پیشرفت‌های چهل‌ساله بازار سرمایه از دریچه آمار و ارقام/ گسترش ارتباط با بازارهای سرمایه اسلامی
گروه اقتصاد ــ رئیس مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار ضمن تشریح دستاوردهای بازار سرمایه ایران در چهار دهه اخیر، با ذکر برخی آمارها و ارقام گفت: یکی از پیشرفت‌های ما افزایش ارتباط بین‌المللی بازار سرمایه به ویژه با بازار سرمایه مالزی بوده است. همچنین بنا داریم دستاوردهای بازار سرمایه ایران را به عربی ترجمه کنیم و در اختیار کشورهای اسلامی قرار دهیم.
انقلاب اسلامی ایران به چهلمین سال پیروزی خود نزدیک می‌شود. این ایام فرصت مناسبی است تا دستاوردهای این انقلاب در ابعاد مختلف به ویژه در زمینه‌های مختلف اقتصادی بررسی و ارزیابی شود. با توجه به نقش بسیار مهمی که بازار سرمایه هر کشوری در رشد و رونق اقتصادی آن ایفا می‌کند، به سراغ سیدمرتضی شهیدی، رئیس مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار، رفتیم تا به بررسی پیشرفت‌های بازار سرمایه در دوره پس از انقلاب اسلامی به ویژه پیشرفت‌های حوزه مالی اسلامی بپردازیم که متن این مصاحبه در ادامه می‌آید:
ایکنا: در ابتدا بفرمایید که با توجه به چهل سالگی انقلاب اسلامی، چه دستاوردهای مهمی در این مدت در بازار سرمایه حاصل شده است و به ویژه در زمینه مالی اسلامی تا چه اندازه پیشرفت کرده‌ایم؟
شهیدی: اگر بخواهم به عملکرد بازار سرمایه در چهل سال اخیر اشاره کنم، یکی از مهم‌ترین مواردی که باید اشاره کنم ارزش معاملات هر دهه در مقایسه با دهه‌های قبل است. از سال 1345 که قانون تأسیس بورس اوراق بهادار تصویب و از سال 1346 عملیاتی شد تا سال 1357 را استخراج کرده‌ایم که نشان می‌دهد مجموع ارزش معاملات، 116 میلیارد ریال بوده است. از 1357 تا سال 1366 یعنی در دهه اول پس از انقلاب اسلامی، ارزش معاملات به 45 میلیارد ریال کاهش پیدا کرد و آن هم موقعی بود که فعالیت بازار سرمایه تا حدودی سیر افولی داشت.
ولی از سال 1367 تا 1376 یعنی دهه دوم پس از انقلاب، 10506 میلیارد ریال ارزش معاملات بود یعنی چیزی حدود 23 هزار درصد رشد در ارزش معاملات داشته‌ایم. از سال 1377 تا سال 1386، که دهه سوم پس از انقلاب محسوب می‌شود، باز هم در مقایسه با قبل، 5322 درصد افزایش در ارزش معاملات داشته‌ایم و این رقم به بالغ بر 569 هزار میلیارد ریال رسید.
از سال 1387 تا پایان 1396 یعنی دهه چهارم انقلاب، باز هم در مقایسه با دهه قبل، 1986 درصد افزایش در ارزش معاملات داشته‌ایم و ارزش معاملات در پایان این سال به 11882 میلیارد ریال رسید.
میزان شاخص کل بازار سرمایه هم در مقاطع زمانی، مختلف بوده است. شاخص کل از سال 1369 با معیار و واحد 100 آغاز شد. این رقم در پایان سال 1376 به رقم 410 واحد رسید، یعنی حدود 310 درصد رشد در مقایسه با دهه قبل داشت. در پایان سال 1386، شاخص کل 2090 درصد رشد پیدا کرد و به حدود 8981 رسید. در پایان سال 1396 به میزان 972 درصد در مقایسه با دهه قبل رشد داشت و در پایان این سال، شاخص کل از عدد 100 در سال 1369 به عدد 96282 واحد رسید. در ده ماهه اخیر سال 1397 هم شاخص کل ما به 165 هزار واحد رسیده است؛ یعنی رشد 72 درصدی در مقایسه با دهه قبل از خود داشته است.
تعداد شرکت‌های پذیرفته‌شده در بازار سرمایه هم در چهل سال اخیر رشد قابل توجهی داشته است. در سال 1356 تعداد 100 شرکت پذیرفته‌شده در بورس داشتیم که این تعداد در آخر دی‌ماه 1397 به 594 شرکت پذیرفته‌شده رسیده است. این موضوع نشان‌دهنده استقبال از شفافیت در افشای اطلاعات بوده است.
