شفافیت از زاویه نگاه قرآن و مکتب نظری و عملی اهل بیت(ع)/ مطالبه‌ای که هم حق و هم تکلیف مردم است

رهبر معظم انقلاب در جلسه اخیر درس خارج فقه خود با استناد به بخشی از نامه امام علی(ع) به فرماندهان نظامی؛ «اَلا وَ اِنَّ لَکُم عِندِی اَن لَا اَحتَجِبَنَّ دُونَکُم سِرّاً اِلّا فی حَرب»، به تبیین جایگاه «شفافیت» در حکومت علوی و اسلامی پرداخته و فرمودند: «این نکته‌ بسیار مهمّی است؛ این شفّافیّتی که حالا سر زبانها است که «آقا شفّاف، شفّاف»، در کلام امیرالمؤمنین است. بعضی‌ها عادت کرد‌ه‌اند هر چیز خوبی که در جامعه‌ی اسلامی است را نسبت بدهند به غربی‌ها. واقعاً انسان تعجّب میکند از کوته‌فکری بعضی‌ها! توجّه به مردم، آراء مردم، اهتمام به مردم، میگوید «ما از غربی‌ها یاد گرفتیم اینها را»...نخیر، شفّافیّت را امیرالمؤمنین یاد داده؛ میگوید حقّ شما بر من -یعنی حقّی که شما پیش من دارید- [این است که] هیچ رازی را از شما پنهان ندارم، هیچ حرفی را از شما پنهان نکنم، مگر در جنگ و مسائل جنگ و مسائلی که با دشمن طرف هستیم».

شفافیت در کنار بسیاری از مفاهیم که در دوران مدرن رواج و توسعه یافتند در ادبیات دینی وجود داشته که متأسفانه به علل مختلف اینگونه القاء شده که مفاهیمی از این دست زائیده دوران بعد از رنسانس و عصر مدرن بوده و خاستگاه آن نیز غرب است. در حالی که سراسر آموزه‌های دینی ما به ویژه در حوزه سیاست به بحث شفافیت در حکمرانی اشاره دارد.

در نگاه دینی مطالبه شفافیت، نظارت بر حاکمان و پاسخگویی از حکومت هم حق و هم تکلیف مردم است؛ به عبارتی جامعه نمی‌تواند که این مطالبه را از حکومت نداشته باشد و خواهان شفافیت و پاسخگویی حاکمان نباشد. اما به دلیل ضعف مراکز دانشگاهی و حوزوی و تنبلی و رخوت فکری حاکم بر این نهادها، این آموزه‌ها و مفاهیم تبدیل به نظریه نشده ودر نتیجه در اجرا نیز از مبانی دینی استنفاده نمی‌شود و جامعه و حتی مسئولین تصور می‌کنند که این مفاهیم مربوط به غرب است و در اسلام، قرآن و اهل بیت(ع) در این باره صحبت و سخنی مطرح نشده است.

آیه « وَلَا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُوا الْحَقَّ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ» به نوعی به مسئله شفافیت اشاره دارد زیرا نپوشاندن حق همان اشاره به شفافیت دارد. در واقع بیان حقایق، به جز در موارد استثنا، در سطح حکمرانی اجرای اصل شفافیت است.

از سوی دیگر تأکید فراوانی که در دین بر مسئله امر به معروف و نهی از منکر انجام می‌گیرد یکی از ابزارهای مهم تحقق شفافیت و راهکاری است که مطالبه مردم برای پاسخگویی حکومت را اجرایی می‌کند. در واقع شفافیت در روند قانونگذاری، اجرای قانون و نظارت بر اجرای قانون یکی از مهمترین معروف‌هاست و جامعه باید از طریق این ابزار پیگیر تخلفات ومفاسد صورت گرفته باشد و حاکمان نیز در جایگاه پاسخگویی با بیان حقایق تصمیمات و نحوه اجرای قوانین را شفاف بیان کنند.

حضرت امام علی(ع) در بخشی از سخنان خود به مالک اشتر او را به فاصله نگرفتن از مردم، به خصوص به مدت طولانی، و ضرورت گفت‌وگوی رو در رو شفاف توصیه کرده و این فاصله افتادن را عاملی بر ایجاد سوء ظن مردم نسبت به حاکم بیان می‌دارند. در واقع مهمترین آفت و آسیب عدم شفافیت کاهش اعتماد مردم به حکومت و تضعیف این سرمایه اجتماعی بزرگ است.

لذا همانطور که مشاهده شد در کنار توصیه مورد اشاره رهبر معظم انقلاب، آیات قران و روایات دیگری نیز وجود دارد که اصل شفافیت و راهکار و ابزار تحقق آن را قرن‌ها پیش از غرب نه تنها بیان کرده بلکه در سیره حکومتی امام علی(ع) نیز اجرایی شده است. این مسئله وظیفه دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه را بیش از پیش سنگین می‌کند تا در حوزه حکمرانی ضمن استفاده از تجربه اندیشمندان غربی و نظریات آنها، منابع دینی را مورد استفاده قرار دهند تا براثر بی‌توجهی به این منابع غنی دینی این تصور القا و نهادینه نشود که چنین مفاهیمی مولود غرب است و ما حرفی برای گفتن نداریم.

انتهای پیام