افراط در تولید و مصرف ام‌الفساد جامعه است/ پیوند فقه و اخلاق در رفتار امام موسی صدر
گروه حوزه‌های علمیه ــ عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به تبیین مقولاتی مانند کار، زکات، فقه و اخلاق از منظر امام موسی صدر پرداخت و گفت: ایشان شخصیتی است که فقه و اخلاق را با هم پیوند زد و توانست به تعامل با ادیان و مذاهب مختلف بپردازد.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین سیف‌الله صرامی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی امروز، 15 آذرماه، در نشست«فقه و تمدن از منظر امام موسی صدر» در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه وی فقیهی برجسته و زمان‌شناس است، گفت: افکار ایشان جلوتر از زمان بوده و ایشان فقیهی زمان‌شناس و توانمند بودند و با اینکه مباحث وی برای 40 سال قبل است اما برای امروز ما هم کاربرد فراوانی دارد.
وی با اشاره به رابطه فقه و اخلاق به عنوان یکی از مباحث مهم در حوزه امروز که در مباحث امام موسی صدر مطرح است، تصریح کرد: محور مهمی که هم در فقه علمی و هم عملی موسی صدر وجود دارد رابطه فقه و اخلاق است؛ ایشان تعامل میان این دو را به خوبی شناخته و نه به سمت فقه‌گرایی افراطی و نه اخلاق‌گرایی افراطی رفته است.
صرامی بیان کرد: رکن اصلی شخصیت موسی صدر نشان می‌دهد این شخصیت مبتنی بر تعامل فقه و اخلاق است؛ از یکسو فقیهی توانمند و از سوی دیگر فردی اخلاقی است و می‌تواند با همه اقشار ارتباط برقرار کند؛ ایشان اهداف فقهی را هم با زبان اخلاق و رفتار اخلاقی ممزوج کرده است.
ارتباط اجتماعی بر مبنای فقه و اخلاق
این محقق و پژوهشگر اظهار کرد: رکن دیگر شخصیت وی این است که با افراد، مراکز و شخصیت‌های شیعه و سنی و مسلمان و غیرمسلمان ارتباط دارد و این ارتباط مبتنی بر فقه و اخلاق است، همچنین این رابطه یکی از جایگاه‌های مهم برای نوآوری علمی و تئوریک است.
صرامی ادامه داد: در عمل نیز فقه و اخلاق، محل نوآوری تعاملی ایشان است؛ مثلا ایشان وقتی وارد تعامل فقه و اخلاق می‌شود، در عین اینکه با یک فرد غیرمسلمان دست نمی‌دهد ولی برای او توضیح می‌دهد که من برای رعایت حرمت خود شما به شما دست نمی‌دهم.
صرامی بیان کرد: فقه و اخلاق هر دو مربوط به رفتار انسان هستند و طبیعتاً تلاقی دارند؛ لذا این بحث مطرح می‌شود که آیا اصولاً فکر و شخصیتی که باید رواج یابد باید بر محور فقه باید باشد یا اخلاق که ایشان بر هر دو مقوله تأکید دارد.
وی با بیان اینکه امروز خیلی از ما انتقاد می‌کنند که چرا فقه را اخلاقی نکنیم تا زبان ما در جهان گویا و تعاملی باشد، تصریح کرد: ایشان فقه را پاسدار اخلاق می‌داند و معتقد است که انسان از روح و جسم تشکیل شده که روی هم اثر می گذارند، بنابراین اگر بخواهیم بر محور اخلاق تنها رفتار کنیم چون انسان تابع شهوت و مسائل غریزی نیز هست به تدریج اخلاق را از محتوا خارج می‌کند؛ بنابراین نیازمند پاسدار و نظم‌دهنده است و فقه، نظم‌دهنده و پاسدار و حافظ اخلاق است.
فقه؛ سپر اخلاق
صرامی با بیان اینکه درست است که یک اتومبیل برای حرکت نیازمند موتور است اما همین موتور هم نیازمند سپر و کاپوت و محافظ است و اخلاق نیز این ویژگی را دارد، ادامه داد: اگر دین را کنار بگذاریم و فقط بخواهیم با اخلاق جلو برویم اخلاق بدون سپر فقه بیشتر می‌تواند مورد طمع حکومت‌ها و مطامع دنیوی برخی افراد قرار گیرد؛ بنابراین نباید فریب افراط‌گرایی اخلاقی غرب را بخوریم و باید هر دو را کنار هم بگذاریم.
وی با اشاره به دیدگاه موسی صدر در مورد کرامت انسانی و انتقاد از برخی که فقه را فاقد اخلاق می‌دانند، بیان کرد: امروز در مباحث فقهی بحث کرامت مطرح است؛ اینکه دین به کرامت انسانی چگونه نگریسته و آیا می‌توان از آن قاعده فقهی بیرون آورد؟ ایشان آورده که کرامت اصلی کلامی است و نه قاعده فقهی؛ ولی می‌توان از آن استفاده فقهی هم داشته باشیم، زیرا وقتی اخلاق در دایره مباحث کلامی می‌نشیند از ظن و گمان بیرون رفته و به یقین تبدیل شده و به عنوان اصلی حاکم بر کل فقه است؛ همان طور که عصمت ائمه(ع) را حاکم بر همه فقه و اصول می‌دانیم.
کرامت؛ هدف دین
استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه اگر بخواهیم از هر آیه و روایتی برداشت داشته باشیم همان طور که موظف به رعایت توحید و عصمت ائمه هستیم باید مراقب کرامت انسانی هم باشیم ادامه داد : امام موسی صدر کرامت را از اهداف دین و اصلی واقعی و مطلوب می‌داند.
