آیت‌الله واعظ‌زاده پدر جریان تقریب است
گروه اندیشه ــ مشاور عالی رهبر انقلاب اسلامی با اشاره به شخصیت علمی آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی بیان کرد: می‌توان یکی از مؤلفه‌های مهم ایشان را در روشن کردن مسئله تقریب دانست. در واقع، ایشان بسیاری از مسائل را در زمینه تقریب روشن کرد و باید حداقل در ایران او را پدر جریان تقریب محسوب کرد.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ مراسم بزرگداشت آیت‌الله محمد واعظ‌زاده خراسانی، امروز، 29 دی‌ماه، با حضور جمعی از اندیشمندان و علاقه‌مندان در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
حسینعلی قبادی، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ضمن خیرمقدم به حاضران، بیان کرد: در دانشگاه‌های ایران چند رشته از خوش‌اقبالی زیادی برخوردار شدند که رشته‌های زبان و ادبیات فارسی و فلسفه و مطالعات قرآنی است. دلیل این خوش‌اقبالی پیوند میراث علمی سنت‌مداران ما با دانشگاه بود. استاد مهدی محقق مصداق بارز این مورد هستند و قبل از ایشان نیز مرحوم فروزان‌فر را داشتیم.
وی در ادامه افزود: این خوش‌اقبالی یعنی برخورداری دانشگاه از میراث‌های سنت اسلامی ـ ایرانی موجب شد این چند رشته در جهان قوی شوند. در فلسفه نیز ایران کمابیش از این مزیت برخوردار بود که امثال مرحوم عصار را داشتیم و این تعاملات حوزه علم را بارور کرده است. رشته علوم قرآنی با اینکه چند دهه است در کشور ما به عنوان یک رشته وجود دارد، کمابیش از این نعمت برخوردار بوده است. با همت استاد آئینه‌وند در پژوهشگاه نیز رشته مطالعات قرآنی ارتقا پیدا کرد و به پژوهشکده مطالعات قرآنی تبدیل شد و این رشته نیز برای ارتقای بیشتر راهی جز کشف راز موفقیت رشته‌های دیگر ندارد.
قبادی تصریح کرد: استاد مرحوم واعظ‌زاده دو ویژگی را داشتند، یکی اینکه ایشان بسیار متضلع بودند. به این معنا که در چند زمینه صاحب‌نظر بودند. دوم نیز انصاف علمی است. مشی ایشان اسلام منهای خشونت بود و این لازم است که انسان منصف باشد تا به اینجا برسد. انصاف در همه زمینه‌ها بسیار مهم است که در تار و پود اندیشه استاد واعظ‌زاده می‌توان مشاهده کرد. او یک الگوی موفق حوزوی و دانشگاهی در علوم انسانی است. قطعاً این نشست می‌تواند نقطه عطفی در بازشناسی شخصیت ایشان باشد و امید که بتوانیم به اندیشه‌های ایشان بیش از پیش توجه کنیم.
در ادامه آیت‌الله محمدعلی تسخیری، مشاور عالی رهبر انقلاب در امور جهان اسلام، به عنوان دیگر سخنران این مراسم به ایراد سخن پرداخت و بیان کرد: مرحوم آیت‌الله واعظ‌زاده یک دایره‌المعارفی را ارائه دادند که می‌تواند مسیر راه را در قبال متفکران باز کند. متفکری که تقریباً در همه علوم اسلامی فعالیت داشتند و ابتکاراتی را ارائه دادند. این ابتکارات او را در قبال چالش‌های زیاد قرار داد و ایشان شخصی بودند که اگر به نتیجه علمی رسیدند با قرآن از این ایده دفاع می‌کردند. نمی‌توانم بگویم ایشان در همه زمینه‌ها و در همه ابتکارات خود موفق بودهاند و شاید بنده چند بار مناقشاتی با ایشان داشته‌ام و نتوانستیم به توافق برسیم، اما می‌توانم بگویم که ایشان در اکثر ابتکارات خود موفق بودند.
وی تصریح کرد: ایشان در حوزه فقه و اصول و مذاهب ابداع و ابتکاراتی داشتند. مقالاتی که در این زمینه نوشتند، نشانگر این مسئله است. بحثی در مورد ناصریات سیدمرتضی دارند که شاید «ناصریات» بتواند چهره تقریبی مرحوم سیدمرتضی را خوب نشان دهد. سید در برخی از صفحات این اثر از فقه زیدی صحبت می‌کند. بحث‌هایی که در مورد اقتصاد اسلامی در دو جلد دارند و مقدمه رسائل عشر سیدطوسی نیز مجموعه زیبایی از بحث‌های اجتماعی را شامل می‌شود که نمونه‌ای از بحث‌های فقهی است که ایشان دنبال کردند.
