سیمای پیامبر(ص) در آئینه کلام وحی

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی یکی از شخصیت های بزرگی که خداوند در کتاب خود به تبیین شخصیت ایشان پرداخته، شخصیت پیامبر اعظم(ص) است.

در یادداشت زیر به آیاتی از کلام وحی که درخصوص شخصیت ایشان نازل شده پرداخته می شود که هر یک نشان دهنده یکی از شاخصه های اخلاقی آن حضرت است.

پیامبر خاتم(ص) الگویی برای تمام جهانیان
الگو بودن رسول گرامی اسلام برای تمام جهانیان از ویژگی های پیامبر خاتم است. امروزه اگر کسی بخواهد، الگو و سرمشقی برای تمام جهانیان معرفی کند که دیگران در رفتار و گفتار از او پیروی کنند، وجود مبارک رسول خدا بهترین نمونه است که خداوند در آیه 21 سوره احزاب می فرماید «لَقَدْ کانَ لَکمْ فی رسول الله أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ؛ برای شما در (شخصیت) رسول خدا، الگوی بسیار نیکویی است». اگرچه در ادامه می فرماید «لِمَنْ کانَ یرْجُوااللَّهَ وَ الْیوْمَ الْآخِرَ» اما می توان گفت رسول اکرم(ص) با ویژگی ها و صفاتی که در اخلاق، رفتار و گفتار خود دارند، برای تمام انسان ها، به ویژه مسلمانان، الگو هستند.

دومین ویژگی که خداوند در قرآن کریم به آن پرداخته، مساله مهربانی و رئوف بودن آن حضرت است که خداوند پیامبر(ص) را اینگونه معرفی می کند «لَقَدْ جاءَکمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکمْ عَزیزٌ عَلَیهِ ما عَنِتُّمْ حَریصٌ عَلَیکمْ بِالْمُؤْمِنینَ رَؤُفٌ رَحیمٌ؛ قطعا برای شما پیامبری از خودتان آمد که بر او دشوار است شما در رنج بیفتید. به (هدایت) شما حریص و نسبت به مؤمنان دلسوز مهربان است». در این آیه می بینیم که رئوف و رحیم بودن از ویژگی های پیامبر اکرم(ص) است؛ همانگونه که خداوند در قرآن کریم خود را رئوف و مهربان می نامد، پیامبر اکرم(ص) را نیز اینگونه معرفی می کند.

وجود مقدس پیامبر(ص) و اخلاق و رفتار ایشان مایه دفع ضرر و جذب منافع برای همه، به ویژه مسلمانان، است لذا اگر پیامبر اکرم(ص) دارای سجایای اخلاقی نبودند، نمی توانستند این وظیفه سنگین را به سرانجام برسانند. قرآن کریم درباره اخلاق نیک پیامبر(ص) می فرماید «فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِک؛ به مرحمت خدا بود که با خلق مهربان گشتی و اگر تندخو و سخت‌دل بودی، مردم از گرد تو متفرق می‌شدند».

پیامبر اکرم(ص) رحتمی برای کل جهانیان
خداوند متعال در آیه دیگر اشرف مخلوقات را رحمت برای جهانیان معرفی کرده و می فرماید «وَ ما أَرْسَلْناک إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمین».

بنابراین پیامبر اکرم (ص) نه تنها برای مسلمانان بلکه برای تمام جهانیان رحمت است. در کتب اهل سنت روایتی از أنس بن مالک نقل شده که می گوید «10 سال خدمتگذاری پیامبر(ص) را کردم؛ حضرت حتی یک بار به من اُف نگفتند؛ هر کاری را انجام دادم، به من نمی فرمود چرا انجام دادی و کاری را که انجام نمی دادم، مرتب به من نمی فرمود چرا انجام ندادی؛ حتی با بردگان خود نیز اینچنین رفتار می کردند و این مهربانی را در همه جا و در همه حال برای خانواده و اطرافیان خود برای مسلمانان داشته که درس و الگویی برای همه است».

