حکیم عمر خیام؛ بزر‌گمرد گزیده‌گوی

به گزارش ایکنا از خراسان‌ رضوی، پروفسور ناصر کنعانی، فیزیکدان و پژوهشگر برجسته کشور روز گذشته، 24 آذرماه در نشست «خیام؛ نابغه دوران» که در بنیاد فردوسی شاخه توس برگزار شد، با بیان این مطلب اظهار کرد: عمر بن ابراهیم خیام بدون شک مشهورترین شاعر جهان است، نه شکسپیر انگلیسی و نه گالیله آلمانی که به عنوان بزرگ‌ترین شعرای جهان مطرح هستند و نه شاعر آسمانی ایرانی، حافظ از شهرت خیام برخوردار است. به جرأت می‌توان گفت هیچ زبان زنده‌ای در دنیا نیست که به ترجمه چند از رباعیات خیام و یا رباعیاتی که منسوب به اوست نپرداخته باشد. تنها ترجمه آثار خیام توسط ادوارد فیتز جرالد به انگلیسی نزدیک به 600 بار تجدید چاپ شده است، همچنین ترجمه آثار خیام در ترجمه‌های زبان روسی تشکیل یک کتابخانه کوچک را می‌دهد و چنین چیزی را در خصوص شاعران دیگر سراغ نداریم.

وی بیان کرد: در خصوص بقای عمر خیام در جهان، شگفتگی زیادی وجود دارد، افراد بسیاری جملات و سخنان خیام را به عنوان ضرب‌المثل نقل می‌کنند. برخی رباعی‌های خیام عنوان کتاب‌ها شده است که این مورد برای دیگر شاعران به چشم نمی‌خورد. بر این عقیده هستم که پیش از خیام و پس از او، عرفا و شعرایی بودند که رباعی‌هایی سرودند، شاید رباعیات آن‌ها به زیبایی و شیوایی خیام نبوده باشد و اگر بپذیریم بهترین رباعیات نیز از آنِ خیام است، او به عنوان رباعی‌سرا تنها و یکتا نیست.

این فیزیکدان و پژوهشگر برجسته کشور با بیان اینکه کاری که او در ریاضیات و نجوم پی گرفته، منحصر به فرد در تاریخ علم بوده است و روش او نیز تا به امروز منحصر به فرد مانده است، عنوان کرد: حتی اروپاییانی که بعدها در ریاضیات پیش‌رفت کردند، اقدامی که خیام در ریاضیات دنبال کرد، آن‌ها تکرار نکردند و تنها به توصیف پرداختند. همیشه ذکر می‌شود که خیام ریاضی‌دان بزرگی بوده اما گفته‌ نمی‌شود که چه اقدامی کرده است. باید گفت در بین دویست ریاضی‌دان بزرگ همه اعصار از میلاد مسیح تا به امروز، مقام 36 برای خوارزمی و مقام 97 برای عمر خیام است.

کنعانی در ادامه با بیان اینکه عمرخیام‌ قسمت اعظم زندگی خود را در نیشابور و اصفهان سپری کرد، اظهار کرد: باید گفت ما در ایران و در همه منابع زادروز خیام مورد توافق همگی نیست و ابوالفضل بیهقی در یکی از آثار خود طالع خیام را ذکر کرده است اما متأسفانه تا به امروز کسی در ایران به این فکر نیفتاده که این طالع را محاسبه کند. خوشبختانه در سال 1941 یک ادیب هندی در کتاب خود تحت عنوان «شهد رحمت» همه رباعیاتی که از عمر خیام می‌شناخت و حتی منسوب به وی و به زبان عربی و انگلیسی بود را گردآوری و همچنین با کمک چند ریاضی‌دان و منجم هندی دیگر طالع خیام را محاسبه کرد. گفته شد عمر خیام سال 1048 میلادی به دنیا آمده است و حتی روسی‌ها نیز این تاریخ را تایید کردند. امروزه در همه فرهنگ‌های جهان این تاریخ را عنوان می‌کنند، در خصوص وفات او نیز همان طور که در چهار مقاله عروضی به آن اشاره شده سال 517 شمسی است.

