عوامل بازدارنده انسان از یاد خدا

به گزارش ایکنا از لرستان، اهمیت ذکر و یاد خدا بر کسی پوشیده نیست. یاد خدا به آن است که انسان با قلب و اندیشه خود، نعمت‌هایی را که پروردگارش به او عطا کرده به یاد آورد و سپس با لفظ و شکر زبانی، شکر و سپاس آن‌ها را به یاد آورد و با این‌کار، روح خود را شاداب و با طراوت نگه دارد.
این‌چنین حالتی ابتدا باید با تفکر در پدیده‌ها و عطایای الهی و توجه و حضور قلب و همراه با آن، ذکر لفظی، انجام شود. مفهوم ذکر که در اسلام، تأکید فراوانی بر آن شده به این معناست؛ یعنی ذکر قلبی و ذکر لفظی.
احادیث فراوانی است که ذکر را در دو معنا استعمال کرده‌اند اما غالباً در توجه قلبی و حضور باطنی استعمال شده است و ذکر کامل و حقیقی همین است. یاد خدا عبارت است از حالتی خدا بینی روحانی و توجه باطنی به خدای جهان که خدا را حاضر و ناظر و خودش را در محضر پروردگار جهان بداند.کسی‌که این‌چنین خدا را یاد کند به دستورهای خدا عمل می‌کند، واجبات را انجام می‌دهد و محرمات را ترک می‌کند.

یاد خدا از نگاه ائمه‌اطهار(ع)

امام علی(ع) در رابطه با یاد خدا فرموده است: «خدای سبحان را از روی سهو و غفلت، ذکر مگو و او را فراموش نکن. خدا را ذکر کامل بگو به‌طوری‌که قلب و زبانت همراه باشند و باطن و ظاهرت تطابق نمایند. خدا را به حقیقت ذکر یاد نمی‌کنی جز در صورتی‌که در حال ذکر، نفس خودت را فراموش نمایی و در انجام کار، خودت را نیابی. همچنین، امام صادق(ع) فرموده است: «هر کس که واقعاً به یاد شما باشد مطیع او خواهد بود و هر کس که از خدا غافل باشد مرتکب معصیت می‌شود. اطاعت از خدا علامت هدایت و ارتکاب معصیت، نشانه گمراهی است. ذکر و غفلت، ریشه طاعت و معصیت است. پس قلب خودت را قبله قرار بده و زبان را حرکت نده جز به دستور قلب و موافقت عقل و رضای ایمان. زیرا خدا به باطن و ظاهر تو آگاه است و همانند کسی باشد که در حالت قبض روح است یا برای محاسبه اعمال در حضور خدا ایستاده است. نفس خودت را جز به انجام تکالیف الهی که برایت مهم است؛ یعنی امتثال اوامر، و نواهی و وعد و وعید، مشغول مدار».
این حدبث می‌افزاید: «با آب حزن، قلبت را بشوی و پاکیزه کن. چون خدا تو را یاد کرده تو نیز به یاد او باش، زیرا او تو را یاد کرد در حالی که از تو بی‌نیاز بود. پس یاد خدا تو را ارزنده‌تر و لذیذتر و کامل‌تر و سابق‌تر از ذکر تو خواهد بود و نتیحه‌اش مشاهد فضل و کرم سابق او می‌باشد و در این هنگام طاعت تو گرچه زیاد باشد در برابر عطاهای خدا کوچک خواهد بود. پس اعمالت را فقط برای خدا انجام بده و اگز ذکر خودت را بزرگ بنگری باعث ریا و خودبینی و جهالت و تندخویی با مردم و بزرگ بینی عبادت‌ها و غفلت از فضل و کرم الهی می‌شود. چنین ذکری ثمری جز دوری از خدا ندارند و با گذشت ایام، جز اندوه و وحشت، اثری نخواهند داشت».

یاد خدا وسیله قرب به خداست

قرب و نزدیکی به خدا تنها به‌وسیله یاد خدا و ذکر او حاصل می‌شود و شرط این‌که کسی در زمره مقربین داخل شود این است که همواره از روی بیم و امید قلباً به یاد خدا باشد و نگذارد غفلت در دلش رخنه کند؛ یعنی تنها به‌وسیله ذکر واقعی است که حجاب‌ها و حائل‌های بین خدا و بنده‌اش برطرف می‌گردد انسان بیشتر به یاد خدا باشد به همان اندازه سعادت‌مندتر است.

