تشنه ماندیم با وجود آب/ روند تبدیل فرهنگ اسلامی به محصول فرهنگی
گروه جامعه ــ محصولات فرهنگی داخلی منبعی عظیم از اندیشه‌های اسلامی و ایرانی را دارا هستند که می‌توانند با تمسک به آن جلوه‌های متعددی را در برابر دیدگان مخاطبان ترسیم کنند به شرط آنکه عزمی وجود داشته و اهمیت کار فرهنگی شناخته شده باشد.
به گزارش ایکنا، فرهنگ ایرانی اسلامی همواره مایه افتخار و سربلندی ایرانیان بوده است و چه عوام و چه مسئولان همواره از فرهنگی چند هزار ساله سخن به میان می‌آورند تا جایی که مقام معظم رهبری در سخنان خود فرهنگ را همان چیزی معرفی می‌کنند که حاضرند جانشان را نیز در این راه فدا کنند.
مقام معظم رهبری فرهنگ را اولویت بسیار مهم کشور دانسته و بیان کرده‌اند: فرهنگ از ادبیات و هنر تا سبک زندگی تا فرهنگ عمومی تا اخلاق تا رفتار اجتماعی، شامل همه اینها است؛ ما در این زمینه‌ها تکلیف داریم، مسئولیت داریم؛ دستگاه‌های فرهنگی ما واقعا مسئولیت دارند در این زمینه.
به تعبیر رهبر معظم انقلاب «فرهنگ از اقتصاد هم مهمتر است» و یکی از راه‌هایی که می‌تواند آموزش‌های فرهنگی و فرهنگسازی را محقق کند تولید محصول فرهنگی است که به فرموده رهبر انقلاب این محصول قالب‌های متعددی دارد. اما آنچه امروز مشاهده می‌شود نارضایتی معظم له از نحوه عملکرد فرهنگی مسئولان و استفاده گسترده عموم مردم از محصولاتی است که فرهنگ غربی را تبلیغ می‌کند. از لوازم التحریر و اسباب بازی و شخصیت‌های کارتونی مورد استفاده در مراسم‌های مختلف گرفته تا تئاتر و سینما با نوعی نفوذ فرهنگ خارجی روبرو هستیم.
در این راستا به سراغ کارشناسان رفتیم تا به واکاوی دلایل ضعف در تولید محصولات فرهنگی بپردازیم و بهترین و تأثیرگذارترین قالب‌ها را بشناسیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین حسن ناصری‌پور، معاون فرهنگی سابق سازمان فرهنگی هنری شهرداری در ارزیابی نحوه عملکرد دستگاه‌های فرهنگی کشورمان در زمینه تولید محصول فرهنگی، گفت: نمی‌توان گفت موفق عمل کرده‌ایم چرا که غلو محسوب می‌شود اما نمی‌توان بی‌انصافی کرد و گفت عملکرد خوبی نیز نداشته‌ایم؛ بلکه باید گفت به اندازه وسع و امکانات در حوزه تولید محصول فرهنگی تلاش کرده‌ایم اما به ایده‌آل‌ها در حد مطلوب نرسیده‌ایم.
حجت‌الاسلام ناصری پور ادامه داد: در حوزه تولید کتاب، موفق عمل کردیم. در حوزه بازی‌های رایانه‌ای نیز به صورت خودجوش عملکرد خوبی داشتیم. همچنین در زمینه پوشاک و مد نیز قدم‌های مطلوبی برداشته شده است اما خوب ارزیابی کردن محصولات فرهنگی یاد شده با توجه به شرایط و امکاناتی است که جامعه فرهنگی در اختیار دارد. رقبای فرهنگی ما قدرتمند و صاحب ثروت هستند و تهدید عملی دارند. در برابر جریان استکبار و این قدرت، عملکرد فرهنگی ما خوب بوده است اما در نگاه ایده آل مطلوب نیست.
وی محصول فرهنگی را وابسته به مقتضیات زمان و مکان دانست و عنوان کرد: نمی‌توان برای دهه ۹۰ با استفاده از ابزار دهه ۸۰ سخن گفت. سواد محصول فرهنگی باید مطابق با نیاز و علقه مخاطبان همان دهه باشد که در غیر این صورت اثرگذاری حاصل نمی‌شود.
