امام جواد(ع)؛ تجلی‌گر سخاوت در میان ابرار

به گزارش ایکنا از استان مرکزی، سخاوتمند داراي محبوبیت است و بخيل مورد تنفّر. تمام وجود بخيل را فقر فراگرفته است چراکه در غير اين‌صورت بخل ‌نخواهد ورزيد و همچنين سراسر وجود سخاوتمند بي‌نيازي است زيرا در غير اين صورت ‌بخشش نمي‌كند، ممكن است اين دو صفت در هر شخصي وجود داشته باشد، بنابراين لازم ‌نيست همراه سخاوت ثروت نيز باشد يا همراه بخل فقر باشد، چه بسيار افراد بخيل كه ثروتمند هستند و چه بسيار افراد سخاوتمند كه فقير مي‌باشند.
ميان اسراف و بخل حدّ وسطي وجود دارد به نام سخاوت كه هم ازنظر شرع پسنديده است و هم ازنظر عقل‌. خداوند متعال در قرآن‌، جمله‌اي از وصیت لقمان به فرزندش را نقل مي‌كند كه اين جمله ميزان صحيحي براي بخشش و عدم بخشش است‌: «وَلَا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِكَ وَلَا تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَحْسُورًا» اسراء/29 (نه دست خويش را به گردنت ببند و نه آن را به‌طورکلی باز بگذار كه درنتیجه ‌مورد سرزنش قرارگرفته، حسرت‌بار مي‌آوري‌).
هرچند واژه سخی و سخاوت و هم‌خانواده و مشتقات آن در قرآن نیامده، اما از مفاهیمی است که خداوند در قرآن با آوردن عباراتی چون«من أعطى»، «یؤتى ماله» و «اتَى المالَ عَلى حُبِّهِ» بدان توجه داده است.

خصلت سخاوت در افرادی وجود دارد که از «ابرار» هستند
از آیه ۱۷۷ سوره بقره و آیات ۵ تا ۹ سوره انسان برمی‌آید که خصلت سخاوت در افرادی وجود دارد که «اهل بِر» و از «ابرار» هستند. «بِر» هرچند به نیکی و احسان ترجمه‌شده ولی ازنظر مفهومی فرق ظریف با آن‌ها دارد. به نظر می‌رسد که احسان نسبت به «بر» عام است و از عمومیت بیش‌تری برخوردار است، درحالی‌که «بر» به‌ نوعی خاص از احسان اطلاق می‌شود. این‌گونه است که وقتی از مصادیق احسان و محسنان یاد می‌شود به «بر» و ابرار نیز اشاره می‌شود؛ اما ابرار گروهی خاص از اهل احسان و محسنین هستند.
خداوند در سوره انسان اهل‌بیت عصمت و طهارت رسول‌الله(ص) را به ‌عنوان ابرار معرفی کرده که با آنکه خود نیازمند به طعام بودند؛ آن را به فقیر و اسیر و مسکین می‌دهند و به خاطر برخورداری از سجایای اخلاقی چنین است که به الگویی برای دیگران تبدیل ‌شده‌اند. در واقع قرآن با توجه به این خصیصه مهم در انسان که گرایش ذاتی به الگوپذیری دارد، به نمونه‌های مهمی اشاره می‌کند. بیان بسیاری از داستان‌های پیامبران به‌منظور الگودهی به شخص مؤمن است. گاه به ‌صراحت از الگو بودن برخی برای مؤمنان یاد می‌کند و گاه دیگر به نمونه‌های خاص در حوزه مردان و زنان اشاره می‌نماید. گاه مریم دختر عمران و گاه آسیه همسر فرعون را به‌عنوان الگوی زنان، معرفی می‌کنند.