آیات قرآن در رابطه با یاد خدا

قرآن‌کریم در آیات 205 و 206 سوره اعراف در این رابطه فرموده است:و «َاذْکُر رَّبَّکَ فِی نَفْسِکَ تَضَرُّعًا وَخِیفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالآصَالِ وَلاَ تَکُن مِّنَ الْغَافِلِینَ ﴿۲۰۵﴾إِنَّ الَّذِینَ عِندَ رَبِّکَ لاَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَیُسَبِّحُونَهُ وَلَهُ یَسْجُدُونَ؛ و در دل خویش پروردگارت را بامدادان و شامگاهان با تضرع و ترس بى‏‌صداى بلند یاد کن و از غافلان مباش، به یقین کسانى‌که نزد پروردگار تو هستند از پرستش او تکبر نمى‌‏ورزند و او را به پاکى مى‏‌ستایند و براى او سجده مى‏‌کنند».
همچنین خداوند متعال در آیه 41 احزاب فرموده است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْرًا کَثِیرًا؛ اى کسانى‌که ایمان آورده‌‏اید خدا را یاد کنید یادى بسیار» و نیز در آیه 28 سوره رعد فرموده است: «الَّذِینَ آمَنُواْ وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِکْرِ اللّهِ أَلاَ بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛ همان کسانى‌که ایمان آورده‌‏اند و دل‌هایشان به یاد خدا آرام مى‏‌گیرد آگاه باش که با یاد خدا دل‌ها آرامش مى‏‌یابد».
همچنین در آیه 14 سوره طه آمده است: «إِنَّنِی أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِی وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِکْرِی؛ منم من خدایى که جز من خدایى نیست پس مرا پرستش کن و به یاد من نماز برپا دار» همچنین در آیه 45 سوره عنکبوت آمده است: «اتْلُ مَا أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنَ الْکِتَابِ وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنکَرِ وَلَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ؛ آن‌چه از کتاب به‌سوى تو وحى شده است بخوان و نماز را برپا دار که نماز از کار زشت و ناپسند باز مى‏‌دارد و قطعاً یاد خدا بالاتر است و خدا مى‌‏داند چه مى‏‌کنید».
همچنین در آیه 201 اعراف آمده است: «إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَواْ إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِّنَ الشَّیْطَانِ تَذَکَّرُواْ فَإِذَا هُم مُّبْصِرُونَ؛ در حقیقت کسانى‌که [از خدا] پروا دارند چون وسوسه‏‌اى از جانب شیطان بدیشان رسد [خدا را] به یاد آورند و بناگاه بینا شوند» همچنین خداوند متعال همچنین در آیه 125 بقره در این رابطه می‌فرماید: «وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَةً لِّلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُواْ مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلًّى وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ أَن طَهِّرَا بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَالْعَاکِفِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ؛ و چون خانه [کعبه] را براى مردم محل اجتماع و [جاى] امنى قرار دادیم [و فرمودیم] در مقام ابراهیم نمازگاهى براى خود اختیار کنید و به ابراهیم و اسماعیل فرمان دادیم که خانه مرا براى طواف‏ کنندگان و معتکفان و رکوع و سجود کنندگان پاکیزه کنید».

یاد خدا یگانه عامل سعادت و کمال انسان

یاد خدا سرچشمه قدرت روحی و معنوی و یگانه عامل سعادت و کمال انسان است، از سوی دیگر همه گرفتاری‌های انسان حتی همه رذایل اخلاقی و معصیت خدا ناشی از غفلت از یاد خداست.امام علی(ع) فرمود: «ریشه اصلاح قلب، مشغول شدن به یاد خدا است؛ یعنی ذکر خدا کلید طلایی سعادت و خوشبختی است» همچنین امام صادق(ع) فرمود: «چیزی نیست مگر آن‌که برای آن حد و نهایتی است که به آن می‌انجامد مگر ذکر و یاد خدا که نهایت و حدی ندارد. بلکه انسان در همه حال باید به یاد خدا باشد».