تسخیری در ادامه بیان کرد: در مورد بحث‌های تقریبی می‌توان به بحث‌های تطبیقی ایشان در مورد حکومت اسلامی، ویژگی‌های شریعت، نداها و پیام‌های تقریبی که دارند، نقش مراکز تمدن اسلامی در تقریب، منهج تقریبی در تفسیر و مقدمات تقریبی زیاد و سخنرانی‌های ایشان و بحث‌های متفرقه ایشان در مورد ابن بطوطه و ... اشاره کرد که همه این موارد به ما نشان می‌دهد که ایشان متفکر بوده.
وی تصریح کرد: ایشان متفکری جامع‌الاطراف بود و هر تحقیقی که از ایشان دیدیم، دارای ابتکارات و نتایجی بود که گاهی هم نظرات شایع بود. نکته مهم ایشان این بود که مواجهه با چالش‌های زیاد داشت. یک مقاله‌ای بر خلاف نظرات برخی از مراجع بزرگ قم نوشتند که حمله‌های به ایشان شد. ایشان جواب دادند و رأی خودشان را مستدل و با اصرار جواب دادند.
تسخیری در ادامه بیان کرد: معتقدم که یکی از هنرهای آیت‌الله واعظ‌زاده این بود که در فضایی مبهم مسئله تقریب را جا انداخت. امروز تقریبی‌ها در یک فضای روشن فعالیت دارند، اما وقتی که ایشان این مسائل را مطرح کردند، واقعا سؤالات زیادی وجود داشت، از جمله اینکه اساساً تقریب چیست و تقریب کجای منابع اسلامی آمده است و کدام امام در این زمینه صحبت کرده است؟ کدام عالم بزرگ این مسئله را مطرح کرده است؟ آیا می‌شود بین حق و باطل تقریب ایجاد کرد یا خیر؟ آیت‌الله واعظ‌زاده به این مسائل پرداختند. می‌توان گفت ایشان پدر جریان تقریب در ایران بودند که با چالش‌های زیادی نیز مواجه بودند و جواب‌های زیادی نیز به این چالش‌ها دادند و امروز همه تقریبی‌ها از فعالیت‌های ایشان استفاده می‌کنند.
در ادامه این نشست، مهدی محقق، چهره ماندگار علم و فلسفه، به ایراد سخنان کوتاهی پرداخت و گفت: نکته قابل اهمیت مسئله تقریب است که آیت‌الله تسخیری آن را پایه‌گذاری کردند و آیت‌الله واعظ‌زاده نیز آن را ادامه دادند. تقریب از قدیم‌الایام مورد توجه بوده که تا می‌شود، باید اختلاف‌ها را کم کرد. سُبکی قصیده‌ای دارد که می‌گوید اختلاف‌ها نباید باعث شود که فرقه‌ای فرقه دیگر را کافر بداند و دانشمندان دیگر نیز چنین جملاتی داشته‌اند. لذا تقریب همتی بود که استاد آیت‌الله تسخیری مبدع و آغازگر آن بودند و آیت‌الله واعظ‌زاده نیز آن را ادامه دادند که بسیار باارزش بود.
وی در ادامه افزود: در جریان کارهای علمی آیت‌الله واعظ‌زاده بوده‌ام. ایشان به تمام معنا اهل علم بود و کارهای ایشان بسیار مورد توجه اهل علم است و به محض اینکه خبر رحلت ایشان را شنیدم، تمام خاطراتم را مرور کردم. در هر صورت از سال‌های دور با ایشان و خانواده ایشان ارتباط‌های صمیمی داشتیم و پدر بنده با پدر ایشان نیز در مشهد ارتباط نزدیکی داشتند.
حجت‌الاسلام غلامرضا رئیسیان، رئیس دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد، به عنوان دیگر سخنران این مراسم طی سخنانی بیان کرد: نکته‌ای که در مورد تقریب اشاره کردند، بسیار قابل توجه است. باید توجه کنیم که تقریب منشأ عقلانی دارد و مختص به تقریب بین مذاهب نیز نیست. پیروان ادیان الهی به این نتیجه رسیده‌اند که باید به فکر همدلی باشند و روی مشترکات تکیه کنند تا فضا برای زندگی دین‌داران فراهم شود. لذا امروزه این مسئه مورد توجه است.
