کنفرانس وحدت و چالش‌های پیش رو/ نگاه سیاسی، تمدنی یا اخلاقی؟
گروه اندیشه ــ به باور حجت‌الاسلام سبحانی کنفرانس وحدت اسلامی همچون سایر قطعات پروژه تقریب دستاورد چشمگیری نداشته و دچار سه مشکل بنیادین است؛ حجت‌الاسلام صادق‌نیا نگاه سیاسی و استراتژیک به وحدت را عامل نافرجامی این آرمان دانسته است، اما میرزایی معتقد به بازنگری در مدل سنتی و تزریق رویکردهای تمدنی، اجتماعی و سیاسی معاصر به بدنه جهان اسلام است.
به گزارش ایکنا؛ کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی را هر ساله مجمع تقریب مذاهب اسلامی برگزار می‌کند و امسال سی و دومین دوره آن با شعار «قدس محور وحدت امت» با حضور بیش از ۳۵۰ مهمان خارجی از صد کشور در حال برگزاری است.
موضوعی که پس از برگزاری این همایش برخی منتقدان آن را مطرح می‌کنند دستاوردهای عینی آن در ایجاد وحدت میان مذاهب اسلامی است؛ از جمله این افراد حجت‌الاسلام محمدتقی سبحانی است که در یادداشتی به فلسفه وجودی کنفرانس وحدت در وبگاه این مجمع اشاره می‌کند که در آن آمده است: «هدف از برگزاری کنفرانس وحدت ایجاد زمینه‌های اتحاد و همبستگی جهان اسلام و همفکری علما و دانشمندان جهت نزدیکی دیدگاه‌های علمی و فرهنگی آنان در زمینه‌های فقهی، اصولی، کلامی، تفسیری و نیز بررسی مسائل و مشکلات مسلمانان و ارائه راه حل‌های مناسب و موضع‌گیری مشترک در برابر آن است.» وی در ادامه این پرسش را بیان می‌کند که کنفرانس وحدت با هزینه‌های فراوان مادی و معنوی تاکنون تا چه اندازه به آرزو‌های خود نزدیک شده و ادامه این مسیر تا چه حد می‌تواند کمکی به آرمان‌های مد نظر بکند.
پرسش‌های فراروی کنفرانس
این محقق حوزه علمیه پرسش‌هایی را فراروی برگزاری این همایش مطرح می‌کند؛ از جمله اینکه «در کنفرانس کنونی برای ایجاد زمینه‌های اتحاد و همبستگی جهان اسلام چه اقدامی انجام شد و اساساً کدامین اعضای حاضر در این کنفرانس از چنین ظرفیتی برخوردار بودند؟ و با کدامین سازوکار سیاسی و فرهنگی قرار است این اتحاد و همبستگی در جهان شکل گیرد؟ در کنفرانس کنونی چگونه و بین چه کسانی همفکری علما و دانشمندان به منظور نزدیکی دیدگاه‌های علمی و فرهنگی آنان در زمینه‌های فقهی، اصولی، کلامی و تفسیری انجام شد و با توجه به کارنامه چند کنفرانس گذشته دقیقاً چه چالش‌های فکری و علمی در بین کدامین متفکران شیعی و سنی به بحث گذاشته شد و مستندات پیشرفت در این موضوعات در کجا گرد آمده است؟ درباره مسائل و مشکلات مسلمانان و ارائه راه حل‌های مناسب و موضع‌گیری مشترک در برابر آن گذشته از تکرار جنایات اسرائیل و سعودی و خط و نشان کشیدن برای دشمنان، واقعاً کدام‌یک از مشکلات جهان اسلام در این کنفرانس بیان شد و چه راه حل‌هایی در برابر وضعیت بغرنج سیاسی، مذهبی و اقتصادی مسلمانان ارائه شد و دقیقاً چند نفر از شرکت‌کنندگان در کنفرانس چنین صلاحیتی داشتند و تا چه اندازه این کنفرانس را برای چنین هدفی جدی گرفتند؟»
سه بیماری بنیادین پروژه تقریب
حجت‌الاسلام سبحانی معتقد است که شاخص‌ها نشان می‌دهد که کنفرانس وحدت اسلامی همچون سایر قطعات پروژه تقریب در این کشور سال‌هاست که از کار افتاده و این پیکره نیازمند یک تعمیر بلکه تعویض اساسی است. وی می‌نویسد: «پروژه تقریب در جمهوری اسلامی از سه بیماری بنیادین رنج می‌برد و تا این رویکرد اساسی اصلاح نشود، نه تنها به پیشرفت این پروژه نمی‌توان امید بست، بلکه با وارد شدن به بیراهه‌ها به تدریج ظرفیت‌های اندکِ بازمانده نیز ناامید و زمین‌گیر خواهد شد. این سه مشکل اساسی عبارت است از: خلط میان اهداف چندگانه در میدان تقریب (از همگرایی مذهبی گرفته تا همزیستی اجتماعی و همکاری بین‌المللی)، در نتیجه سردرگمی میان راهبرد‌های ناهمگون، ناتوانی در بسیج امکانات و اهرم‌های مؤثر در جهان اسلام، ناکارآمدی در بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و مزیت‌های نسبی، عدم بهره‌مندی از یک شبکه انسانی و رسانه‌ای هوشمند و کنشگر برای تعامل با نخبگان و گروه‌های مؤثر در بین شیعیان و اهل سنت و فقدان یک منطق و گفتمان تو‌در‌تو و اثربخش برای گفت‌وگو با گروه‌های درگیر و رقیب.»
