بررسی روایات تفسیری براساس گونه شناسی روایات نورالثقلین/ تبیین حجیت نسبی روایات

به گزارش ایکنا از خوزستان، حجت‌الاسلام محسن قمرزاده نویسنده کتاب روایات تفسیری امام سجاد(ع) در هشتمین نشست از سلسله نشست‌های مجموعه فرهنگی آیت‌الله معزی دزفول که شب گذشته 15 آبان‌ماه در سالن ولایت بنیاد مهدویت برگزار شد، درباره تحلیل کارکرد روایات تفسیری براساس گونه شناسی روایات نور الثقلین سخن گفت. 

وی گفت: مطالعات درباره روایات تفسیری از جمله مباحثی است که اخیرا نزد شیعه، اهل سنت و مستشرقان شروع شده است. ما در میان تفاسیر با تفسیرهایی مواجهيم که مجموعاً فقط به جمع آوری روایات تفسیری در ذیل آیات پرداخته‌اند. تفسیر نورالثقلین از این قبیل تفاسیر است که صرفا گردآوری روایات است. 

این محقق تفسیر با اشاره به مباحث مطرح شده ذیل روش شناسی روایات تفسیری(انواع روایات تفسیری، گونه‌ها، کارکرد روایات تفسیری، روش ائمه و ...) اظهار کرد: روایات تفسیری روایاتی هستند که سعی در تبیین وجهی از آیات را دارند و پرده از ابهامی در آیه بر می‌دارند. البته برخی نگاه عامی به این موضوع دارند و همه روایات را تفسیری می‌دانند.

قمرزاده گفت: گونه در اصطلاح گونه‌شناسی به معنی دسته بندی روایات تفسیری براساس تعیین نسبت آن با آیه است. هر کدام از این روایات ماموریتی در ارتباط با آیه دارند لذا هر گونه‌ای متمایز از گونه دیگر است. درباره معنای کارکرد رویات تفسیری نظرات مختلفی بیان شده و در اینجا منظور ایفای نوع نقشی است که روایات نسبت به آیه یا کل قرآن دارند، به عبارتی کارکرد ارتباط عام و کلان روایات نسبت به قرآن است. 

نویسنده کتاب روایات تفسیری امام سجاد(ع) با بیان اینکه بالغ بر 13 هزار روایت در تفسیر نورالثقلین گردآوری شده است، گفت: با بررسی و گونه شناسی این روایات، می‌خواهیم به این نتیجه برسیم که کارکرد این روایات نسبت به آیات چیست؛ چهار نظر در زمینه نسبت روایات با کل قرآن وجود دارد. گروه اول کسانی هستند که قرآن را به طور کامل بی‌نیاز از روایات می‌دانند که ما آن را نمی‌پذیریم. گروه دوم، کسانی هستند که روایت محور هستند و اعتقاد دارند، فهم قرآن ویژه معصوم است و بدون روایات نمی توان به فهم آیات رسید.

وی ادامه داد: گروهی دیگر معتقدند قرآن و روایات در عرض هم هستند و روایات در عرض قرآن به فهم آیات کمک می‌کنند. گروهی نیز  برای روایات نقش تفصیلی قائل هستند، نه تفسیری. علامه طباطبایی چنین نظری دارند که تبیین‌های اهل بیت قرار است دانسته‌های ما را در آیات در حوزه‌هایی چون فقه و قصص و معاد تکمیل کند؛ این نظر، استقلال قرآن در بیان و حجیت روایات در غیر تفسیر است. 

این محقق با گونه‌شناسی روایات تفسیری نورالثقلین براساس جداولی به تعیین نسبت آنها با کارکردهای فوق پرداخت و گفت: در این تفسیر روایاتی داریم که مستقیم درباره مفهوم آیه صحبت کرده‌اند؛ یا لفظ یا تاویل مفهومی، یا غیر مستقیم به مفهوم آیه پرداخته؛ مصداق و یا فضای نزول آیه را بیان کرده‌اند. این روایات کمک می‌کند به تفسیر آیه دست پیدا کنیم، روایاتی هم داریم که ارتباط مفهومی با آیه ندارند.

قمرزاده در ادامه آماری از روایات تفسیری مستقیم، غیر مستقیم و روایات غیر تفسیری در تفسیر نورالثقلین ارائه کرد و گفت: طبق گونه شناسی این روایات می‌توانیم نظرات فوق درباره کارکرد روایات تفسیری را ارزیابی کنیم. نظر گروه اول که معتقد به بی نیازی از روایات هستند، گفتیم پذیرفته نیست و از این بحث خارج است. طبق این بررسی، نمی‌توانیم نظر گروه دوم که روایت محور هستند، بپذیریم؛ چراکه نزدیک به یک دهم آیات روایات تفسیری ندارند و در هشتاد در صد آیاتی که روایت دارند بخشی از آیه تفسیر شده است پس نظر این گروه کنار می‌رود، چون قرآن بیان للناس است. 

این پژوهشگر تصریح کرد: دو نظر باقی می‌ماند؛ یک نظر این است که روایات در عرض قرآن به فهم آیات کمک می‌کنند، این نظر در جایی می‌تواند صحیح و در جاهایی غیر صحیح باشد. نظر آخر نیز نظر علامه طباطبایی است که برای روایات‌شأن تفصیلی قائل است. نظر برگزیده در اینجا، یک وجه وسط میان این دو نظر است، یعنی حجیت نسبی روایات؛ به این معنا که روایات نه به صورت کامل در عرض آیات قرار می‌گیرند و نه آنها را به طور کامل از تفسیر کنار می‌گذارند.

انتهای پیام