میراثی از جنس زحمت/ دست‌نوازی پنبه

به گزارش ایکنا از خراسان جنوبی، شهرستان خوسف ظرفیت‌های بسیار خوبی در بحث تولید پنبه مله دارد و از قدیم نیز بحث کشت و هم تبدیل پنبه تولیدی به صنایع‌دستی انجام می‌شده است.
روش‌های کاشت، داشت و برداشت پنبه مله همانند پنبه معمولی است اما به لحاظ کوتاهی الیاف این نوع پنبه، آن را با کمان، حلاجی نمی‌کنند بلکه با چوبالش بر روی بالشتک حلاجی می‌شود.
فاطمه لطفی‌پور زارع، سال‌ها است که در شهرستان خوسف زندگی می‌کند، با او در نمایشگاهی آشنا شدم. با لباس محلی زیبا و ساده‌اش نشسته بود و مشغول حلاجی کردن پنبه بود.
چند دقیقه‌ای بدون اینکه با او سخن بگویم، به چگونگی کارش نگاه می‌کردم، با دست‌هایی که چین و چروک زحمت بر آن نقش بسته بود، در حال چرخاندن دستگاه و آمده کردن پنبه برای تولید لباس بود. او با چنان عشقی این کار را می‌کرد که در کمتر جایی می‌توان این عشق را دید.
در حین کار، زمزمه‌های از ذکر و صلوات زیر لب داشت. انگار با این کار از خداوند برای نعماتش تشکر می‌کرد.

میراثی از جنس زحمت
نزدیک‌تر شده ‌و با او وارد صحبت می‌شوم، با لحنی شیرین من را دعوت به نشستن می‌کند و می‌گوید: سال‌ها است که کار حلاجی را انجام می‌دهم و این کار را از مادرم و مادربزرگم یاد گرفته‌ام.
وی با بیان اینکه این پنبه حلاجی و سپس تبدیل به نخ شده و برای تولید لباس، سجاده، جانماز و چادر استفاده می‌شود، افزود: نجارهای قدیم دستگاه‌های حلاجی پنبه را درست می‌کردند و این دستگاه‌ها سال‌هاست که کار می‌کنند.
لطفی‌پور زارع از حمایت‌های میراث فرهنگی در طول این سال‌ها تشکر می‌کند و ادامه می‌دهد: اگر حمایت‌های میراث فرهنگی نبود این سنت قدیمی از بین می‌رفت.
در حین گفت‌وگو چیزی شبیه ذکر صلوات را زیر لب زمزمه می‌کند و اظهار می‌کند: پنبه یکی از نعمات خداوند به ما است و سعی می‌کنیم آن را به بهترین شکل برای مصارف گوناگون استفاده کنیم.
این هنرمند بیان کرد: مردم این منطقه سال‌هاست که از نعمتی که خداوند به آنان هدیه داده بهترین بهره را می‌برند و همواره خدا را شاکر هستند.
با لحن شیرین مادرانه‌اش‌ توصیه‌ای به جوانان داشت و گفت: جوانان باید قدر نعمات خداوندی را دانسته و با تلاش و امید زندگی خوبی را برای خود بسازند.

ثبت فن نخریسی و نمودهای شفاهی پنبه مله
سیداحمد برآبادی، مسئول حوزه پژوهش و مطالعات اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی در این رابطه به ایکنا گفت: مله در فرهنگ فارسی عمید به نوعی پنبه زرد رنگ و نوعی پارچه خاکی رنگ ترجمه شده است.
وی با بیان اینکه این نوع پنبه در زبان محلی سُرخچه(به‌دلیل رنگ مایل به سرخ این نوع پنبه) نیز اطلاق می‌شود، افزود: این پنبه در خوسف کشت می‌شده و مجدد احیا شده است.
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی بیان کرد: البته سابق ارتباطات و تعاملات بین شهرستان‌های خوسف، نهبندان و سربیشه، موجب شد که بالاخص مناطق غربی شهرستان سربیشه و نهبندان که دارای مرز مشترک با بخش شرقی شهرستان خوسف هستند به صورت پراکنده به کاشت و تولید پنبه مله و همچنین بافت این پارچه در گذشته اقدام کنند که هم اکنون نیز شواهد این فعالیت‌ها قابل مشاهده است.
برآبادی ادامه داد: روش‌های کاشت، داشت و برداشت پنبه مله همانند پنبه معمولی است اما به لحاظ کوتاهی الیاف این نوع پنبه، آن را با کمان، حلاجی نمی‌کنند بلکه با چوبالش بر روی بالشتک حلاجی می‌شود.
وی افزود: همچنین اعتقاد به خوش‌یمنی گیاه پنبه مله تا حدی بوده که هر کشاورز در حد توان خود کشت این نمونه پنبه را در کنار پنبه سفید انجام می‌داده است و اعتقاد داشته‌اند که اگر آب با عبور از این پنبه به دیگر محصولات(پنبه سفید) برسد در باردهی و برکت زمین مؤثر خواهد بود.

مسئول حوزه پژوهش و مطالعات اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی گفت: پنبه مله از تاریخچه و قدمت طولانی برخوردار است و به‌عنوان گیاه ویژه منطقه خوسف از زمان‌های گذشته کاشت می‌شده است.
برآبادی اظهار کرد: می‌توان تاریخچه این نوع پنبه را همزمان با پنبه سفید دانست و با توجه به اظهارات و شواهد موجود صنعت پنبه در خوسف در گذشته ارزش بالایی داشته و با قرار داشتن منطقه در مسیر داد و ستدهای بین منطقه‌ای، تجارت پنبه نیز مطرح بوده است.
وی افزود: چیزی که مشهود است این است که پنبه جزو سرمایه‌های منطقه و افراد منطقه در گذشته به حساب می‌آمده و شاخص‌های دیگری از جمله خوش‌رنگ بودن، طیف رنگی از کرم روشن تا قهوه‌ای آجری، نرمتر بودن این گونه پنبه نسبت به پنبه معمولی، موارد درمانی پارچه‌های مله، استفاده از آن همراه با سایر گیاهان دارویی و چربی گوسفند برای تولید سرمه چشم به‌دلیل تقدس، احترام و قداست پنبه مله ‌بین بومیان منطقه، اعتقادات و باورهای مترتب بر آن، ویژگی‌های ساختاری و فیزیکی پنبه مله که به نسبت گرم‌تر بوده و برای فصول سرد سال نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد و خاصیت آن به پشم شتر نزدیک است، موجب تمایز و ویژه ساختن این پنبه شده است.
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی اظهار کرد: قابل احترام بودن و نگاه همراه با تقدس به پنبه مله در کاربردهای آن از قبیل جانماز، سجاده، سفره، پرده، قطیفه(قدیفه)، چادر، گردن پیچ(یلو مله) و غیره تأثیر گذار بوده است.
برآبادی یادآور شد: دانش کشاورزی، فن نخریسی و سنت‌ها و نمودهای شفاهی پنبه مله شهرستان خوسف در23 تیرماه سال جاری در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس ثبت شد.
زهرا حمیدی
انتهای پیام