وحدت به مثابه یک قاعده انسانی و اخلاقی
حجت‌الاسلام صادق‌نیا نیز در یادداشتی مشابه به بررسی انتقادی موانع ایجاد وحدت در جهان اسلام پرداخته است. وی با اذعان به اینکه از نتایج سمینار‌هایی که با مشارکت عالمان مسلمان برگزار شده آگاهی لازم را ندارم می‌گوید: «شواهد نشان می‌دهد که آنچه از این همه تکاپو و هزینه انتظار می‌رفته به دست نیامده است. خبر‌های جسته و گریخته و موضع‌گیری‌ها نشان می‌دهد که با گذشت چهل سال از هفته وحدت، ستیزه شیعه و سنّی هنوز هم پررنگ است و جان می‌ستاند. هنوز هم در همین ایران و در میان حوزویان کسانی هستند که با تقریب و وحدت چندان هم‌داستان نیستند و بر طبل اختلاف‌های کلامی، تاریخی و فقهی مسلمانان می‌کوبند. به گمان من بزرگ‌ترین چالشِ وحدت میان مسلمانان این است که هوادارانش آن را نه به مثابه یک قاعده دینی، انسانی و اخلاقی، که به مثابه یک استراتژی و راهبرد سیاسی ــ اجتماعی دنبال می‌کنند. از نگاه آنان وجود دشمنان و مخالفانی که اساس اسلام را تهدید می‌کنند وحدت را الزام کرده است، نه قاعده اخلاقی دیگران را چون خویشتن دوست بدار. نگاه آنان به ضرورت وحدت را می‌توان این‌گونه ترجمه کرد که ستیزه و بر سر هم کوبیدن را به روزگار دیگری حواله دهیم و فعلاً آشتی باشیم.»
در فتوا‌های مراجع تقلید در باب لعن‌های مرسوم نهم ربیع دقت کنید؛ آنجا مشارکت در آیین‌های عید‌الزّهرا تنها به دلیل اینکه ممکن است سبب شود شیعیان گرفتار کینه مخالفان شوند، حرام شمرده شده است. گویی لعن و ناسزا گفتن به دیگریِ دینی، نه از جهت اخلاق که از جهت مصلحت جایز نیست. در مسئله وحدت نیز این گونه به ذهن می‌آید که وحدت نه از سرِ اخلاق و احترام به انسان و باور‌های دیگری، که از روی مصلحت سیاسی و اجتماعی دنبال می‌شود تا این گفتمان بر پروژه وحدت حاکم است، کسی آن را آن گونه که باید جدّی نمی‌گیرد.»
کنفرانس وحدت و کاهش اختلافات
در طرف مقابل این افراد بسیاری دستاوردهای این کنفرانس را تحسین می‌کنند، هرچند که منکر برخی کاستی‌ها در روند اجرای آن نیستند؛ از جمله آیتالله عبدالکریم بی‌آزار شیرازی که تجربیات فراوانی در این حوزه دارد. وی در پاسخ به این پرسش که با وجود برپایی کنفرانس‌هایی که هزینه‌های زیادی هم دربردارد، چرا اتحاد اسلامی وضعیت خوبی ندارد؟ اظهار می‌کند: قبول داریم که کارهای انجام شده در جهت تقریب اسلامی و وحدت ایده‌آل نیست، ولی اگر با ۴۰ سال قبل و پیش از انقلاب اسلامی مقایسه کنیم، می‌بینیم که اختلافات بسیار کمتر شده است.
وی معتقد است که در پرتو ایجاد مجامع تقریبی، جنگ‌های مذهبی را که در بسیاری از کشورهای اسلامی مرسوم است در ایران شاهد نیستیم؛ بسیاری از افتراقات کم شده، گرچه استعمارگران و متعصبان هر فرقه که دکان باز کرده‌اند در حال تلاش هستند تا به اختلافات دامن بزنند.
رویکرد تمدنی در وحدت
وی در گفت‌وگو با ایکنا با بیان اینکه امروز معضل جامعه جهانی اسلام عدم تفاهم در عرصه سیاست، اقتصاد، فرهنگ، تمدن و توسعه است، اذعان کرد: تقریب ما تاکنون با رویکرد تاریخی و اشتراک‌گیری از گزاره‌ها و اندیشه‌های تاریخی شکل گرفته است. در صورتی که تقریب و اخوت اسلامی که حضرت امام(ره) بیان کردند اخوت تمدنی است؛ یعنی در جامعه متکثرالمذاهب مسلمانان با جهت‌نما و غایات تمدن امروز و نوین ایجاد همگرایی کنیم. این مسئله فضا را بسیار تغییر خواهد داد. در نتیجه ضمن تأکید بر اینکه از فقدان یا ضعف عینیت اجتماعی در پروژه‌های تحقیقی رنج می‌بریم، پیشنهاد بنده ایجاد یا تزریق رویکردهای تمدنی، اجتماعی و سیاسی معاصر به بدنه جهان اسلام است.
انتهای پیام