وی در ادامه افزود: در سطح بین‌المللی، شورای ادیان ابراهیمی تشکیل شده است و اکنون تشیع نیز نماینده‌ای دارد که از دانشجویان ماست. این دانشجویان، ما که نماینده تشیع هستند، نقل می‌کردند که از وزارت کشور آلمان پروژه‌ای را به ما دادند که شما به عنوان پیروان ادیان ابراهیمی چاره‌ای بیندیشید که ما از دبستان، آموزش این ادیان را در دستور کار قرار دهیم تا ملت ما از ابتدا با این مفاهیم دینی آشنا باشند. وقتی شناخت متقابل حاصل شود، قدرت تعامل بالا می‌رود و وقتی که قدرت تعامل بالا رود، آرامش کشور نیز بیشتر خواهد شد.
رئیسیان بیان کرد: این مسئله نشان می‌دهد که تقریب منشأ عقلانی دارد. علاوه بر این در مسئله عقلانی وقتی به متون دینی مراجعه می‌کنیم، می‌بینیم که همین طور است. خداوند در چند آیه اشاره کرده که باید به ریسمان الهی چنگ زد و در واقع امر به معروف دعوت به وحدت است و معروف‌ترین معروف‌ها وحدت و منکرترین منکرها نیز تفرقه است.
وی در ادامه به برخی از ویژگی‌های شخصیتی آیت‌الله واعظ‌زاده اشاره و بیان کرد: ایشان ویژگی‌هایی دارند که موجب شد شخصیت کم‌نظیری داشته باشند. باید به تواضع، انصاف، آزادمنشی، علم وافر، تلاش و کوشش ایشان اشاره کنم که همین موارد موجب شد که ایشان بتوانند با دیگران نیز تعامل خوبی داشته باشند. ایشان مکتب خراسان و قم را درک کرده بود. شخصیتی منصف و معتدل بود که توانست در این محافل علمی حضور یابد.
رئیسیان در انتهای سخنان خود بیان کرد: بنابراین این شخصیت به تعبیر عرب‌ها یک انسان رسالی بود و برای خود رسالتی را تعریف کرده بود و در آن راه، از هیچ تلاشی فروگذار نبود و این رویکرد ایشان این‌طور نبود که یکباره به وجود آید، بلکه این شخصیت‌ها، از ابتدا این‌طور هستند و زمانی که فرصت پیدا کنند، می‌توانند اندیشه‌های خود را به منصه ظهور بگذارند. ایشان کنگره شیخ طوسی را برگزار کرد و انتخاب شیخ طوسی، خود نشان می‌دهد که بسیار حساب شده بوده است. شیخ طوسی شخصیت تقریبی است و تعامل خوبی با ادیان داشته است و این باعث افزایش و هم‌افزایی در علوم اسلامی شده است. بنابراین، این انتخاب و دعوت از متفکران و سفرهای متعددی که ایشان داشتند، پختگی خاصی برایشان ایجاد کرد و وی را در نگاهی که داشتند، مصمم‌تر کرد و در ادامه تأسیس دانشگاه مذاهب و ... نشان می‌دهد که وی دغدغه این تقریب را داشتند و از اختلاف‌ها رنج می‌بردند.
در ادامه این مراسم، نوبت به سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی مهدوی‌راد، عضو هیئت علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران، رسید.
وی بیان کرد: در آغاز طلگبی که مطالعه بنده بیشتر بود، اولین بار از طریق مقالاتی که آیت‌الله واعظ‌زاده در مورد سفرنامه نوشته بودند، با ایشان آشنا شدم و هنوز هم ستون آن مقالات را به خاطر دارم. دوبار اینها حروف‌چینی شد و در نهایت نیز به چاپ رسید. خواندن همین سفرنامه نشان می‌دهد که شخصیت ایشان در همه حوزه‌ها با دیگران متفاوت بوده است.
وی تصریح کرد: شخصیت ایشان ذو‌الابعاد است و به تعبیر قرآن ایشان ذوالایدی بودند. ایشان چون در دانشگاه بودند و در دانشگاه نیز ماندند، حد و حدود حوزویشان شناخته نشد. می‌گفتند در درس آیت‌الله بروجردی دو هم مباحثه بسیار نزدیک بودند، من و آیت‌الله سیستانی و آیت‌الله منتظری و شهید مطهری. وقتی هم بنا شد جامع احادیث شیعه تدوین شود، طرح‌های مختلفی نوشته شد، اما طرح ایشان قبول شد و جلد اول نیز با مقدمه ایشان به چاپ رسید.