پیامبر خاتم(ص) جامع مکارم اخلاق بودند
خلق نيكو مهم‌ترين چيزى است كه مصلحان و پيامبران به آن نياز دارند. حسن خلق با فضيلت‌ترين صفات پيامبران و شريف‌ترين اعمال صديقان است. از همين رو در آيات چندى از قرآن كريم، خلق پيامبر(ص) مورد ثنا و ستايش قرار گرفته است.

عنوان «عظيم» در قرآن در مواردى به كار مى‌رود كه چيزى قابل توصيف و ادراك نباشد. در خصوص تفسير «خلق عظيم» موارد چندى بيان شده است؛ از جمله اينكه برخى آن را دين اسلام مى‌دانند. برخى نيز منظور از خلق عظيم را آداب قرآنى يا قرآن دانسته‌اند. برخى هم خلق عظيم را صبر و تحمل و تدبير بر مقتضاى عقل تعبير كرده‌اند. تحمل سختى‌ها و صبر پيامبر(ص) در برابر ناملايمات بر اساس روايات و تصريح خود پيامبر (ص) مشهور است. هر چند موارد ياد شده خلق پيامبر(ص) است اما خلق حضرت به موارد ياد شده محدود نمى‌شود و همه صفات روحى، اجتماعى، شخصى، انسانى، خانوادگى و... ايشان را نیز دربر مى‌گيرد. بر اساس برداشت ديگر، منظور از خلق عظيم پيامبر(ص) آن است كه ايشان جامع مكارم اخلاقى بوده اند.

ویژگی دیگری که از آیات قرآن مستفاد می شود، بخشش و بردباری پیامبر(ص) است؛ خداوند متعال به پیامبر(ص) دستور می دهد «خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلینَ؛ ای پیامبر؛ عفو را سرلوحه زندگی خود قرار ده؛ امر به معروف کن و از انسان های جاهل اعراض کن». سه دستور در این آیه برای پیامبر اکرم(ص) وجود دارد. البته بسیاری از سفارش های خداوند در قرآن کریم اینگونه بوده که در حقیقت می خواهد دستوراتی را به امت بدهد ولی به این شکل مطرح می کند.

در این آیه شریفه خداوند به پیامبر(ص) دستور می دهد نسبت به مردم عفو و بخشش و گذشت داشته باشد و در آیه دیگر می فرماید «وَ لا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَ لاَ السَّیئَةُ ادْفَعْ بِالَّتی هِی أَحْسَنُ؛ خوبی و بدی با هم یکسان نیستند ولی تو ای پیامبر، اگر کسی به تو بدی کرد با آنچه نیکوتر است، آن بدی را دفع کن و کنار بگذار».

وجوب نماز شب بر پیامبر(ص) برای کسب مقام شفاعت
عبادت در دل شب از دیگر ویژگی های پیامبر(ص) است. خداوند در قرآن کریم، از آغاز رسالت، به پیامبر(ص) دستوراتی داده که از جمله آن شب زنده داری است. «قُمِ اللَّیلَ إِلاَّ قَلیلاً؛ شب را برخیز هرچند که اندک باشد». بیداری در شب از ویژگی های لازم برای رسول خدا(ص) بود که در قالب قرائت قرآن و تهجد و شب زنده داری مطرح شده است.

در آیه دیگر که حکم وجوب نماز شب برای پیامبر اکرم(ص) استفاده می شود، می فرماید «وَ مِنَ اللَّیلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَک عَسی أَنْ یبْعَثَک رَبُّک مَقاماً مَحْمُوداً؛ و پاسی از شب را زنده بدار تا برای تو (به منزله) نافله ای باشد؛ امید که پروردگارت تو را به مقامی ستوده برساند». عده ای وجوب نماز شب برای پیامبر اکرم(ص) را از این آیه استفاده کرده اند؛ اگر برخیزی و نماز شب بخوانی، امید است که خداوند تو را به مقام شایسته ای برساند که منظور مقام شفاعت است.

