جامعه‌شناسی حج؛ موضوعی مغفول در پژوهش جامعه ایرانی
گروه جامعه ــ با توجه به اهمیت حج به عنوان فریضه‌ای الهی در جامعه ایرانی، انتظار می‌رود رویکرد علمی و جامعه‌شناسانه در بررسی فرهنگی و اجتماعی آنچه در حج جریان دارد، جای خود را در مطالعات و پژوهش‌های دینی کشور باز کند که انتشار کتاب حاجی خودتی، تالیف حسن محدثی در هفته‌های گذشته اقدامی موثر در این راستا محسوب می‌شود.
به گزارش ایکنا؛ حج به عنوان فریضه‌ای الهی در جامعه ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد و سالانه‌ها ده‌ها هزار نفر از مردم ایران در قالب ساز و کارهایی اجرایی و فرهنگی که دولت جمهوری اسلامی برنامه‌ریزی می‌کند، به سرزمین وحی اعزام می‌شوند. تاکنون آثار متعددی از سوی علما و دین‌پژوهان درباره فلسفه ایجابی حج و اعمال و مناسک آن نگاشته شده در حالی که کمتر اثری به وجه بررسی امر واقع در حج همچون انگیزه افراد مختلف جامعه از این سفر، میزان درک و انتظار مردم از اهداف اعمال عبادی حج، نحوه معاشرت مردم با یکدیگر در ایام حج و ... پرداخته است؛ انتشار کتاب حاجی خودتی، تالیف حسن محدثی، تلاشی در این راستا است تا نگاه جامعه‌شناسانه به فرهنگ اسلامی و امر واقع در اعمال عبادی همچون حج را از درگاه جامعه ایرانی بررسی کند.
بنابر این گزارش از انتشار کتاب حاجی خودتی چند هفته می‌گذرد، در حالیکه در این مدت کوتاه، جلساتی برای نقد این اثر جامعه‌شناسانه برگزار شده و نقاط قوت و ضعف آن، در کنار تاکید بر افق‌های وسیعی که این اثر گشوده، بررسی اجمالی شده است. شب گذشته، 25 شهریورماه نیز جلسه‌ای صمیمی با حضور حسن محدثی، مولف کتاب و سیدجواد میری، پژوهشگر مطالعات دینی در دفتر فرهنگی یکی از احزاب برگزار شد.
حسن محدثی، استادیار دانشگاه آزاد اسلامی در این جلسه اظهار کرد: دو اثر ارزشمند در مورد حج پیش‌روی ما وجود دارد، کتاب تحلیلی بر مناسک حج، اثر دکتر علی شریعتی و کتاب خسی در میقات، اثر جلال آل احمد. شریعتی در اثر خود حج را در قالب آرمان‌های خود و با رویکرد الهیاتی توضیح داده است که به زعم من هیچکس چنین شیوا و مستدل نمی‌تواند فلسفه احکام عبادی حج را توضیح دهد. اثر ارزشمند جلال نیز در ژانر زائر-محققانه نگاشته شده و رویکرد جدیدی در پرداخت به مسائل حج است. من کوچکتر از آن هستم که با این بزرگان مقایسه شوم اما سعی کردم در ادامه مسیر این دو کتاب، این بار از منظر یک جامعه‌شناس به حج نظری بیندازم، این زمینه در سال 1386 در قالب یک سفر پژوهشی به سرزمین وحی مهیا شد.
وی افزود: امروز با توجه به تغییرات نسلی و شرایط اجتماعی و سیاسی، سخن‌گفتن از دین نسبت به گذشته سخت‌تر شده است. بسیاری از جوانان دیگر نمی‌خواهند سخنی راجع به دین بشنوند در حالی که ما امروز برای پویایی نیاز به نقد فرهنگ اسلامی داریم، این در حالی است که جلال، پیش‌تر در اثر خود تنها به نقد جوامع اسلامی پرداخته بود. خوشبختانه بر کتاب حاجی خودتی، هیچ سانسوری اعمال نشده است و به همین دلیل با توجه به نقدهای تند و تیزی که در این کتاب نسبت به بعضی مسائل مطرح شده است، خود را بر هر نوع نقد از تکفیر تا نقد ادبی آماده کرده‌ام.
این پژوهشگر جامعه‌شناسی در ادامه گفت: در سال 1391، حاصل 15 سال تحقیقات خود را در قالب کتاب جامعه‌شناسی دین به روایت ایرانی، منتشر کردم اما از آن روز تاکنون حتی یک صفحه نقد نیز به آن نوشته نشده است، از این روی، لازم دیدم رویکرد دیگری را برای انتشار آثار تحقیقاتی خود اتخاذ کنم. این تغییر رویکرد در کتاب مشرکی در خانواده پیامبر(ص)، اثر مشترک من و دکتر بیژن عبدالکریمی مشهود بود و باعث شد تاکنون 122 صفحه نقد درباره آن نوشته شود. این که از دریچه خاطرات و از نگاه یک جامعه‌شناس به مقوله حج وارد شده‌ام، تجربه جدیدی است و امیدوارم نقدها به این کتاب ادامه پیدا کند.
میری، دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی نیز در این جلسه اظهار کرد: محدثی در روایت خویش از حج دائماً به زبان گیلکی در متن فارسی، مفاهیمی را ارائه کرده است و این بر غنای متن می‌افزاید. در حال خواندن کتاب به این می اندیشیدم که ایران مگر جز این وحدت تنوعاتش و تکثراتش چیزی دیگر است؟ ویژگی دیگر این کتاب پرداخت به زنانگی و دیده‌شدن نقش زنان در جامعه است. جلال نیز در کتاب خسی در میقات، زنان و دختران شرکت‌کننده در حج را به خوبی توصیف کرده بود.
وی ادامه داد: در این کتاب، رویکرد اگزیستانسیالیستی نیز خود را به شکل یک جریان آرام نشان می‌دهد، آن جا که محدثی می‌گوید در مسجدالحرام نشسته‌ام و وجود و حضورم به خواندن هر دعایی اولویت دارد. نکته دیگر این است که اگر شریعتی با فانون، همذات‌پنداری کرده بود محدثی در صفحاتی از این کتاب خود را به جای امام موسی صدر نشانده است، آن جا که اشاره می‌کند ادیان باید به خدمت انسان درآیند.
میری در پایان یادآور شد: شیوه خاطره‌نگاری در زمینه‌های مختلف همچون جامعه‌شناسی از دهه 90 میلادی و دورانی که به آن پسامدرنیسم اطلاق می‌شود، رویکرد جدید و بسیار جذابی است که این بار توسط محدثی در ایران تجربه می‌شود.
گزارش از مجتبی اصغری
انتهای پیام
