برترین سروده‌های عاشورایی در «اربعین مرثیه» منتشر شد

به گزارش ایکنا؛ طرح «انتخاب برترین اشعار عاشورایی فارسی به داوری کارشناسان» در پاییز سال ۱۳۹۴ در «هیئت علمی بنیاد دعبل خزاعی» بررسی و تصویب شد. با توجه به نقطه عطف انقلاب اسلامی در روند ادبیات عاشورا، دو مقطع برای بررسی از هم تفکیک شد؛ از نخستین اشعار عاشورایی فارسی که طبق منابع موجود حدود قرن چهارم بوده است تا پیروزی انقلاب اسلامی یعنی یک بازه‌ هزار ساله به‌عنوان مقطع نخست، و دوره پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان سال 1394 (زمان اجرای طرح) به‌عنوان مقطع دوم.
پس از مراحل مقدماتی و تعاریف عملیاتی، فهرستی از کارشناسان و صاحبنظران ادبیات مذهبی و آیینی تهیه شده و در جلسات متعدد هیئت علمی بنیاد بررسی شد. در نهایت و براساس معیارهای مختلف، جمعاً 40 داور بسته به حوزه اصلی تخصص‌شان برای داوری در دو مقطع پیش و پس از انقلاب اسلامی انتخاب شدند؛ ۲۲ داور برای مقطع پیش از انقلاب و ۱۸ داور برای دوره‌ پس از انقلاب.
با توجه به چندوجهی بودن مقوله ادبیات مذهبی و عاشورایی، ‌در انتخاب گروه‌ داوران تلاش شد، ترکیب گروه از جهات مختلف حتی‌الامکان شمولیت و اعتبار لازم را دارا باشد. بررسی فهرست داوران  که در آغاز کتاب «اربعین مرثیه» همراه معرفی کوتاه هر داور آمده است نشان می‌دهد که در این فهرست، نمایندگان طیف‌های مختلف، از جمله صاحبنظران حوزوی، دانشگاهی، شاعران، ناقدان، پیشکسوتان و هم جوانان حضور دارند. اساتید و صاحبنظران دیگری نیز برای عضویت در این دو گروه مدنظر هیئت علمی بودند که در مورد هرکدام به دلیلی این امکان فرصت فراهم نشد.
در این طرح، تعریفی که برای شعر عاشورایی فارسی مورد توجه بوده این است که هر سروده‌ای به زبان فارسی با موضوع واقعه‌ی عاشورا یا مدح و رثای یکی از نقش‌آفرینان اصلی آن واقعه (امام‌حسین(ع) و اهل‌بیت(ع) و یاران آن حضرت) در یکی از قالب‌های مرسوم شعر فارسی (به‌جز قالب‌های رباعی و دوبیتی) سروده شده باشد. که سروده‌هایی در قالب «نوحه» به دلیل تفاوت‌ها و ویژگی‌های خاص این قالب، مشمول تعریف یادشده فرض نشده‌اند.
در این راستا، طی جلسات توجیهی با حضور داوران، طرح و روند داوری و انتخاب توضیح و تشریح شد. سپس از هرکدام داوران خواسته شد؛ اولاً ۴۰ سروده‌ی عاشورایی برتر در مقطع مورد بررسی‌شان را انتخاب کنند و ثانیاً‌، به آن ۴۰ سروده، براساس ارزیابی و سنجش خود، از ۱ تا ۱۰۰ نمره دهند.
همچنین در آیین‌نامه داوری تصریح شد که انتخاب و ارزیابی تنها با دو معیار «قوت شعری» و «اثرگذاری» باشد؛ فارغ از ارزیابی درون‌مایه هر سروده از منظرهای دیگر(اعتقادی، کلامی و...). به عبارت دیگر در این طرح، هر شعر صرفاً‌ به ماهو شعر ارزیابی شده است.