آثار یاد خدا

با توجه به احادیثی که در دست است آثار یاد خدا می‎توان به مواردی ازجمله آرامش قلبی و توان روحی، دوری از گناه، نورانیت و بصیرت دل، جلب نظر الهی، دور شدن از نفاق، به دست آوردن شرح صدر اشاره کرد کمااینکه امام علی(ع) فرمود: «مداومت بر یاد خدا، موجب قدرت و قوت روح‌هاست» و در حدیثی دیگر فرمود: «همانا خداوند ذکر را جلا دهنده قلوب قرار داده است».
سعه‌صدر از نعمت‌های بزرگ الهی است. انسان‌هایی که دارای سعه صدر هستند، مشکلات و سختی‌های زندگی را به‌راحتی پشت سر می‌گذارند و در مقابله با نامرادی‌ها و ناملایمات، از خود خویشتن‌داری نشان می‌دهند.شرح صدر از راه‌های گوناگون به دست می‌آید اما در متون اسلامی یکی‌از روش‌های مفید برای کسب شرح صدر، ذکر و یاد خداست چنان‌که امام علی(ع) فرمود: «یاد خدا موجب وسعت سینه و شرح صدر است».

موانع یاد خدا

خداوند متعال در آیه 9 سوره مبارکه منافقون با این مضمون «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُلْهِكُمْ أَمْوَالُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُمْ عَن ذِكْرِ اللَّهِ وَمَن يَفْعَلْ ذَلِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ» فرموده است: «ای کسانی‎که ایمان آورده‌اید! اموال و اولادتان شما را از یاد خدا غافل نسازد و کسانی‎که چنین کنند، آنان همان زیانکارانند».
عوامل بازدارنده از یاد خدا بسیار است، ولی مهم‌ترین آن‌ها، اموال و اولاد است که این آیه به آن‌ها اشاره کرده است: «لَا تُلْهِكُمْ أَمْوَالُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُمْ عَن ذِكْرِ اللَّهِ» همچنین با توجه به آیه 91 سوره مبارکه مائده با این مضمون «إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَن يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَن ذِكْرِ اللّهِ وَعَنِ الصَّلاَةِ فَهَلْ أَنتُم مُّنتَهُونَ» شراب و قمار نیز مانع یاد خداست. «وَيَصُدَّكُمْ عَن ذِكْرِ اللّهِ».
بنابر آیه 37 سوره مبارکه نور با این مضمون «رِجَالٌ لَّا تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَيْعٌ عَن ذِكْرِ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلَاةِ وَإِيتَاء الزَّكَاةِ يَخَافُونَ يَوْمًا تَتَقَلَّبُ فِيهِ الْقُلُوبُ وَالْأَبْصَارُ» تجارت و داد و ستد نیز می‎تواند از موانع باشد.لذا قرآن از کسانی‎که داد و ستد، آنان را از یاد خدا بازنداشته ستایش کرده است. «رِجَالٌ لَّا تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَيْعٌ عَن ذِكْرِ اللَّهِ»تکاثر و فزون‌طلبی از عوامل بازدارنده انسان از یاد خداست کمااینکه خدای متعال در آیه سک سوره تکاثر در این رابطه فرموده است: «أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ؛ تفاخر به بيشترداشتن شما را غافل داشت».همچنین با توجه به آیه سه سوره حجر با این مضمون «ذَرْهُمْ يَأْكُلُواْ وَيَتَمَتَّعُواْ وَيُلْهِهِمُ الأَمَلُ فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ؛ گذارشان تا بخورند و برخوردار شوند و آرزو[ها] سرگرمشان كند پس به زودى خواهند دانست» آرزوهای طولانی نیز مانع یاد خداست.همچنین رفاه‌زدگی از عوامل دیگر غفلت است کمااینکه خدای متعال در آیه 18 سوره فرقان در این رابطه می‎فرماید: «قَالُوا سُبْحَانَكَ مَا كَانَ يَنبَغِي لَنَا أَن نَّتَّخِذَ مِن دُونِكَ مِنْ أَوْلِيَاء وَلَكِن مَّتَّعْتَهُمْ وَآبَاءهُمْ حَتَّى نَسُوا الذِّكْرَ وَكَانُوا قَوْمًا بُورًا؛ می‎‏گويند منزهى تو ما را نسزد كه جز تو دوستى براى خود بگيريم ولى تو آنان و پدران‌شان را برخوردار كردى تا [آنجا كه] ياد [تو] را فراموش كردند و گروهى هلاك‏ شده بودند».
البته علاقه به دنیا آن‌گاه خطرناک است که انسان، دنیا را مقدمه آخرت نبیند و هدفش در تمام کارها، دنیا باشد کمااینکه در آیه 29 سوره نجم با این مضمون «فَأَعْرِضْ عَن مَّن تَوَلَّى عَن ذِكْرِنَا وَلَمْ يُرِدْ إِلَّا الْحَيَاةَ الدُّنْيَا» آمده است: «از کسی‌که از یاد ما اعراض کرده و جز زندگی دنیا اراده‌ای ندارد، دوری کن».
روشن است که با توجه به آیه 26 سوره مبارکه زخرف با این مضمون «وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ لِأَبِيهِ وَقَوْمِهِ إِنَّنِي بَرَاء مِّمَّا تَعْبُدُونَ؛ و چون ابراهيم به [نا]پدرى خود و قومش گفت من واقعا از آن‌چه می‎‏پرستيد بيزارم» غفلت از یاد خدا، سبب هم‌نشینی با شیطان شده و با توجه به مضمون آیه 17 سوره جن «لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ وَمَن يُعْرِضْ عَن ذِكْرِ رَبِّهِ يَسْلُكْهُ عَذَابًا صَعَدًا؛ تا در اين باره آنان را بيازماييم و هر كس از ياد پروردگار خود دل بگرداند وى را در قيد عذابى [روز]افزون درآورد» انسان را به عذاب شدید و فزاینده‌ای گرفتار می‎سازد. آن‌چه خطرناک است غفلت از یاد خداست، نام بردن از اموال و اولاد، به‌خاطر آن است که این دو قوی‎ترین عامل غفلت هستند.

