اکتفا به جشنواره‌ها و آسیب‌های شعر دفاع مقدس/ شاعران جوان زیست شاعرانه با جنگ ندارند

به گزارش ایکنا از خوزستان، شب گذشته، 23 بهمن‌ماه همزمان با آخرین شب برپایی سیزدهمین نمایشگاه کتاب خوزستان، نشست «آسیب‌شناسی شعر دفاع مقدس» از سوی بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان با حضور علاقه‌مندان در سالن شماره 1 نمایشگاه برگزار شد.

در آغاز این نشست حجت‌الاسلام سیدشهاب‌الدین طباطبایی، رئیس حوزه هنری خوزستان گفت: ادبیات جنگ یک ادبیات جهانی است و قبل از اینکه دفاع مقدس ما آغاز شود، شعر جنگ راه زیادی را طی کرده بود. آنچه این دو را از هم متمایز می‌کند، ویژگی‌های معنوی، گفتمان و ایدئولوژی بود که دفاع مقدس ما مبتنی بر آن بود و ادبیات دفاع مقدس متناسب با فرهنگ دینی و انقلابی شکل گرفت.

در ایران باستان نیز ادبیات حماسی را در قالب شاهنامه می‌بینید؛ بخش عمده شاهنامه بر محور جنگ و گریز و دفاع است؛ خیلی از این مفاهیم در شاهنامه گنجانده شده؛ اما جنگ آنجا که برای حفظ کرامت‌های انسانی و اخلاقی باشد جنبه تقدس می‌یابد.

در ادامه حامد صافی، مدرس و پژوهشگر ادبیات گفت: مفهوم دفاع مقدس یک مفهوم جهانی نیست. پیش از جنگ هشت ساله ما در حوزه نظریه ادبی، سبکی با عنوان ادبیات دفاع مقدس وضع نشده بود که ما برای آن نمونه‌ای باشیم؛ بلکه همزمان با جنگ هشت ساله ادبیات رقم زده شد به این دلیل که ما بر این باور بودیم که جنگ به ما تحمیل شد و ما دفاع کردیم و دفاع، مقدس است و در ادامه ادبیاتی که مربوط به این حادثه شد را ادبیات دفاع مقدس نامیدیم. این ادبیات در ترجمه به مشکل برخواهد خورد؛ چرا که جهانی نیست.

شاهنامه از اولین داستان آن تا پایان سراسر دفاع است.  اگر ریشه مفهوم دفاع را بررسی کنیم باید به شاهنامه برگردیم. اما در شاهنامه هم دفاع با جنگ آمیخته است و ما در حال دفاع ناگزیر از جنگ هستیم. بنابراین تمایزی بین شعر دفاع مقدس و شعر جنگ نمی‌بینم جز اینکه چون جنگ خود را دفاع مقدس می‌دانیم، ادبیات آن را نیز دفاع مقدس می‌خوانیم.

قطعاً ایران ضد جنگ‌ترین ملت جهان است
اما وقتی که در حوزه نظریه جهانی قرار می‌گیریم مجبوریم بگوییم ادبیات جنگ و بعد تبصره بزنیم که ما در جنگ مهاجم نبودیم؛ بلکه مدافع کیان خود بودیم. بنابراین هر دو را یکی می‌دانم. شاید این سؤال پیش بیاید که پس، شعر ضد جنگ چیست؟ شما وقتی می‌گویید شعر ضد جنگ، متضاد آن شعر جنگ‌طلبانه است و قطعاً ایران ضد جنگ‌ترین ملت جهان است.

طبیعی است کشوری که در جنگ مدافع است ادبیاتش بیشتر حول آن حادثه رشد پیدا می‌کند. چون ادبیات و هنر اساساً مخالف جنگ و خشونت است و اگر کشوری درگیر جنگ شود ادبیات آن بر ضد جنگ دچار غلیان می‌شود.

در ادامه وحید کیانی، مدیرکل کانون پرورش فکری خوزستان با بیان اینکه برگزاری نشستی در آسیب‌شناسی شعر دفاع مقدس، همخوانی زیادی با نمایشگاه کتاب ندارد و خوب بود این جلسه به شعرخوانی اختصاص می‌یافت، گفت: ادبیات پایداری ریشه در اسطوره‌های ایران زمین دارد و نمونه جدی و حرفه‌ای آن را در شاهنامه از نظر گذرانده‌ایم. ادبیات دفاع مقدس ضرورتاً به معنای شعری است که درباره جنگ هشت ساله تحمیلی سروده شده باشد.

برخی از شاعران دفاع مقدس صحنه‌های جنگ را دیده و براساس نوع نگاه به آن حادثه، خلق اثر کردند و ابعاد معنوی و متعالی آن را ترسیم نمودند. برخی نیز درکی از جنگ نداشته و از طریق رسانه‌ها با این رخداد به شکلی آشنا شدند؛ این گروه هر آنچه می‌گویند حتماً شعر سفارشی است و برای کنگره‌ها سروده می‌شود. توانایی شاعر در سرودن موجب می‌شود برخی از این اشعار آثار قابل توجهی باشد و یک آسیب در این گونه اشعار این است که بر اساس سلیقه داوران خلق می‌شود.