در طول این سال‌ها تغییر و تحولاتی در تصویب قوانین و مقررات در بازار بورس داشته‌ایم؛ از جمله اینکه در سال 1384 قانون «بازار اوراق بهادار» تصویب شد و تحول عمده‌ای در ارکان نظارتی و اجرایی بازار سرمایه و همچنین ایجاد ابزارهای مالی جدید به ویژه ابزارهای مالی اسلامی یعنی صکوک را شاهد بودیم. کمیته فقهی سازمان بورس براساس مصوبه هیئت‌مدیره سازمان برای نظارت بر انطباق این ابزارها با موازین فقهی و شرعی، به ویژه فقه امامیه در کشور ما تشکیل شد.
از سال 1388 نیز قانونی تکمیلی برای بازار سرمایه، با عنوان «قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید» تصویب شد. این قانون باعث تأسیس نهادهای مالی جدید، به ویژه باعنوان صندوق‌های سرمایه‌گذاری شد تا مردم بتوانند به صورت غیرمستقیم در بازار سرمایه فعالیت کنند، چراکه فعالیت مستقیم عموم سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه مستلزم اطلاعات تخصصی مالی است. لذا این صندوق‌ها می‌توانند به منزله پُلی برای ورود عموم مردم برای سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه باشند.
به لحاظ رتبه شفافیت و افشای به موقع اطلاعات هم تغییر قابل توجهی داشته‌ایم. اکنون در بازار سرمایه ما طی دوازده ماه، گزارش ماهانه را شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس و فرابورس ارائه می‌کنند. علاوه بر این گزارش‌ها، در چهار دوره، صورت‌های مالی میان‌دوره‌ای سه ماهه، شش ماهه، 9 ماهه و سالانه افشا می‌شود. در واقع در 16 مقطع زمانی، افشای اطلاعات داریم و این امر به صورتی بوده که در پایان آذرماه 1397 میانگین تعداد روزهای تأخیر ما در ارائه اطلاعات، به یک روز کاهش پیدا کرده است، یعنی اطلاعات ما به میزان 86 درصد به موقع بوده است و این معیاری برای ارتقای شفافیت شرکت‌های بورسی و فرابورسی محسوب می‌شود.
در حوزه کُدهای سهامداری در مقایسه با جمعیت کشور در رتبه هشتم قرار داریم و تعداد سهامداران به جمعیت کشور به میزان 13 درصد است و این نشان می‌دهد که استقبال عموم مردم برای دریافت کُد سهامداری و مشارکت در سرمایه‌گذاری به ویژه سرمایه‌گذاری مولد زیاد است. البته مواردی که بیان شد برخی از معیارها برای ارزیابی رشد و ارتقای بازار سرمایه ما در مقایسه با سال‌های قبل از 1357 است.
ایکنا: در زمینه مالی اسلامی تا چه اندازه پیشرفت کرده‌ایم و چه ابداعات جدیدی حاصل شده است؟
شهیدی: در راستای اجرای قانون سال 1384 یعنی «قانون بازار اوراق بهادار» که تصویب ابزارهای مالی اسلامی جدید را برعهده شورای عالی بورس قرار داده و سازمان بورس در جایگاه متولی و آغازگر و مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس در مقام پیگیری‌کننده هستند، تقریباً می‌توانیم ادعا کنیم اکثر قریب به اتفاق ابزارهای مالی متداول در دنیا در بازار سرمایه ما مورد بررسی قرار گرفته است.
کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار، متشکل از فقهایی است که هم در حوزه بازار مالی تخصص دارند و هم به لحاظ سوابق مطالعاتی از فقهای این عرصه هستند. تمام ابزارها در این کمیته بررسی شده و آنها که منطبق با شریعت بودند، مورد تأیید و تصویب قرار گرفته و آن‌هایی که انطباق کامل نداشتند، کنار گذاشته شده‌اند. آن‌هایی هم که قابلیت تطبیق داشته‌اند، با تغییرات و اصلاحاتی مورد پذیرش قرار گرفته‌اند.
اخیراً هم اسناد خزانه اسلامی برای تأمین مالی دولت برای پرداخت بدهی‌های آن مورد تصویب کمیته فقهی سازمان بورس قرار گرفته است. ابزارهای مشتقه همانند سبد سهام، وارانت و آپشن در مدل‌های مختلف نیز مورد بررسی کمیته فقهی قرار گرفته و به تصویب رسیده است.
ایکنا: انجام معاملات برخط از سال 1389 در بازار سرمایه ایران چه تأثیری بر توسعه و رونق این بازار داشته است؟
شهیدی: معاملات برخط، استفاده از ظرفیت حوزه فناوری اطلاعات بود که شرکت‌های او. ام. اس (OMS) وارد شدند و یک تحولی در ورود سرمایه‌گذاران به بازار ایجاد کردند؛ به نحوی که دیگر نیاز به حضور در کارگزاری و پر کردن سفارش خرید یا فروش برای سرمایه‌گذاران نیست، بلکه به صِرف احراز هویت و دریافت نام کاربری یا رمز عبور، خود مشتریان می‌توانند از طریق دسترسی به اینترنت در هرجای کشور به هسته معاملات از طریق او. ام. اس‌ها دسترسی داشته باشند و سفارش خرید و فروش خود را ارسال کنند و معامله انجام دهند.