وی از دیگر معضلات موجود را مسائل اقتصادی خواند و گفت: تولید کننده محصول فرهنگی باید به لحاظ اقتصادی تأمین شود، بانک‌ها باید بتوانند به این افراد وام‌های کم بهره بدهند و با سیاست‌های تشویقی آنان را همراهی کنند. اگر تولید‌کنندگان را در جریان تولید محصول حمایت کنیم تا حداقل ضرر نکنند می‌توانیم یکی از چالش‌های موجود را کنار بزنیم.
حسن بنیانیان، رئیس کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای عالی انقلاب فرهنگی به تبیین علل شکل‌گیری تولیدات فرهنگی ضعیف در کشور پرداخت و اظهار کرد: در این زمینه اصل مشکل به نبود نظام تقاضا باز می‌گردد و دلیل آن نیز این است که بسیاری از نظام‌های اصلی ما تفکرات غربی با کمی اصلاحات دارند.
رئیس کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه اگر تقاضای فرهنگی وجود داشته باشد، تولیدکننده نیز انگیزه و گردش اقتصادی پیدا می‌کند، گفت: تولید کننده از تقاضای موجود استقبال و بر اساس آن تولید می‌کند.
بنیانیان با بیان اینکه اگر مجموعه سخنان مقام معظم رهبری در دستور کار مسئولان قرار گیرد، میزان تقاضای محصولات فرهنگی نیز از جانب مردم افزایش می‌یابد، گفت: این در حالی است که امروز بازار فرهنگی در کشور رونق ندارد در صورتی که می‌تواند برای سایر کشورها نیز محصول فرهنگی تولید کنیم که نمونه آن نیز همچون فیلم‌های مختار نامه وجود داشته است.
بنیانیان از دیگر علل ضعف در ارائه تولیدات فرهنگی را کمبود اندیشمند در حوزه فرهنگ خواند و گفت: از ۱۰۰ سال پیش که اولین گروه‌ها به خارج از کشور برای علم اندوزی اعزام شدند، طبقه‌ای متفاوت شکل گرفت و از آن پس استعدادهای برتر ما راه دکتر و مهندس شدن را پیمودند و استعدادهای خلاق و نوآور کمتر به عرصه‌های فرهنگی راه پیدا کردند. جدای از تعارفات هنوز جای امثال استاد شهید مطهری و بهشتی پر نشده است و مشکل کمبود استعدادهای درخشان در عرصه فرهنگ در کسوت مدیر و هنرمند و ... وجود دارد.
از دیگر کارشناسانی که در تهیه این گزارش با ایکنا همکاری کردند حجت‌الاسلام و المسلمین محمد قطبی، رئیس میز تخصصی توسعه و تعمیق فرهنگ قرآنی بود. وی با بیان اینکه کارهای فرهنگی دیربازده است و به علت سر و کار داشتن با اندیشه و ذهن مردم باید به صورت مداوم و مستمر فعالیت کرد، گفت: ناکارآمدی فعالیت‌ها و محصولات فرهنگی ما به سه نکته مربوط می‌شود که ابتدا باید از پایین بودن دانش تخصصی مدیران فرهنگی نام برد. برخی مدیران فرهنگی دغدغه و دلسوزی برای ارائه خدمت نیز دارند اما از دانش کافی و مرتبط با حوزه فعالیتشان برخوردار نیستند.
نشناختن جامعه، اقتضائات و نیازهای آنان
وی نشناختن جامعه، اقتضائات و نیازهای آنان را از دیگر علل ناکارآمد بودن فعالیت و محصولات فرهنگی برشمرد و اظهار کرد: اگر فعالیت صورت گرفته از هوشمندی محیطی لازم برخوردار نبوده و نیاز و علایق نوجوانان و جوانان در آن لحاظ نشده باشد، نمی‌توان توقع جذب مردم در گروه‌های سنی مختلف را داشت. مردم جامعه هر یک به تفکیک شرایط سنی و نقشی که در جامعه بر عهده دارند به مسائل و موضوعات خاصی گرایش و در مقابل احتیاجات ویژه‌ای نیز دارند، این مهم باید در تولید محصول فرهنگی و تنوع بخشیدن به قالب‌ها رعایت شود.
