«محقق حلی»؛ سرآمد فقهای شیعه

به گزارش ایکنا از یزد، نجم‌الدین جعفر بن حسن بن یحیى بن سعید هذلی حلی، معروف به «محقق»، «محقق اول» و «محقق حلى» در سال ‏602 هجرى قمرى در شهر تاریخى حله، قدم به عرصه وجود گذارد.
محقق حلی یکى از بزرگترین و نامورترین فقیهان شیعه است و داراى عظمت و اعتبار خاص در میان مجتهدان است به حدى که وقتى کلمه «محقق» را بدون قرینه و نشانه ‏اى در میان فقها ذکر مى‏ کنند، شخصیت تحقیقى و علمى ایشان مورد نظر است.
تحصیلات
محقق حلى از همان سنین کودکى به تحصیل مقدمات علوم متداول عصر خویش پرداخت. وی ادبیات عرب را که زبان مادریش بود به خوبى فرا گرفت. هیئت و ریاضیات و منطق و کلام را به مقدار لازم آموخت و در تمام این رشته‏ ها با توجه به هوش سرشار خود تبحر کامل یافت.
وى فقه و اصول را پیش پدرش حسن بن یحیى آموخت و از محضر فقهاى مشهور حله، مانند ابن نما و سید فخار موسوى- شاگرد ابن إدریس حلى- بهره برد.
محقق حلى با یک واسطه شاگرد ابن زهره و ابن إدریس حلى و استاد علامه حلى بوده است.
محقق حلى در سایه قریحه سرشار و فکر مواج و وسعت نظرى که داشت، به تحکیم مبانى فقه شیعه و اساس مکتب اجتهاد پرداخت و فقه را بر پایه استدلال محکم بنا نهاد و در تحقیقات خود به آراى دیگران نیز توجه داشت و در توسعه ابعاد آن کوشش مى‏ کرد.
کتاب‏ هاى محقق، مخصوصا کتاب شرایع، کتاب درسى طلاب است و فقهاى زیادى کتب محقق را شرح کرده یا حاشیه بر آن نوشته‏ اند.
اساتید و شاگردان
پدرش شمس الدین حسن حلى‏، سید مجد الدین على بن حسن عریضى‏، ابو حامد نجم الإسلام محمد حلبى‏، ابن نما حلى‏، محمد بن جعفر حلى‏، سید ابو على، فخار بن معد موسوى‏، تاج الدین حسن بن على بن دربى‏ از جمله مدرسینى هستند که محقق حلى از محضر آنان بهره برده است.
محقق حلى شاگردانى را تربیت نموده که هر یک چون ستاره‏اى درخشان در آسمان تشیع مى‏ درخشند که از جمله می توان به علامه حلى‏، ابن داود حلى، صاحب کتاب رجال‏، ابن ربیب حلى‏، سید عبد الکریم بن احمد بن طاوس‏، سید جلال الدین مجد بن على بن طاوس‏، جلال الدین مجد بن الشیخ الإمام ملک الأدبا، شیخ صفى الدین حلى، عبد العزیز بن سرایا، عز الدین، حسن بن ابى طالب یوسفى، صاحب کشف الرموز، ابو جعفر، محمد بن على کاشفى‏، شیخ محمد حلى، پسر علامه حلى اشاره کرد.
از دیدگاه دیگران
علامه حلی، خواهرزاده محقق و شاگرد نامی‌اش می‌گوید: «محقق حلّی بزرگترین فقیه زمانش بود.» 
شیخ حسن فرزند شهید ثانی مشهور به «صاحب معالم» او را بدین گونه یاد می‌کند: «اگر علامه حلّی، «محقق» را فقیه و بزرگ همه زمان‌ها می‌شمرد، بهتر بود؛ چرا که محقق، سرآمد فقیهان شیعه است و در میان آنان نظیری ندارد.»
علامه نوری دربارهٔ او می‌گوید: «کشف‌ کننده حقایق شریعت با ظریف‌ترین نکته‌هایی که تاکنون هیچ انس و جنی با آنها انس و آشنایی نداشته است. او رئیس علما و فقیه حکما، آفتاب درخشان فضلا، ماه چهارده شبه (بدر) عرفاً و نام و دانش او بازگو کننده قصه جزیره خضرا و وارث علوم پیشوایان معصوم (ع) و حجت‌های حق بر جهانیان می‌باشد. او برافرازنده پرچم تحقیق بر جهانیان است. خداوند متعال اشعه رحمت آشکار و پنهان خود را نثار قبر او کند و در بهشت جایگاه شایسته و مکان عالی به او عنایت فرماید»
تألیفات‏ محقق حلی
مهمترین تألیفات به جاى مانده از محقق حلى عبارتند از:
شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام‏
زنده ترین و ارزنده ترین اثری است که از محقق حلی به یادگار مانده و در تاریخ جاوید خواهد ماند. با الفاظی کم و عباراتی شیوا و سبکی روان و نظم و ترتیبی بی سابقه و خلاصه روشی جالب و جدید در فقه، محقق حلی این کتاب نفیس را نوشت و مجموعه ابواب فقه را زیر چهار عنوان قرار داد: 1- عبادات 2- عقود 3- ایقاعات 4- احکام.
48 کتاب فقهی بطور تفصیل در این چهار عنوان آمده و کلیات مسائل مربوط به اینها را محقق در شرایع جمع آوری نموده است.
هر یک از این ابواب فقهی را نیز به ارکان یا فصل ها و مقدمات تقسیم نموده و هر یک از این ارکان و فصلها نیز به بخشهای مختلف تقسیم میشود که گاهی هر جزء از اینها بحث خاص خود دارد. خلاصه در تبویب و ترتیب مسائل فقهی ابتکار جالبی بکار برده است.
این کتاب از آن زمان تاکنون همواره مورد توجه و علاقه فقهاء و مجتهدین بوده است.
معارج الأصول‏، استحباب التیاسر لأهل العراق‏، تلخیص الفهرست‏، شرح نکت النهایة، الکهنة (در منطق)، مختصر المراسم‏، المسائل الغریبة، المسائل المصریة، المسلک فی أصول الدین‏، معارج الأحکام‏ از دیگر تالیفات محقق حلی می توان نام برد.
وفات‏
سرانجام آفتاب درخشان آسمان فقاهت و مرجعیت در 13 جمادى الاخر روز پنجشنبه سال ‏676 هجرى قمرى در سن 74 سالگى دار فانی را وداع گفت و جهانى را داغدار رحلت خویش کرد.
برخی سبب رحلت این فقیه بزرگ را سقوط از پشت بام خانه اش نوشته اند.
بدن مطهر آن بزرگوار را در جوار بارگاه ملکوتى امیر المؤمنین علیه السلام به خاک سپردند و بنابر نقلى مرقد آن عالم ربانى در حله است. مردم حله پس از برگزارى مراسم تشییع، پیکر شریف محقق را در آرامگاهى که از پیش در آن شهر آماده کرده بودند به خاک سپردند. مقبره شکوهمند این نام آور شیعه در حله است و قبه بلندى بر آن مزار ساخته اند.

منابع: 
روضات‌الجنات، سید محمدباقر خوانساری، اسماعیلیان
اعیان الشیعة، سید محسن امین عاملی
قصص العلماء، میرزا محمد تنکابنی
فوائد الرضویة، شیخ عباس قمی
هدیة الاحباب، شیخ عباس قمی

گردآوری: محدثه میرجلیلی

انتهای پیام