از تاریخ تصویب معاملات برخط از سال 1389 عرصه برای تمام سرمایه‌گذاران باز شده و امکان ورود آنها به صورت مستقیم به معاملات در بازار سرمایه مهیا شده است.
ایکنا: سؤال بعدی در مورد موضوع حمایت بازار سرمایه از کسب‌وکارهای نوپا و استارت آپ‌هاست. در سال‌های اخیر، استارت‌‌آپ‌ها نقش مهمی در اقتصاد بسیاری از کشورهای جهان ایفا کرده‌اند. در ایران هم به آن توجه می‌شود، اما همچنان با شرایط ایده‌آل فاصله داریم. با توجه به اهیمت این موضوع، بازار سرمایه چگونه می‌تواند از کسب‌وکارهای نوپا و افراد ایده‌پرداز حمایت کند و تاکنون چه اقداماتی در این زمینه در بازار سرمایه ایران انجام شده است؟
شهیدی: در حوزه استارت‌‌آپ‌ها مشکل اصلی اکثریت قریب به اتفاق شرکت‌های ما تأمین مالی و نقدینگی است. لذا بازار سرمایه برای آنها هم نهادهایی ایجاد کرده که از جمله صندوق‌های سرمایه‌گذاری خصوصی (PE)، صندوق‌های جسورانه و صندوق‌های خطرپذیرند. این صندوق‌ها محلی برای سرمایه‌گذاری در حوزه استارت‌‌آپ‌ها یا شرکت‌هایی هستند که در روند عادی به موفقیت نرسیده‌اند.
این صندوق‌ها از طریق تأمین مالی اشخاصی که خودشان آگاه به ریسک‌های این شرکت‌هایی هستند، که در عرصه سرمایه‌گذاری موفق نشده‌اند، اقدام به تأمین مالی و سر پا نگه داشتن و بازگشت آنها به عرصه تولید می‌کنند.
ایکنا: عضویت ایران در آیسکو و همچنین هیئت خدمات مالی اسلامی (IFSB) را چگونه ارزیابی می‌کنید و عضویت ایران در این دو نهاد، چه نقشی در توسعه بازار سرمایه داشته است؟
شهیدی: پیوستن ایران به آیسکو حاکی از این است که هرکسی می‌خواهد به بازار سرمایه ایران وارد شود، مطمئن می‌شود که حداقل‌های لازم برای سرمایه‌گذاری در ایران رعایت می‌شود؛ یعنی پذیرش ایران به منزله عضو عادی آیسکو بدین معنی است که هر شخص سرمایه‌گذار خارجی که متقاضی سرمایه‌گذاری در کشور ما باشد، از حمایت‌های قانونی حداقلی برخوردار است. این مسئله منحصر به کشورهای اسلامی هم نیست، بلکه عموم سرمایه‌گذاران را شامل می‌شود.
ایران عضو مؤثر هیئت خدمات مالی اسلامی (IFSB) هم هست و در استانداردهایی که در این هیئت وضع می‌شود دخیل است. در شرایط فعلی کشور پیوستن ما به نهادهای ناظر بازار سرمایه، پیام مثبتی به تمام سرمایه‌گذاران دنیا می‌دهد که حمایت‌های حداقلی و مراودات میان نهادهای ناظر شما با نهاد ناظر بازار سرمایه ما برقرار است و این نوید را می‌دهد که می‌توانند از حمایت‌های قانونی برخوردار باشند.
ایکنا: در پایان درباره ارتباط بازار سرمایه ایران با بازارهای سرمایه کشورهای اسلامی همانند بازار سرمایه مالزی که بازاری پیشرفته به ویژه در زمینه مالی اسلامی است توضیح دهید.
شهیدی: اکنون با نهاد ناظر بازار سرمایه مالزی در همین چارچوب هیئت خدمات مالی اسلامی در ارتباط هستیم و برخی از همکاران ما در سازمان بورس و اوراق بهادار عضو کمیته‌های مختلف این نهاد هستند و می‌توانند از این طریق ایفای نقش کنند چون محل استقرار هیئت خدمات مالی اسلامی در مالزی است.
علاوه بر این، در حال انجام برخی اقدامات هستیم تا دستاوردهای بازار سرمایه را به عربی هم ترجمه کنیم و در اختیار کشورهای اسلامی قرار دهیم تا تجربیات ما در این عرصه در اختیار این کشورها هم قرار بگیرد.
گفت‌وگو از اکبر ابراهیمی
انتهای پیام