حجت‌الاسلام قطبی سومین ضلع ناکارآمدی فرهنگی را عدم هم افزایی و هماهنگی دستگاه‌های فرهنگی با یکدیگر خواند و عنوان کرد: موازی کاری در عرصه فرهنگ به صورت مداوم به چشم می‌خورد و تشتت در حوزه‌های تصمیم گیری و اقدام سبب ناکارآمدی شده است. نه تنها درعرصه فرهنگ شاهد موازی کاری هستیم بلکه گاهی اوقات در مقابل یکدیگر نیز می‌ایستند و فعالیت‌های یکدیگر را خنثی می‌کنند.
به سراغ حسن بیادی، عضو شورای سیاستگذاری سازمان فعالیت‌های قرآنی دانشگاهیان کشور نیز رفتیم. وی معضلات فرهنگی موجود در کشور را ناشی از عملیاتی نکردن سیاست‌های فرهنگی تصویب شده و بی‌توجهی به تحقق آنان دانست و گفت: به طور مثال می‌توان به مسائل فرهنگی سند چشم انداز ۲۰ ساله اشاره کرد که توجهی به آن نشد و صرفا همه چیز منوط به شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌شود و اين درحاليست كه خود اعضای شوراى انقلاب فرهنگی که در مناصب فرهنگی مدیریت دارند بر مصوبات آن شورا وقعی قائل نبوده و برای تحقق اهداف شورا حساسیتی ندارند.
بیادی از دیگر معضلات در عرصه فرهنگ را جذاب نبودن آثار و محصولات فرهنگی تولید شده دانست و عنوان کرد: به طور مثال برای بهره‌مند شدن از قرآن کریم صرفا نباید به حفظ و قرائت آن محدود شد. اگرچه این امر به خودی خود کاری ارزشمند است اما می‌تواند در قالب‌های جدید و مبتکرانه به زبانی شیوا و عالمانه به بیان راهکارهایی برای داشتن سبک زندگی عزت‌مندانه بپردازد و دستورات نورانی قرآن عظیم را از طریق تربیت و پرورش تبدیل به رفتارقرآنی کند زیرا بالاترین شیوه تأثیرگذاری در تغییر رفتاری انسان‌ها را پیامبر اعظم و بزرگوار اسلام(ص) و دیگر انبیای الهی در یک دستور خلاصه کرده و فرموده‌اند: «کونوُا دعاةالنّاس بغير السنتكم» منظور این است که مردم را به غیر از روش گفتاری دعوت به انسان بودن کنید. رفتار مسئولان، بزرگان، اساتید و معلمان باید الگو و سبک زندگی مردم شود؛ بقول یکی از بزرگان علم و‌عمل «ظاهر یک ملت انعکاس باطن مسئولان و بزرگان یک جامعه است».
بنابر گزارش ایکنا؛ محصولات فرهنگی می‌تواند از دوران کودکی تا بزرگسالی برای جامعه هدف دارای پیام و کارکرد باشد به شرط آنکه مخاطب را بشناسیم و پیام را به درستی و مطابق با میل و نیاز آنان انتخاب کنیم. محدود شدن به قالب‌هایی خاص و جذاب نبودن محصولات فرهنگی سبب می‌شود تا مخاطب به سمت دنیای رنگارنگ فرهنگ خارجی برود، این در حالی است که محصولات فرهنگی داخلی منبعی عظیم از اندیشه‌های اسلامی و ایرانی را دارا هستند که می‌توانند با تمسک به آن جلوه‌های متعددی را در برابر دیدگان مخاطبان ترسیم کنند به شرط آنکه عزمی وجود داشته و اهمیت کار فرهنگی شناخته شده باشد.
کمبود منابع و اعتبارات که برخی از مسئولان فرهنگی به عنوان دستاویزی در برابر کم کاری‌های خود بدان متوسل می‌شوند، نیز با قدری تأمل و حساب و کتابی سرانگشتی قابل حل است. اگر مدیریت فرهنگی وجود داشته باشد، هزینه‌هایی که قرار است صرف ترمیم آسیب‌های اجتماعی در آینده کنیم را امروز به آموزش فرهنگی اختصاص می‌دهیم تا هم نسلی بالنده‌تر داشته باشیم و هم منابع مالی به درستی و در جای خود هزینه شوند.
انتهای پیام