این استاد دانشگاه در ادامه افزود: جامعیت ایشان نیز همراه با تخصص بود و در فقه و کلام و حدیث و تفسیر جامعیت داشتند. آگاهی‌های گسترده‌ای از تمدن اسلامی داشتند و گفته‌ام که نگاه ایشان به دین تمدنی بود و گستره آگاهی ایشان برای کسی که تازه وارد کار شده، حیرت‌آور است.
وی با اشاره به دیگر ویژگی آیت‌الله واعظ‌زاده بیان کرد: ویژگی دیگر ایشان صراحت در عقیده بود. ایشان در آن جلد اول میراث ماندگار استادان خود را شمرده‌اند، از جمله محمدتقی شریعتی که در آنجا نوشته‌اند که گاهی آرای ابتکاری وی را در تفسیر، بر آرای علامه طباطبایی ترجیح می‌دادم. ایشان شاگرد علامه نیز بودند، اما در آن فضا شاید کسی نخواهد شخص دیگری را به علامه ترجیح دهد، اما ایشان صراحت در عقیده داشتند.
مهدوی‌راد تصریح کرد: نگاه ایشان واقعاً از همه پیوستگی‌ها و وابستگی‌ها رها بود. ایشان مجتهد، فقیه و ... بود، اما در قید و بند چنبره‌هایی که بر روح انسان می‌افتد نبودند و نمونه بلند آن نیز مصاحبه در مورد تقریب بود. باید دوستان در اسراع وقت مصاحبه‌های ایشان را در یک یا دو مجلد چاپ کنند. زمانی می‌گفتند که اگر ایشان سه کلمه هم حرف زده، یکی از آنها نکته جدید دارد. همچنین ایشان ذهن بسیار قانون‌مندی داشتند و از این جهت به ریشه‌ها می‌رفتند. به مناسبتی که از لبنان می‌گویند، آورده‌اند که یک دور فقه اسماعیلی‌ها را با فقه امامیه تطبیق دادم.
این استاد دانشگاه بیان کرد: از ابتکار و خلاقیت و یگانه بودن ایشان سخن گفتند و نمونه‌هایی را نیز بنده اشاره می‌کنم. یک مصاحبه و یک سخنرانی در مورد کلینی داشتند که آن سخنرانی حدوداً بیست دقیقه بود که در حرم عبدالعظیم فرمودند: من بصائرالدرجات را با کتاب‌الحجه کافی مقایسه کرده‌ام و متوجه شدم که کلینی به شدت تحت تاثیر بصائر است و اینها بسیار مهم است.
مهدوی‌راد در ادامه افزود: ایشان به نکاتی اشاره کرده که اگر یک اهل فن آنها را ببیند، می‌تواند همان سخنرانی را تبدیل به یک کتاب کند. لذا از اینجا معلوم می‌شود که آن مصاحبه دارای نکات بسیار زیادی است. تأملات ایشان در فقه، اصول، تفسیر و حدیث نیز فراوان بود. بسیار متأسف هستم که اندیشه‌های ایشان برنیامد و می‌خواهم که مقاله صحیح مسلم را در سنجش با پنج مورد دیگر بخوانید. یکی از متفکران اهل سنت نمی‌توانند این‌طور مقاله‌ای را بنویسند. ایشان ثابت می‌کند که ترمذی از بقیه بهتر است. یا مقاله بلند الحج فی السنه که آخرش نیز حج در روایات امام صادق(ع) را گزارش داده است و مقالات حدیثی دیگر که نشان از اشراف ایشان دارد.
وی در انتهای سخنان خود بیان کرد: ایشان در قرآن نیز نظریاتی دارد که بسیار مهم است و برخی از اینها برگرفته از اندیشه آیت‌الله بروجردی است. ولی اینها بسیار خلاصه و فشرده در مقدمه مجموعه نصوص فی علوم القرآن آمده است. با قاطعیت معتقد بود که مصحف‌های مختلف وجود ندارد و مصحف تنها یکی است و آن مصحف رسول خدا(ص) است و حتی ایشان از مصحف امام علی(ع) نیز به نام تفسیر یاد می‌کنند. همچنین در مورد جمع قرآن نیز ایشان معتقد بود که قرآن در زمان رسول خدا(ص) جمع و ترتیب یافت.
انتهای پیام
