رعایت نشدن برخی ضوابط در قرآن‌پژوهی بازرگان
گروه معارف ــ عضو هیئت علمی جامعة‌المصطفی(ص) قم گفت: امثال مرحوم بازرگان در رویکرد قرآن‌پژوهی خود، ضوابط تفسیری را در بعضی از موارد رعایت نکرده و یا دقت لازم را به خرج نداده‌اند، به همین دلیل نقدهایی بر نوشته‌های امثال ایشان وارد است.
حجت‌الاسلام سیدعیسی مسترحمی، عضو هیئت علمی جامعة‌المصطفی(ص) العالمیه قم در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان، اظهار کرد: امر به معروف و نهی از منکر، یک اصل مشترک در اسلام و مسیحیت است. در مسیحیت اصطلاحی به نام «همه کشیشی» وجود دارد، یعنی هر مسیحی باید خود یک کشیش باشد و به این دلیل هر مسیحی خود را مقید به تبلیغ دین خود می‌داند. این مسئله در اسلام نیز صدق می‌کند، یعنی هر مسلمان باید به گونه‌ای زندگی کند که باعث گسترش اسلام شود و گسترش اسلام را وظیفه خود بداند.
وی افزود: کسانی مثل مرحوم آیت‌الله سیدمحمود طالقانی، مرحوم مهندس مهدی بازرگان و شهید پاک‌نژاد که به تفسیر علمی قرآن و حوزه‌های علوم طبیعی پرداختند، با این نگاه که به عنوان یک مسلمان چه طور می‌توان مبلغ دین باشیم و دین خود را در بین جوانان و غیرمسلمانان ترویج دهیم، به عرصه تفسیر و قرآن‌پژوهی وارد شدند و از تخصص خود برای ترویج دین استفاده کردند.
عضو هیئت علمی جامعة‌المصطفی العالمیه قم بیان کرد: مرحوم بازرگان به سبب مطالعه‌هایی که در حوزه هواشناسی داشت، کتاب «باد و باران» و کتاب «مطهرات در اسلام» را نوشت و سعی کرد با رویکرد اثباتی، رابطه‌ای بین آیات قرآن و دانش‌های طبیعی و تجربی برقرارکند، مثل چگونگی تشکیل ابر، تگرگ و مسئله نزول باران و بسیاری از موضوعات دیگر نظیر موضوع احکام و مطهرات که ایشان در کتاب‌های خود مطرح کرده است.
مسترحمی ادامه داد: وی به دنبال این بود که بتواند تبیینی از آیات قرآن ارائه دهد و هماهنگی قرآن و علم را اثبات و در برخی از موارد اعجاز علمی قرآن را نیز اثبات کند، به این معنا که نکته علمی در زمان نزول قرآن مطرح شده که دانش بشری نمی‌توانسته به این نکته‌ها برسد، یعنی ابزار و یا مقدمات علمی را در اختیار نداشته، اما قرآن آن‌ها را بیان کرده، چرا که قرآن متصل به وحی است و وحی برای کشف و اثبات بیان گزاره‌ها نیاز به ابزار ندارد.
بازرگان ضوابط تفسیری را رعایت نکرده است
وی گفت: امثال مرحوم بازرگان در این زمینه ضوابط تفسیری را در بعضی از موارد رعایت نکرده‌اند و یا دقت لازم را به خرج نداده باشند، به همین دلیل نقدهایی بر نوشته‌های امثال ایشان چه در دنیای فارسی زبان و چه در دنیای عرب و حتی انگلیسی زبان وارد می‌باشد که نمونه آن سید احمد خان هندی، محمد عبده و... است.
وی با بیان اینکه مکتوبات زیادی به عنوان تفسیرعلمی، اعجاز علمی و یا رابطه قرآن با علوم تدوین شده است، افزود: اگر قوائد لازم برای طرح مسئله رابطه قرآن با علوم رعایت شود، در نوع خود موضوع خوب و جالبی می‌باشد، اما مسئله بسیار دقیق است، ولی در برخی مواد به دلیل عدم وجود و عدم رعایت قوائد چه در حوزه علمی و چه در حوزه تفسیری، این تفاسیرگرفتار اشکالاتی شده است، اما وجود این اشکالات و آسیب‌ها نمی‌تواند مانعی شود که ما به تفسیر علمی به عنوان یک روش توجه نداشته باشیم و از آن استفاده نکنیم.
نگرش مرحوم بازرگان به قرآن، پوزیتیویستی محض نبود
وی با بیان اینکه نوع نگرش مرحوم بازرگان به قرآن، پوزیتیویستی محض نیست، گفت: قرآن کریم معتقد به حجیت تجربه است، یعنی ارجاع به طبیعت و حصر می‌هد و حصر را به عنوان یک منبع شناخت معتبر می‌داند، اما ضوابط و قوائد خاص خود را دارد. در نگرش قرآنی، گزاره‌های تجربی که پشتوانه عقلی داشته باشد، حجت دارند و می‌توان به آن‌ها احتجاج کرد. وی، حجیت حصر را از نگرش پوزیتیویستی مطرح نمی‌کند، بلکه از این نگاه که حصر به عنوان یک منبع قابل اعتماد از نگاه قرآن استفاده کرده و دانش‌های تجربی هم دانش‌هایی است که گزاره‌های آن از طریق تجربه باید تأیید و یا رد بشود و حداقل با نگاه امروزی قابل آزمودن با روش تجربی باشد، از نگاه حجیت حصر ورود پیدا کردند، اما نگرش پوزیتیویستی محض نداشتند.
این استاد حوزه و دانشگاه اظهار کرد: نوع نگرش قرآنی برخی از افراد مثل سیداحمدخان هندی و حمد عبده شاید بیشتر پوزیتیویستی باشد، و برهمین اساس مجبور شدند معجزات را حسی تعبیر کنند و برخی از پدیده‌های غیر حسی مثل فرشتگان و شیاطین را با یک ادبیات حسی نورد تعبیر و تفسیر قرار دهند.
انتهای پیام