الگوهای سه‌گانه قرآن
قرآن سه گونه الگو را برای مردم معرفی می‌کند؛ کسانی که الگوهای عام هستند که شامل همه پیامبران و اولیای الهی می‌شوند. قرآن با بیان رفتار و اندیشه و کردار و گفتار ایشان می‌کوشد تا الگوهای حقیقی را در اختیار مردم قرار دهد. الگوهایی که واقعی هستند و امکان پیروی از آن‌ها فراهم است. مجموعه کسانی که قرآن به آن‌ها اشاره می‌کند و از ایشان به ستایش یاد می‌کند الگوهای مثبت قرآنی هستند.
دسته دوم الگوهای خاص هستند. الگوهای خاص کسانی هستند که در یک یا چند مورد می‌توان از آنان پیروی کرد. این گروه را نمی‌توان در همه حوزه‌ها و اندیشه‌ها و کارکردها مورد تائید قرارداد.
دسته سوم الگوهای جامع هستند. آنان کسانی هستند که در همه حوزه‌ها می‌توان از ایشان پیروی کرد. ازجمله این افراد می‌توان به پیامبر اکرم(ص) اشاره کرد که خداوند از او به‌عنوان اسوه حسنه یاد کرده است. درباره حضرت ابراهیم(ع) نیز چنین حکمی داده شده با یک مورد استثنا و آن‌هم نسبت به رفتار او نسبت به عموی کافرش است که به وی می‌گوید از خدا برای او استغفار خواهد کرد؛ زیرا عموی حضرت، او را از خردسالی بزرگ کرده و در کنف حمایت خویش قرار داده بود و آن حضرت از ایشان به‌عنوان پدر(نه والد) یاد می‌کند.

امام جواد(ع)؛ اسوه کامل بخشندگی
از کسانی که می‌توان از آن‌ها به‌عنوان اسوه کامل یاد کرد و در همه حوزه‌ها از ایشان پیروی کرد، عترت رسول‌الله(ص) و امامان معصوم(ع) هستند.
آنان را می‌توان تجسم قرآن دانست. یکی از این امامان، حضرت جواد(ع) است. در اینجا تنها به یک بعد از ابعاد اخلاقی قرآنی آن حضرت در حوزه جود و انفاق اشاره می‌شود که می‌توان او را از این نظر اسوه کامل و مصداق عینی قلمداد کرد. آن حضرت(ع) از این نظر در لسان روایات و ادبیات و فرهنگ شیعی به‌عنوان جوادالائمه شناخته‌شده است.
امام جواد(ع) به‌عنوان مصداق بارز خلق‌وخوی قرآنی، این خصلت و خصیصه را به کمال، دارا بوده است. آن امام همام هر چند همانند دیگر اجداد طاهرینش در همه زمینه‌ها در کمال بود و به جهت خلافت الهی از ویژگی انسان کامل برخوردار بوده است، ولی در خصیصه بخشندگی، برجستگی ویژه‌ای داشت. به سخن دیگر هر شخصی در امری به اوج کمالی خود می‌رسد و سرآمد دیگران می‌شود. این مسئله‌ای که در عرفان ابن‌عربی به‌عنوان علی قلب فلان مطرح است. به این معنا که هر یک از پیامبران و اسوه‌های قرآنی از یک ویژگی برجسته‌ای برخوردار می‌باشند و بر پایه آن شناخته و معروف می‌شوند. امام سجاد(ع) به‌عنوان زینت عبادت‌کنندگان و امام باقر به‌عنوان باقرالعلوم(ع) این نکته را به‌خوبی تائید و تأکید می‌کنند.

جود و کرم امام جواد(ع) شامل دوست و دشمن می‌شد
امام جواد(ع) به جهت جود و بخشش خویش معروف و شناخته‌شده است. هر چند که جود با انفاق تفاوت‌هایی دارد، ولی جود در حوزه انفاق قرار می‌گیرد و تنها تفاوت آن، بخشش خاص است.
امام جواد(ع) جود و کرمش شامل دوست و دشمن می‌شد. به‌گونه‌ای که مأمون نیز از آن حضرت حرزی خواست تا از آن برای محافظت از خویش بهره برد. آن حضرت با جود و کرمش این حرز را نوشت که داستان آن خواندنی و آموزنده است که چگونه جود جوادش چنان فراگیر و گسترده است که دشمنان را نیز شامل می‌شود. این هم از خلق‌وخوی قرآنی آن حضرت حکایت دارد که مظهر اسم رحمت عامه است. در واقع رمز ماندگاری امام جواد(ع) را می‌توان بخشش، احسان و کمک مادی به افراد نیازمندی دانست که در گردونه زندگی از کاروان پیشرفت بازمانده‌اند و چرخ زندگی آنان به‌کندی حرکت می‌کند. امری که در زندگی کنونی ما از هر زمان دیگری بیشتر جای خالی آن احساس می‌شود.
یادداشت از علی عقیلی
انتهای پیام