در روایات فراوان عبادات نیمه شب پیامبر(ص) و سر گذاشتن بر خاک از ایشان نقل شده است؛ همسر پیامبر(ص) نقل می کند «شبی پیامبر(ص) از بستر برخاست و به بیرون رفت؛ حسادت مرا تحریک کرد که ببینم پیامبر(ص) کجا می رود؛ به دنبال ایشان رفتم؛ پیامبر(ص) را دیدم که در تاریکی شب سر به سجده گذاشته است. گفتم یا رسول الله. آیا این گونه عبادت می کنی؟ در حالی که خداوند طبق آیات قرآن، گذشته و آینده تو را بخشیده است؟ پیامبر(ص) در جواب فرمودند آیا من بنده شکرگذار خداوند نباشم».

امام صادق(ع) می فرماید «وَ کانَ رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم یتُوبُ إِلَی اللَّهِ فِی کلِّ یوْمٍ سَبْعِینَ مَرَّةً مِنْ غَیرِ ذَنْب؛ پیامبر اکرم (ص) با اینکه معصوم و مبرّای از گناه بودند، همیشه استغفار می کردند». در نماز شب هم مستحب است که انسان به پیروی از رسول خدا(ص) و دستوری که خداوند داده است، 70 مرتبه استغفار کند.

نزول آیه ای که پیامبر(ص) را خشنود کرد
نکته دیگری که از آیات استفاده می شود علاقه و دلسوزی پیامبر اکرم(ص) نسبت به امت است. پیامبر اکرم(ص) نسبت به امت بسیار دلسوز بود. اگر شخصی ایمانش ضعیف بود، حضرت خیلی علاقه داشت که ایمان او قوی شود یا کافران به سمت دین بیایند.

«فَلَعَلَّک باخِعٌ نَفْسَک عَلی آثارِهِمْ إِنْ لَمْ یؤْمِنُوا بِهذَا الْحَدیثِ أَسَفاً؛ ای پیامبر؛ شاید جان خود را به دلیل اینکه کسانی به رسالت تو ایمان نیاورده اند، فدا کنی». این مطلب نشان می دهد آن حضرت چه میزان به ایمان آوردن مردم علاقه داشتند.

خداوند متعال در آیه دیگری می فرماید «وَ اصْبِرْ وَ ما صَبْرُک إِلاَّ بِاللَّهِ وَ لا تَحْزَنْ عَلَیهِمْ وَ لا تَک فی ضَیقٍ مِمَّا یمْکرُونَ؛ صبر کن و صبر تو فقط برای خدا و به توفیق خدا باشد و به خاطر(کارهای) آن ها، اندوهگین و دلسرد مشو و از توطئه های آنان، در تنگنا قرار مگیر».

خداوند در آیه دیگر می فرماید «فَلا تَذْهَبْ نَفْسُک عَلَیهِمْ حَسَراتٍ إِنَّ اللَّهَ عَلیمٌ بِما یصْنَعُونَ؛ پس مبادا به سبب حسرت ها(ی گوناگون بر آنان، جانت از کف) برود؛ قطعا خدا به آنچه می کنند، داناست». این آیات نشان می دهد پیامبر اکرم(ص) چقدر برای امت دلسوز بودند.

در روایات زیادی درباره شأن نزول «وَ لَسَوْفَ یعْطیک رَبُّک فَتَرْضی» آمده است پیامبر(ص) در اواخر عمر شریفشان ناراحت بودند. خداوند فرمود «چه می خواهی؟ پیامبر(ص) عرض کرد نگران امتم هستم». این آیه نازل شد؛ «خداوند تو را به زودی خشنود خواهد کرد که شفاعت کننده امت خویش است».

ویژگی دیگر رسول گرامی اسلام (ص) صبر، بردباری و استقامتی است که از همان آغاز رسالت، خداوند بر دوش پیامبر(ص) گذاشت. آیه شریفه ای در این خصوص می فرماید «وَ لِرَبِّک فَاصْبِرْ؛ و به خاطر پروردگارت شکیبایی کن». در واقع از همان آغاز رسالت این دستور نازل شد که باید برای پروردگارت صبر کرده و استقامت به خرج دهی. در جای دیگر نیز می فرماید «فَاصْبِرْ کما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ؛ پس صبر کن آنگونه که پیامبران اولوالعزم صبر کردند».

