آنچه که دعوت کنندگان به نماز باید بدانند

به گزارش ایکنا؛ دعوت به عبادت خداوند و به نماز در چهار مسئله کلی به شرح ذیل ارائه می‌شود. امید است با توجه به بزرگی و عظمت این دعوت ضمن شناخت دقیق از فضیلت‌ها، شیوه‌ها، مهارت‌ها و آگاهی از آثار و کارکردهای دعوت به نماز، با اخلاق دعوت کنندگان نیز در این یادداشت بیشتر آشنا شویم.

بیان حکم این دعوت و بیان فضیلت آن

بیان شیوه‌ها و مهارت ها و کیفیت دعوت

تشریح امری که قرار است به سوی آن دعوت صورت گیرد

بیان اخلاق دعوت کنندگان

مرحله اول؛ حکم دعوت:

آیا این دعوت مستحب است، یا واجب، یا مباح ؟

آنچه که واضح و مبرهن است از کتاب و عترت استنباط می‌شود، وجوب این دعوت است. پس، دعوت به خیر و نیکی، دعوت به خداوند و عبادت پروردگار از واجبات است (البته واجب کفایی). ادله فراوانی هم وجود دارد؛ از جمله: «وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛ و باید برخی از شما مسلمانان، خلق را به خیر و صلاح دعوت کنند و امر به نیکوکاری و نهی از بدکاری کنند، و اینها رستگار خواهند بود.» (آل عمران؛ آیه 104)

و یا آیه 125 سوره  نحل که می‌فرماید: «ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ؛ به حکمت و موعظه نیکو به راه خدایت دعوت کن و با بهترین طریق با اهل جدل مناظره کن»

و یا در آیه 87 سوره قصص: «وَلَا يَصُدُّنَّكَ عَنْ آيَاتِ اللَّهِ بَعْدَ إِذْ أُنْزِلَتْ إِلَيْكَ وَادْعُ إِلَى رَبِّكَ وَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِكِينَ» - و زنهار! کافران تو را از (تبلیغ) آیات خدا پس از آنکه بر تو نازل شد منع نکنند، و (همیشه خلق را) به سوی پروردگارت دعوت کن و از مشرکان مباش.»

و همچین آیه 108 سوره یوسف که می‌فرماید: «قُلْ هَذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللَّهِ  عَلَى بَصِيرَةٍ أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِي؛ بگو طریقه من و پیروانم همین است که خلق را به خدا با بینایی و بصیرت دعوت کنیم.»

و اما در خصوص فضیلت و جایگاه و شأن و منزلت دعوت به پرستش خدا و اقامه نماز باید گفت آیه 33 سوره فصلت می‌فرماید: «وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْلًا مِمَّنْ دَعَا إِلَى اللَّهِ وَ عَمِلَ صَالِحًا وَقَالَ إِنَّنِي مِنَ الْمُسْلِمِينَ؛ در جهان از آن کس که خلق را به سوی خدا خواند و نیکوکار گردید و گفت که من از تسلیم شوندگان خدایم کدام کس بهتر و نیکو گفتارتر است؟

این آیه بسیار روشن، نیت کار دعوت کنندگان به خداوند را ستوده و عملی بسیار شایسته و بایسته دانسته است.

نکته مهمی که در این آیه اشاره رفته است، این است که بهترین و برترین اقوال دعوت به پرستش خداوند و عمل به آنچه که گفته می‌شود «وَ عَمِلَ صَالِحًا» و تاکید بر تسلیم بودن در برابر اوامر و نواهی خداوند است؛ یعنی دعوت کننده خود باید به آنچه که دعوت می‌کند کاملا در عمل و عقیده ملتزم باشد، التزام عملی داشته باشد. لذا این آیه از واضح ترین و شفاف ترین آیاتی است که فضل و جایگاه برتری دعوت به نماز را نشان داده و تصریح دارد که دعوت به خدا از بهترین و مهمترین قربات است و از افضل طاعات به شمار رفته و اهل آن یعنی دعوت کنندگان به خداوند در جایگاه بسیار رفیع قرار دارند.

مرحله دوم: کیفیت شیوه‌های دعوت به سوی پروردگار و به سوی عبادت و نماز:

بیان کیفیت و نوع آن در آیه 125 سوره نحل به وضوح آمده است: «ادْعُ إِلَی سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ؛ به حکمت و موعظه نیکو به راه خدایت دعوت کن و با بهترین طریق با اهل جدل مناظره کن»

لذا کاملا مشخص کرده است که دعوت کننده بایستی ابتدا با حکمت دعوت خود را آغاز کند. برخورد او باید با دعوت شدگان حکیمانه باشد. اینکه مراد از حکمت چیست؛ باید عرض کرد حکمت یعنی ارائه ادله قانع کننده که به ثبات حق بیانجامد و شبهه و باطل را دور  سازد. حکمت یعنی دعوت به حق با بصیرت و بیان کامل و شفاف حق. همانطور که تصریح شده است، پیامبر(ص) آن‌ها را به موعظه و حکمت آموزش می‌داد: «وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ؛ و آنان را علم کتاب و حکمت بیاموزد و روانشان را پاک و منزه سازد» (بقره؛ آیه 129)