با توجه به فراوانی و گستردگی اشعار عاشورا و شاعران، نیاز به احصای اولیه‌ای بود که امکان انتخاب، مقایسه، ارزیابی و نیز رسیدن به نتیجه مشترک را برای داوران فراهم کند. به‌همین منظور، از محمدرضا سنگری به عنوان کارشناس برجسته و متخصص ادبیات مذهبی و عاشورایی درخواست شد که فهرستی از مهم‌ترین اشعار عاشورا در دو مقطع یادشده را تدوین کند. وی پس از بررسی فشرده و نیز با بهره‌گیری از تحقیقات گسترده پیشین خود در این موضوع، دو فهرست از مشهورترین اشعار و شاعران عاشورا در دو مقطع را تهیه و تدوین کردند.
این فهرست‌ها با هدف بالابردن دقت و شمولیت انتخاب، در اختیار داوران دو گروه قرار گرفت و البته تأکید شد که تدوین این فهرست‌ها صرفاً برای کمک در انتخاب داوران بوده و جنبه الزام‌آور ندارد. بررسی نتایج نهایی طرح نیز نشان می‌دهد داوران به این فهرست‌ها بسنده نکرده و براساس شناخت و اشراف شخصی خود دست به گزینش زده‌اند.
پس از جمع‌آوری آرای داوران دو گروه،‌ در جداول مجزا، آرای هر شعر به تفکیک امتیازی که هر داور به آن داده بود، ثبت شده و مجموع امتیازات هر شعر محاسبه شد. در مرحله بعد، اشعاری که جزء 40‌ انتخاب حداقل نیمی از داوران بودند به عنوان برگزیدگان مشخص شد. به عبارت دیگر در گروه پیش از انقلاب (که تعداد داوران ۲۲ نفر بودند) همه اشعاری که ۱۱ رأی یا بیشتر کسب کرده بودند، و در گروه پس از انقلاب (که تعداد داوران ۱۸ نفر بودند)، اشعاری که ۹ رأی یا بیشتر کسب کرده بودند، برگزیده شدند. با این معیار، و از حسن تصادف جمعاً ۴۰ شعر (28 شعر در گروه نخست و 12 شعر در گروه دوم) به مرحله‌ نهایی راه یافتند.
در آخرین مرحله، رتبه‌بندی بین منتخبان براساس معدل امتیاز هر شعر‌ در کل (جمع امتیازات کسب‌شده تقسیم بر تعداد کل داوران و نه فقط رأی‌دهندگان به آن شعر)‌ انجام شد که در نتیجه آن منتخبان در دو گروه رتبه‌بندی شدند. نتایج نهایی این انتخاب و رتبه‌بندی، در دو فصل اول و دوم کتاب «اربعین مرثیه» آمده است.
در هر فصل، ابتدا جدول کلی برگزیدگان و سپس به‌ترتیب رتبه، متن کامل اشعار برگزیده همراه با معرفی کوتاهی از شاعر، مشخصات فنی (قالب، وزن و تعداد ابیات) و مشخصات منبع همراه با جدول امتیازات داوران به آن شعر آمده است. همچنین در انتهای کتاب در پیوست‌های 3 و 4، جدول کامل همه‌ اشعاری که در دو گروه حداقل رأی داوران را کسب کرده‌اند، به تفکیک هر داور آمده است. با مراجعه به این دو پیوست، می‌توان وضعیت کلی همه اشعار منتخب (نه فقط منتخبان نهایی) را مشاهده و نیز فهرست اشعار منتخب هر داور را بررسی کرد.
طرح «انتخاب برترین اشعار عاشورایی فارسی به داوری کارشناسان» زیر هیئت علمی بنیاد دعبل خزاعی با مدیریت محسن‌حسام مظاهری از زمستان 1394 تا تابستان 1395 انجام شد و در این راستا مسلم نادعلی‌زاده کارشناس و مشاور علمی و رضا اسماعیلی و سعید بیابانکی از دبیران مرحله‌ داوری بودند.
انتهای پیام