نماز؛ بارزترین ذکر

ذکرالله شامل همه‌گونه ذکر و یاد خدا می‎شود؛ اما بارزترین ذکر خدا، نماز است که باید مراقب بود رسیدگی به اموال و اولاد انسان را از نماز بازندارد.شاید دلیل مانع بودن مال و فرزند، جلوه‌های ظاهری آن‌هاست که انسان را از خدا غافل می‎سازد کمااینکه در آیه 46 سوره کهف در این رابطه می‎خوانیم: «الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا؛ مال و پسران زيور زندگى دنيايند و نيكی‌هاى ماندگار از نظر پاداش نزد پروردگارت بهتر و از نظر اميد [نيز] بهتر است».
قرآن، مال و فرزند را مایه فتنه و آزمایش دانسته و در آیه 28 سوره انفال با این مضمون «وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلاَدُكُمْ فِتْنَةٌ وَأَنَّ اللّهَ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ» فرموده است: «مال و فرزند، عامل قرب شما به خداوند نیستند».
با توجه به آیات قرآن می‌توان نتیجه گرفت، لازمه ایمان برتری دادن یاد خدا بر مال و فرزند است، مال و فرزند، کم یا زیادش، می‎تواند مانع یاد خدا باشد، خسارت واقعی، غفلت از یاد خداست و از دست دادن مال و فرزند خسارت جزئی است ولی غفلت از خالق خسارت کلی است کمااینکه در آیه 41 سوره آل‌عمران در این رابطه می‎خوانیم: «قَالَ رَبِّ اجْعَل لِّيَ آيَةً قَالَ آيَتُكَ أَلاَّ تُكَلِّمَ النَّاسَ ثَلاَثَةَ أَيَّامٍ إِلاَّ رَمْزًا وَاذْكُر رَّبَّكَ كَثِيرًا وَسَبِّحْ بِالْعَشِيِّ وَالإِبْكَارِ؛ گفت پروردگارا براى من نشانه‌‏اى قرار ده فرمود نشانه‌‏ات اين است كه سه روز با مردم جز به اشاره سخن نگويى و پروردگارت را بسيار ياد كن و شبانگاه و بامدادان [او را] تسبيح گوى».
از آیاتی که ذکر شد نیز می‌توان دریافت که هرچه لطف الهی بیشتر می‎شود باید یاد او نیز بیشتر شود، ذکر خدا هرچه بیشتر، بهتر، در میان ذکرهای خداوند، تسبیح جایگاه خاصی دارد.علاوه‌بر این‌که والدین، پیش از انعقاد نطفه کودک باید از خداوند بخواهند که او را از انحرافات شیطانی مصون نگه دارد، پس از تولد او هم باید فضا را از یاد خدا و اذان و اقامه پُر کنند تا با تاثیر در کودک، زمینه هدایت او فراهم شود و از شر شیطان، مصونیت پیدا کند، سلیمان جعفری می‌گوید: شنیدم امام می‎گفت: «در خانه‌ات اذان بگو؛ زیرا که اذان (و ذکر خدا) شیطان را طرد می‎کند و خوب است که این‌کار، حتماً برای و به‌خاطر کودکان انجام گیرد».

انتهای پیام