و فرمودند که: «يُؤْتِي الْحِكْمَةَ مَنْ يَشَاءُ وَمَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْرًا كَثِيرًا؛ خدا فیض حکمت را به هر که خواهد عطا کند و هر که را به حکمت و دانش رسانند درباره او مرحمت و عنایت بسیار کرده‌اند». (بقره؛ آیه 269)

پس باید گفت که حکمت بیان واضح، صریح و شفاف، متقن و پر مغز و تأثیرگزار، متناسب با ظرفیت مخاطب و بهترین قول حکیمانه، قول خداوند و اهل بیت(ع) است که بایستی از آن‌ها در بیان قول حکمت استفاده کرد.

در مراحل بعدی بایستی شبهات موضوعه مخاطب دعوت را با سعه صدر شنید و تحمل کرد و پاسخ عالمانه داد. «وَ جَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ»؛ یعنی با پاسخ دقیق و منطقی شبهه را جواب دهید؛ نه اینکه در برابر او با شدت و خشونت در قول به جدال بپردازید.

در آیه 44 سوره طه، روایت داریم که وقتی حضرت موسی و برادرش هارون قرار شد که به سراغ بزرگ ترین طاغوت زمان بروند، خداوند دستور داد «فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لَيِّنًا»، چرا؟ چون «لَعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشَى» نتیجه بسیار مهم است. لذا باید تکلیف را درست انجام داد و وظیفه را به شکل صحیح با در نظر گرفتن تمام جوانب پیش برد تا نتیجه ای که از دعوت به دنبال آن هستیم حاصل شود.و حتی خطاب به نبی مکرم اسلام دارد که: «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ» - به مرحمت خدا بود که با خلق مهربان گشتی و اگر تندخو و سخت‌دل بودی مردم از گِرد تو متفرق می‌شدند.» (آل عمران؛ آیه 159) پس حکیم بودن دعوت کننده و تسلط او به شیوه و کیفیت دعوت بسیار حائز اهمیت است.

 مرحله سوم: ساختار دعوت

به چه چیزی دعوت کنیم؟ به چه چیزی دعوت شده‌ایم؟ به چه چیزی باید دعوت کرد؟ همانطور که گذشت در آیه 125 سوره نحل، چارچوب کلی و ساختار دعوت در یک کلمه جمع شده است در جایی که فرمود: «ادْعُ إِلَی سَبِيلِ رَبِّكَ؛ به راه خدا که صراط مستقیم است دعوت کن.» دعوت به دین خدا، اسلام و به اخلاص در توحید و دوری از شرک و ریا، توحید ناب، یگانگی پروردگار. دعوت به اسلام یعنی دعوت به تمام خوبی‌ها و دوری از تمام بدی‌ها.

در این دعوت ایمان به خدا و پیامبر و آنچه که بر پیامبران نازل شده است، یعنی کتاب آسمانی، فرشتگان، قیامت و ایمان به غیب نیز داخل می‌شود. همچنین جهاد در راه خدا، امر به معروف و نهی از منکر، عمل به شریعت (یعنی طهارت، نماز ، معاملات، نکاح و طلاق،  انفاقات مالی) و هر آن چه که انسان‌ها در امر معاد و معاش به آن نیاز دارند، نیز مشمول می‌شود. شمول دایره دعوت به خداوند بسیار گسترده است و تمامی مکارم اخلاق و محاسن الاعمال را شامل می‌شود. هدف از دعوت نیز بایستی خارج ساختن مردم از ظلمات جهل و غفلت به نور علم و ایمان و عمل باشد و هدف بایستی ارشاد به سوی حق باشد تا انسان‌ها بتوانند حق را گرفته و به واسطه آن از عذاب آتش و خشم الهی رهایی و نجات یابند. خارج ساختن انسان گنهکار از ظلمت گناه به نور طاعت و فرمانبرداری و بیرون ساختن کافر از ظلمت کفر به نور هدایت است. همانطور که آیه 257 سوره بقره تصریح دارد که:«اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ؛ خدا یار اهل ایمان است که آنان را از تاریکی های جهل بیرون آرد و به عالم نور برد»

در نهایت باید عرض کرد که هدف غایی دعوت، بایستی خارج ساختن انسان از طاعت شیطان و هوای نفس به اطاعت خداوند و رسول خدا باشد و لاغیر.

