«مشق شب»؛ پژوهشی مصور درباره چالش تکالیف مدرسه
کیارستمی در مشق شب، چالش میان کودکان با والدین و اولیای مدارس را در سینمای مستندگونه خود به نمایش درآورده است و می‌کوشد به دور از هرگونه قضاوت شخصی، دلایل این مشکل را بررسی کند.
به گزارش ایکنا، شبستان نوشت: مهرماه سرآغاز خاطرات شیرین و تلخ همه افراد از حضور در مدارس است به طوری که همه اعضای یک خانواده اعم از پدر، مادر، خواهر و برادر، و همچنین اولیای مدارس با آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان درگیر می‌شوند و در این میان، انجام تکالیف، چالش‌برانگیزترین بستر تعامل این افراد است.
عباس کیارستمی که به دلیل رشد فکری و تربیتی در «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» علاقه‌ای ویژه و دغدغه‌ای فراوان نسبت به آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان داشت در فیلم مشق شب، یک بار دیگر دوربین به دست گرفته و در لوکیشنی طبیعی و با بازیگرانی غیرحرفه‌ای یک معضل اجتماعی را به تصویر می‌کشد.
کیارستمی در ابتدای این فیلم می‌گوید دلیل اصلی او برای ساخت این اثر، مشکلی است که بین او و فرزندش درباره تکالیف مدرسه پیش آمده است از این رو تصمیم گرفته به میان دانش‌آموزان برود تا ضمن مشاهده وضعیت واقعی یکی از مدارس کشور، از زبان دانش‌آموزان حقیقت چالش تکالیف مدرسه را دریابد.
او که سینماگری مستندگراست در سکانس آغازین مشق شب و در پاسخ به جوانی عشق فیلم که از او درباره موضوع کار جدیدش سوال کرده بود، می‌گوید «نمی‌دانم، فیلم تا ساخته نشود معلوم نیست چی می‌شود.»
در این فیلم دانش‌آموزان یک به یک در برابر دوربین ظاهر می‌شوند و پاسخ پرسش‌های کیارستمی را که خودش نقش مصاحبه‌گر را ایفا کرده است، می‌دهند.
مشق شب در همان گفت‌وگوهای ابتدایی نقش برجسته تشویق و تنبیه را در نحوه انجام یا سستی در انجام تکالیف از سوی دانش‌آموزان نشان می‌دهد ضمن اینکه باز هم از زبان دانش‌آموزان می‌گوید سطح سواد والدین، خواهران و برادران، نوع روش تربیتی والدین و نحوه برخورد اولیای مدارس، از عوامل موثر دیگر در درس‌خوان بودن یا درس‌خوان نبودن کودکان دارد.
کیارستمی برای آنکه فیلمش جنبه آموزشی بیشتری داشته باشد آماری ارایه می‌دهد که دانستن آن جالب است؛ 37 درصد از والدین به دلیل بی‌سوادی نمی‌توانستند به تکالیف فرزندانشان رسیدگی کنند. عده‌ای از والدین باسواد به دلیل خستگی، بی‌حوصلگی و گرفتاری‌های روزمره می‌خواستند بار انجام تکالیف مدرسه فرزندانشان از دوششان برداشته شود.
مشق شب برای واکاوی بی‌طرفانه مشکلات دانش‌آموزان در جایی از فیلم از زبان پدر یک دانش‌آموز به مقایسه ساختار آموزش و پرورش ایران با سایر کشورها می‌پردازد و به این صورت لزوم دگرگونی بنیادین این ساختار را در ایران فریاد می‌زند و می‌کوشد اشتباهات ساختار آموزش و پرورش در مدارس ایران را به مسئولان مربوطه یادآوری کند.
مشق شب نتیجه می‌گیرد ساختار آموزش و پرورش در ایران به دلیل تاکید بیش از اندازه بر کسب نمرات عالی و حفظ‌محوری، خلاقیت کودکان را می‌کشد.
اوج نقد کیارستمی به ساختار آموزش و پرورش در ایران در سکانس عزاداری دانش‌آموزان به مناسبت ایام شهادت حضرت فاطمه زهرا (س) بیان می شود، آنجایی که می‌گوید «با همه دقت و مراقبتی که مسئولان در جهت انجام درست این مراسم در این مدرسه اعمال می‌کردند اما به دلیل بازیگوشی و عدم درک درست بچه‌ها، این مراسم آن‌طور که شایسته است انجام نمی‌شد بنابراین تصمیم گرفتیم به خاطر حفظ حرمت، صدای این قسمت را از نوار فیلم حذف کنیم».
کارگردان سخت می‌کوشد به دور از هرگونه قضاوت شخصی نشان دهد که برخی از تعالیم و روش‌های آموزش و پرورش در مدارس ایران تناسبی با درک ذهنی دانش‌آموزان ندارد البته او این موضوع درک کرده است که برخی اولیای مدارس ناگزیر از اجرای برخی تشریفات و برنامه‌ها مانند سوگواری به مناسبت شهادت ائمه اطهار (ع) هستند.
سخن آخر اینکه فیلم مشق شب که حدود 40 سال پیش ساخته شد امروزه نیز درس‌هایی برای پدران و مادران دانش‌آموزان و همچنین مدیران و دبیران مدارس، و مهم‌تر از همه برای مسئولان حوزه آموزش و پرورش در ایران دارد و این موضوع را فریاد برمی‌آورد که نباید اولا خلاقیت دانش‌آموزان را نادیده گرفت، ثانیا باید مطابق با ظرفیت ذهنی آنان آموزش‌های لازم را ارایه کرد و ثالثا در اجرای برخی برنامه‌ها که گریزی از اجرای آنها نیست، شرایط سنی دانش‌آموزان در نظر گرفته شود.
مرتضی خواجوند سریوی
