عمومی در جامعه باشد، مانند قیمت حمل و نقل عمومی، بليت سینما، غذای معمولی و ... .
قیمت يک کتاب عمومی معمولی با قیمت یک پرس غذای معمولی باید برابری کند. اين مقیاس قابل استفاده برای ارزیابی قیمت کتاب عمومي در داخل و دیگر کشورهاست. من به تجربه دیده‌ام که قیمت کتاب معمولی عمومی در همه کشورها(تا آنجا که من دیده‌ام از اروپا تا کشورهای شرقی) با قیمت غذای معمولی برابر است. مثلاً در آلمان يک پرس غذای معمولی حدود 12 تا 15 یورو است و قیمت کتاب‌های عمومی نیز همين مبلغ است.
در ایران نیز يک کتاب معمولي و يک پرس غذای معمولي حدود 20 هزار تومان است. اما کتاب تخصصي و علمي داراي وضعيتي متفاوت بوده و نمي‌توان قواعد قیمت‌گذاری کتاب عمومي را بر آن حمل کرد. کتاب‌هاي علمی و تخصصی بر خلاف کتاب‌های عمومی، اولاً دارای هزینه تولید علمی بالاتر، ثانیاً با توجه به وجود مخاطبان خاص دارای تیراژ کمتر و ثالثاً باتوجه به اهمیت عنصر زمان، در معرض قدیمی شدن قرار دارند. علاوه بر اینها، اهمیت تولید علمی و توسعه کشور و رابطه آن با انتشار آثار تحقیقی و پژوهشی ایجاب می‌کند تا نوع و میزان قیمت‌گذاری این کتاب‌ها متفاوت با کتاب‌های عمومی باشد.
توسعه علمی کشور نیازمند محققان و پژوهشگرانی است که در همه حوزه‌های علمی اعم از پزشکی، فنی مهندسی، انسانی و اجتماعی و همچنین هنر فعالیت جدی داشته و از ناحیه پژوهش و تحقیقات خود که به صورت کتاب منتشر می‌شود، تأمین مالی و اعتباری شوند.
بدون شک هرچه کتاب علمی، خاص‌تر و تخصصی‌تر باشد، دایره مشتریانش تنگ‌تر و محدودتر است و اتفاقاً توسعه علمی از ناحیه همین نوع کتاب‌ها انجام می‌شود. آیا حق تألیف آثار تخصصی علمی کفاف هزینه‌های تولید علمی این نوع کتاب‌ها را می‌کند؟ چه باید کرد؟
راهکاری که در کشورهای توسعه یافته برای این موضوع در پیش گرفته شده عبارت از این است که اولاً کتاب‌های علمی و تخصصی توسط مؤسسات انتشاراتی منتشر می‌شوند که اعتبار علمی کافی برای این نوع فعالیت را دارا هستند، ثانیاً کتاب‌های منتشر شده دارای قیمت بسیار بالاتر از کتاب‌های عمومی هستند، به عنوان نمونه اگر کتاب‌های عمومی با حجم صفحات حدود 400 صفحه قطع وزیری، حداکثر حدود20 دلار قیمت داشته باشد، کتاب‌های علمی و تخصصی با همین حجم صفحات، حداقل حدود 200 دلار قیمت دارند.
گاهی کتاب‌های علمی به قدری تخصصی است که فقط چند نمونه آن تکثیر محدود می‌شود تا براساس نیاز و درخواست مشتری منتشر شود. این موضوع هم در نشر بین‌الملل و هم نشر داخلی مطرح شده و اکنون با آن مواجه هستیم. در بسیاری موارد کتاب‌های علمی حتی با قیمت‌های بالا هم برای ناشر و به ویژه پدیدآورنده، اقتصادی نیست و دولت‌ها خود را موظف می‌دانند که در وهله اول، بودجه‌های پژوهشی بالایی را از طریق پژوهشگاه‌ها و مؤسسات مطالعاتی برای حمایت مالی از پدیدآورندگان اختصاص دهند تا فعالیت علمی برای محققان دارای صرفه اقتصادی نیز باشد و در وهله دوم، کتاب‌های منتشر شده توسط ناشران علمی و تخصصی را خریداری کرده و به مراکز دانشگاهی و پژوهشی ارسال می‌دارند تا منابع مورد نیاز دانشجویان فعلی و نویسندگان آینده را تأمین کرده باشند.
به نظر می‌رسد این روش و راهکار برای توسعه علمی همه کشورها، لازم و ضروری است. کشور ما نیز از این قاعده نمی‌تواند مستثنا باشد. دولت برای پیشرفت علمی جامعه، ابتدا باید بودجه پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها را به قدری افزایش دهد تا محققان و اساتید همه رشته‌های علمی با حقوق پژوهشی خود بتوانند زندگی آبرومندی داشته باشند و سپس با خرید کتاب‌های پژوهشی، علاوه بر تأمین منابع مورد نیاز محققان و دانشجویان، ناشران علمی و دانشگاهی را مورد حمایت قرار دهد.
بنابراین به اقتباس از تجربیات نشر در کشورهای توسعه یافته، قیمت کتاب‌های عمومی برای توسعه فرهنگ باید مطابق بقیه خدمات عمومی شهری باشد که البته فعلاً چنین هست و قیمت کتب دانشگاهی برای توسعه علمی و حمایت از پدیدآورندگان باید نسبت به وضع موجود افزایش یابد.
انتهای پیام