 مرحله چهارم: ساختار اخلاقی و نقشه راه دعوت کنندگان:

اولین گام اخلاص است. دعوت کننده بایستی در کار خود اخلاص را در نظر گرفته و دعوت او از روی ریا و سمعه و خودبینی و تعریف و تمجید دیگران نباشد و کار را فقط برای رضای خدا خالصانه انجام دهد: «قُلْ هَذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللَّهِ؛ بگو طریقه من و پیروانم همین است که خلق را به خدا با بینایی و بصیرت دعوت کنیم.»(یوسف؛ آیه 108) و فرمودند: «وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْلًا مِمَّنْ دَعَا إِلَى اللَّهِ؛ چه کسی بهتر از آن است که در جهان خلق را به سوی خدا خواند» (فصلت؛ آیه 33)

گام دوم اینکه دعوت او آگاهانه و عالمانه باشد؛ یعنی از روی جهل و هوای نفس نباشد: «قُلْ هَذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللَّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ؛ بگو طریقه من و پیروانم همین است که خلق را به خدا با بینایی و بصیرت دعوت کنیم.» (یوسف؛ آیه 108)

و در این دعوت، داشتن علم کافی و مسلح بودن به ابعاد مختلف موضوع بسیار حائز اهمیت است. همانطور که مستحضرید، اگر دعوت کننده علم کافی و آگاهی کافی به موضوع دعوت نداشته باشد، به جای عمران و آبادانی، شاهد ویرانگری و به جای صلاح و فلاح، گسترش فساد و تباهی را به همراه خواهد داشت. «عَلَى بَصِيرَةٍ» در آیه 108 سوره یوسف، یعنی دعوت از روی علم و آگاهی و اطلاع کافی به موضوع داشته باشد.

گام سومی که باید آن را در نظر داشت حلم و بردباری دعوت کنندگان است. باید اوج مهربانی، وقار و صبوری، کار دعوت را پیش برد و از هرگونه شتاب‌زدگی، استعجال، خشکی، خشونت و تندی بپرهیزد. با رفق، مدارا و طمانینه برخورد کند. همین حسن سلوک در برخورد و نشان دادن دغدغه و دلسوزی برای یافتن راه حق و هدایت به صراط مستقیم، اگر در دعوت شوندگان احساس شود، به حتم و یقین نتیجه مطلوب حاصل می‌شود.

باید دقت کرد که کار را بر دیگران سخت نکنیم. مشقت آور و ملال آور بیان نکنیم؛ تا باعث نفرت و تنفر آنان از دین نشویم. در اوج بردباری و در نظر گرفتن دو اصل «لین در کلام» و «طیب در کلام» و تأثیر در قلوب، می‌توان کار دعوت را به سرانجام خود رساند. دعوت کننده باید، به شدت بر این عقیده استوار باشد که متانت در گفتار، کردار، رفتار، تواضع، فروتنی و بردباری بی نهایت تأثیر مثبتی در دعوت شدگان دارد و این را با تمام وجود در طول مسیر حفظ کند.

گام بعدی در اخلاق دعوت کنندگان و در نظر داشتن آن در این منشور اخلاقی، عمل به گفته‌ها است. دعوت کننده خود بایستی الگویی شایسته و برتر در موضوع دعوتی که انجام می‌دهد، باشد. چنانچه به خیر دعوت کند و خود آن را رها کند و یا از چیزی نهی کند و خود مرتکب آن شود، این بیشتر شبیه حال خاسرین و نادمین است نعوذبالله. ولی دعوت کنندگان واقعی کسانی هستند که درانجام وظایف و ماموریت‌های دینی و اعتقادی خود از دیگران سبقت گرفته و مصداق واقعی الفائزون هستند.

قرآن در آیات دو و سه سوره صف به شدت نکوهش می‌کند کسانی را که می‌گویند (یعنی فقط حرف می‌زنند و شعار می‌دهند)، ولی خود عمل نمی‌کنند: «یَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ؛  ای کسانی که ایمان آورده‌اید، چرا سخنانی می‌گویید که به کارشان نمی‌بندید.» (صف؛ آیه دو)؛ «كَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ؛ خداوند سخت به خشم می‌آید که چیزی بگویید و به جای نیاورید.» (صف؛ آیه 3)

و در آیه 44 سوره بقره می‌فرماید: «أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْكِتَابَ أَفَلَا تَعْقِلُونَ؛ چگونه شما مردم را به نیکوکاری دستور می‌دهید و خود را فراموش می‌کنید و حال آنکه کتاب خدا را می‌خوانید، چرا اندیشه نمی‌کنید.

در پایان بخشی از بیانات گهربار و حکیمانه رهبر فرزانه انقلاب را در مورد دعوت به زیباترین جلوه‌های زندگی، یعنی دعوت به نماز را نقل کرده. امید است توفیق خدمت به این نور چشم پیامبر اسلام به همگان عنایت شود.

«دعوت به نماز، دعوت به زیباترین جلوه‌‌های زندگی است. زیرا نماز فصلی از زندگی است که در آن انسان در برابر آفریننده و دارنده‌ همه‌ نیکی‌ها و زیبایی‌ها، به عرض نیازی عاشقانه می‌پردازد و  بر عیار زیبایی و نیکی روان و دل خویش می‌افزاید. این حجم عظیم و زبان مؤثر توصیه به ذکر و نماز در قرآن و حدیث، نشانه همین ویژگی در دعوت به نماز است.» (پیام مقام معظم رهبری به بیست و ششمین اجلاس سراسری نماز)

مسعود دریس

مدیر روابط عمومی و امور استان‌های ستاد اقامه نماز

مرداد ماه 1397