آنچه از آیات ذکر شده مستفاد می شود، این است که پیامبر اکرم(ص) دائماً باید در حال استقامت باشد و هر سختی که می بیند، آن را برای پیشبرد اسلام عزیز به جان بخرد و حضرت آنقدر در این راه خود را به سختی انداخت که آیه شریفه خطاب به ایشان فرمود «طه؛ ما أَنْزَلْنا عَلَیک الْقُرْآنَ لِتَشْقی؛ ما قرآن را بر تو نازل نکردیم که خود را به زحمت بیفکنی».

ویژگی دیگر حضرت علمی است که خداوند به ایشان عطا فرمود. علم و آگاهی ایشان بالاترین آگاهی و دانشی بوده که میان انسان ها وجود داشته است. خداوند می فرماید «وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیک الْکتابَ وَ الْحِکمَةَ وَ عَلَّمَک ما لَمْ تَکنْ تَعْلَمُ وَ کانَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَیک عَظیما؛ و خداوند، کتاب و حکمت بر تو نازل کرد و آنچه را نمی دانستی، به تو آموخت و فضل خدا بر تو(همواره) بزرگ بوده است». علم الهی، علم لَدُنی خداوند است که به پیامبر(ص) عطا شد و رسول به وسیلۀ آن می تواند، اسرار هستی را به دست آورد.

خدای متعال می فرماید «وَ ما یعْلَمُ تَأْویلَهُ إِلاَّ اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ» در حالی که تفسیر این آیه دانندگان علم را  جز خدا و راسخان در علم نمی دانند، در روایتی نقل شده  «ان رسول الله صلی الله علیه و آله أفضل الراسخون فی العلم؛ همانا پیامبر(ص) برترین شکافنده علم است».

دفع عذاب از امت به برکت وجود پیامبر(ص)
از دیگر ویژگی های رسول گرامی اسلام (ص) این است که وجود آن حضرت باعث مصونیت مردم از عذاب آسمانی الهی است. خداوند در معرفی پیامبر(ص) می فرماید «وَ ما کانَ اللَّهُ لِیعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فیهِمْ؛ ولی(ای پیامبر) تا تو در میان آن ها هستی، خداوند آن ها را مجازات نخواهد کرد». این امر نشان دهنده آن است که وجود پیامبر(ص) موجب ایمنی امت از عذاب است؛ لذا در روایتی از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است «امت من مانند امت های گذشته مجازات و عذاب نخواهند شد که عذاب آسمانی مانند قوم لوط یا اقوام دیگر بر آن ها نازل شود».

از ویژگی های دیگر رسول خدا(ص) که در قرآن کریم به آن اشاره شده، مقام شفاعت است. قرآن کریم می فرماید «وَ لا یشْفَعُونَ إِلاَّ لِمَنِ ارْتَضی وَ هُمْ مِنْ خَشْیتِهِ مُشْفِقُونَ؛ و آن ها جز برای کسی که خدا راضی(به شفاعت برای او) است، شفاعت نمی کنند و از ترس او بیمناکند».

گسترش نسل پیامبر(ص)
دشمنان اسلام پیامبر(ص) را به دلیل داشتن فرزند دختر «ابتر» می خواندند اما نزول سوره کوثر خبر از یک معجزه بزرگ الهی داد که در آینده نسل پیامبر اکرم (ص) بسیار گسترش خواهد یافت؛ لذا ویژگی دیگر حضرت کثرت اولاد است که از طریق حضرت زهرا(س) ادامه یافت.

فخر رازی، از علمای اهل سنت، می گوید «جهان و دنیا از اولاد حضرت رسول پُر شده است. کالباقر والصادق والکاظم و الرضا و امثال آن ها؛ اما کسانی که با این خاندان دشمنی کردند، لم یبق من بنی أمیه فی الدنیا احداً. هیچکس از بنی أمیه در دنیا باقی نماند». این ویژگی بسیار بزرگی است که خداوند به برکت حضرت زهرا (س) به پیامبر اکرم (ص)عنایت فرمود.

یادداشت و گردآوری از زهرا اسماعیلی

انتهای پیام