وی، عدالت اجتماعی و نوآوری در این مقوله را از جمله ویژگی‌های فقهی موسی صدر برشمرد و تصریح کرد: ایشان میان جهان هستی و عدالت پیوندی وثیق برقرار کرده و معتقد است و تاکید دارد که بنای هستی بر عدالت بنا شده همان طور که در سوره الرحمان به خلقت آسمان و وضع میزان اشاره شده است.
مصرف‌گرایی؛ ام‌الفساد اجتماع و اقتصاد
صرامی ادامه داد: وی، لازمه عدالت اجتماعی را وجود جامعه اعتدالی و به دور از افراط و تفریط می‌داند؛ ایشان معتقد است که فرهنگ‌های تحمیلی نباید ما را فریب دهد از جمله فرهنگ مصرف‌گرایی که امروز بر ما تحمیل شده و ام الفساد اقتصادی است و بر ابعاد مختلف سیاسیی و اجتماعی هم اثر می گذارد.
وی تاکید کرد: امروز متاسفانه رسانه های ما که مدعی ترویج دین هم هستند تابع مصرف‌گرایی هستند و به آن با تبلیغات بیش از حد و کاذب دامن می‌زنند که باعث دوری جامعه از اعتدال می‌شود؛ ایشان تاکید دارد که میان تولید و تقاضا در جامعه باید اعتدال وجود داشته باشد.
نگاه موسی صدر به کار
وی اظهار کرد: نکته دیگر در دید ایشان این است که «کار» از منظر فقهی باید چگونه دیده شود؛ وی فرموده کار در اسلام لزوما به معنای این نیست که در مقابل آن پول داده شود؛ کار، امری مقدس است که با پول و کالا قابل مقایسه نیست؛ ایشان معتقد است ضمن اینکه نباید به سمت مالکیت عمومی برویم و مالکیت خصوصی هم محترم است ولی کار را سرمایه اجتماعی و نه صرفا منبعی برای درآمد می‌داند که این مسئله نیز مشکل اصلی در جوامع اسلامی و غیراسلامی است.
وی افزود: ایشان در مورد زکات نیز آورده است که اشتباه است آن را مالیات دولت اسلامی بدانیم؛ زکات برای تعدیل جامعه وضع شده یعنی در اسلام به هر کسی مالکیت و استعدادهایی داده شده که با انفاق ما یرزق، جامعه را به سمت اعتدال پیش ببرد و این انفاق نیر صرفا انفاق مال نیست .
صر امی تاکید کرد: از دید امام موسی اسلام تلاش کرده تا با خمس و زکات سطح زندگی انسان‌ها را به هم نزدیک کند و توازن برقرار شود یعنی نه اینکه همیشه گروهی خمس‌گیرنده و بخشی هم خمس‌دهنده باشند بلکه باید آنقدر زکات به فقیر داده شود که در سطح معمولی مردم بالا بیاید.
وی تاکید کرد: ایشان هدف خمس و زکات را با مالیات متفاوت می‌داند و آن ایجاد اعتدال در جامعه اسلامی است در حالی که مالیات برای خرج و برج حکومت و دولت‌هاست.
اعتدال در تولید و مصرف
صرامی همچنین در پاسخ به سؤالی در مورد اعتدال در تولید اظهار کرد: ایشان معتقد است که تولیدگر به جای اینکه تقاضای واقعی مشتری را برآورده کند ابتدا بی حساب و کتاب تولید می‌کنند و بعد با تبلیغات کاذب و نادرست و با ابزار هنری، مصرف‌سازی کاذب می‌کنند.
وی با بیان اینکه اسلام مخالف این مسئله است تصریح کرد: زیرا وقتی تولید بی حساب بالا برود و مصرف کاذب داشته باشیم انسان تنها دنبال مصارف جدید و برآوردن نیازها خواهد بود و نمی‌تواند به روح خود بپردازد. انسانی که 24 ساعت زندگیش برای خوردن خوابیدن و شهوت باشد انسان مطلوب اسلام از دید این اندیشمند نیست و باید فرصتی برای معنویت و مطالعه و ... هم داشته باشد.
صرامی اظهار کرد: خیلی از مواردی که انسان به صلاحش نیست داشته باشد و لازم است برای سلامت روح و جسم خودش آن کار را انجام دهد در پروسه مصرف و تولیدسازی کاذب، تبلیغ می‌شود.
وی با اشاره به تفکر اومانیسم در غرب تاکید کرد: اگر از بنده بپرسند اومانیستی‌ترین دین کدام است خواهم گفت: اسلام اومانیستی‌ترین(انسانی‌ترین) دین است ولی مشکل در این است که انسان را چه تعریفی بکنیم زیرا انسانی که غرب تعریف کرده زمین تا آسمان با انسان تعریف شده در اسلام متفاوت است؛ غرب، انسان منهیا خدا را مدنظر دارد اما خداوند دین را هم اساسا برای مصلحت انسان تشریع کرده است.
اسلام؛ اومانیستی‌ترین دین
صرامی تاکید کرد: جنگ بین انسان و خدا از مسیحیت به ما منتقل شده وگرنه از منظر اسلام همه هستی برای انسان خلق شده و دعوایی میان خدا و انسان وجود ندارد و باید در مورد تعریف انسان بحث کنیم.
این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: ممکن است کسی تفسیری تساهلی از رفتار امام موسی صدر ارائه دهد اما ایشان فقه را کنار نمی‌گذارد بلکه فقهش اخلاقی است و به دلیل اینکه گفتمان اخلاقی برای همه قابل ارتباط است ایشان موفق شده تا با ادیان و مذاهب مختلف وارد سخن و تعامل شود هرچند ممکن است نام تساهل بر آن نهاده شود.
انتهای پیام