این فیزیکدان و پژوهشگر برجسته کشور گفت: خیام بزر‌گمردی است که توانست مشکل‌ترین مسائل ریاضی عصر خود را حل کند و به ما تقویمی دهد که دقیق‌ترین تقویم جهان است. در این زمینه انیشتین می‌گوید «هرگاه علم و دانش انسانی بیشتر باشد، خودپسندی، خودبینی و خودستایی او کمتر و بالعکس» و این امر در مورد خیام به طور حتم صادق است چرا که او دانش عظیمی داشت و مظهر تواضع بود.

کنعانی اضافه کرد: در برخی منابع ذکر می‌شود که خیام خساست داشت و از اینکه علم و دانش خود را انتقال دهد اجتناب می‌کرده، اما وی آدم کم گوی اما گوهر گوی است، آنچه می‌گوید نه در گذشته، نه در قبل و نه در بعد از او می‌توان مشاهده کرد. در کتاب جبر خود نیز می‌نویسد که استاد روحانی من، یعنی ابن‌سینا در ارتباط با موضوع جبر اظهار نظر نکرده است، به همین خاطر من به خودم‌ اجازه می‌دهم در ارتباط با جبر مسئله‌ای بنویسم. بنابراین خساست او بی عدالتی است. باید گفت مدت‌ها بعد نیز وقتی تصمیم به سرودن شعر گرفت، غزل، قصیده، مثنوی و‌... نگفت و به سرودن رباعی، کوچک‌ترین حالتی که یک فرد می‌تواند افکار شاعرانه خود را بیان کند، پرداخت.

وی در ادامه این نشست اظهار کرد: ما ایرانیان مانند دیگر اقوام و ملل از فرهنگ پرمایه‌ای برخوردار هستیم، فرهنگ ما که طی قرون به دست ما رسیده است، از کمیت ثابت برخوردار نیست و کیفیتی متغیر است، چرا که به عنوان مثال فرهنگ امروز ایران با فرهنگ چند هزار سال آن متفاوت و همه عناصر آن دست‌خوش تغییر شده است. باید یادآوری شد، فرهنگ عبارت است از عناصر گوناگون به همراه رنگ‌ها و ویژگی‌های متفاوت که می‌توان در سه بخش میراث‌ها، آداب و رسوم و خرافه‌گویی‌ها چرا که هیچ فرهنگی نیز بدون خرافه نیست، رده‌بندی کرد.

کنعانی خاطرنشان کرد: در خصوص آداب و رسوم نیز باید گفت ما از آدابی ارزشمند برخوردار هستیم. اما مواردی مانند عدم توجه به جایگاه واقعی زن در جامعه نیز در فرهنگ ما به چشم می‎خورد که باید با آن مبارزه کنیم‌.

وی افزود: زبان مادری که به ما هویت می‌دهد، چرا که بدون آن ما هویتی نداریم. از دیگر میراث ما آداب موسیقایی ماست زمانی که زبان قادر به بیان نیست وقتی است که موسیقی زبان باز می‌کند، اما در حال حاضر نیز موسیقی ما به دلیل هر مسئله‎‌ای در حال انهدام است. باید کوشش ما این باشد بدون توجه به افکار سیاسی، مذهبی، اجتماعی و... به خاطر ایرانی بودن خود میراث پربهای خود را حفظ کنیم.

این فیزیکدان و پژوهشگر برجسته کشور عنوان کرد: وظیفه انسان‌های فرهنگی در هر سن و سال کمک به دور ریختن مسائل خرافی‌ از فرهنگ است، چرا که مانند موریانه بدنه فرهنگ ما را می‌خورد و همان‌طور که هیچ حُسنی برای ما ندارد، بلکه سبب می‌شود این فرهنگ را از پویایی و بالندگی دور کند.

انتهای پیام