در ادامه طباطبایی با اشاره به سخن صافی مبنی بر یکی انگاشتن شعر جنگ و شعر دفاع مقدس گفت: شعر دفاع مقدس شعر مستقلی است گرچه در تعریف کلی، ذیل تعریف جنگ در سطح جهان تعریف می‌شود؛ اما شعر دفاع مقدس در ظهور و بروز خود قالب‌های شعری را که داشت منسوخ می‌شد، احیا کرد. کار زیبایی که دفاع مقدس ایجاد کرد تأثیر در ایجاد فضای نوحه و حماسه بود.

شعر دفاع مقدس آنقدر قوی کار کرد که شعر مقاومت زیرمجموعه آن قرار گرفت. در اینکه مطلقاً جنگ مورد نکوهش است حرفی نیست. برای همین است که شعر ما، شعر دفاع مقدس است. هنر ادبیات دفاع مقدس این بود که آنچه در افسانه‌ها خواندیم را به صورت عینی در مقابل ما قرار داد و قهرمان‌های آن را در زندگی خود دیدیم.

حمایت از آثاری که جریان فکری ایجاد می‌کنند
درباره شعر جوانان در حوزه دفاع مقدس، الزاماً تخیل در سرودن شعر دفاع مقدس، به معنای سفارشی سرودن نیست؛ بلکه برخی با اراده و اعتقاد شعر می‌گویند. برای همین ما در جشنواره‌ها و کنگره‌ها حضور شاعران قَدَر را نمی‌بینیم و اشعار معمولاً در سطح پایین هستند. در پاسخ به این سؤال که چه کنیم شعر دفاع مقدس ما از حالت سفارشی خارج شود قطعاً برگزاری مداوم جلسات شعر و آموزش و همچنین حمایت از کارهای فاخر که قابلیت عرضه به مخاطب را دارند مؤثر است. الزاماً به بیلان کاری و چاپ کتاب نپردازیم و از آثاری که جریان فکری ایجاد می‌کنند، حمایت کنیم. اگر بر مبنای جشنواره‌ها بخواهیم حرکت کنیم آسیب‌ها در شعر دفاع مقدس ادامه خواهد داشت.

صافی در ادامه با بیان اینکه با این سخن که شعر مقاومت ذیل شعر دفاع مقدس تعریف می‌شود، موافق نیستم، گفت: مقاومت یک مفهوم عام به معنای مقاومت در برابر هر تهاجمی چه سخت و چه نرم است. ما هنوز هم در مقاومت به سر می‌بریم ؛ ولی خبری از توپ و تانک نیست؛ اگر ادبیاتی در این باره خلق شود در حوزه ادبیات مقاومت می‌گنجد؛ در حالی که شعر دفاع مقدس فقط مربوط به دفاع سخت افزارانه است.

مهم‌ترین آسیب شعر دفاع مقدس ما این است که شاعرانی که امروز در این حوزه قلم می‌زنند، زیست شاعرانه در جنگ ندارند. وقتی زیست ندارند چرا شعر می‌گویند؟ به دلیل اینکه جشنواره‌های شعر دفاع مقدس برگزار می‌شود. شاعران نسل جدید فقط جنگ را شنیده و یا در فیلم‌ها دیده‌اند. بر همین اساس برای خلق آثار خود به سنت شعری مراجعه می‌کنند و در کنار به سلیقه داوران جشنواره‌ها نیز توجه می‌کنند. اما این قابل حل است همچنان که فردوسی در خلق شاهنامه منابع تاریخ ایران را مطالعه و آن را منظوم کرده است. فردوسی در این مدت که در جست‌وجوی منابع بود، خود را در فضای داستان‌های ملی قرار داد و با آن‌ها همزادپنداری می‌کرد.

شاعران امروز خود را در فضای دفاع مقدس قرار دهند
شاعران امروز باید خود را در فضای دفاع مقدس قرار دهند، مناطق را ببینند، خاطرات را بخوانند، با رزمندگان زندگی کنند. شاعر اگر واقعاً دغدغه‌مند است باید خود را در آن فضا قرار دهد و اگر توانست همزادپنداری کند می‌تواند شعر جوششی و غیرسفارشی بسراید و البته نقش بنیاد حفظ آثار در این زمینه خیلی مهم است.

در پایان کیانی گفت: هر شعری که به مفهوم انسان، انسانیت، آزادگی، ایثار و ... بپردازد و آنها را ارتقاء دهد، شعر دفاع مقدس است و با آن همخوانی دارد. اگرچه به وقایع دفاع مقدس در آن اشاره‌ای نشده باشد. یعنی نباید ما شعر دفاع مقدس را محدود کنیم. ما حتما باید شعر خوب بگوییم، شعری که جوهر‌ه‌مند باشد و انسان را تعالی دهد. اگر توانستیم چنین شعر بگوییم، شعر برای دفاع مقدس گفته‌‌ایم.

براساس این گزارش، در پایان این نشست مجموعه شعر کتاب «ورود گلوله ممنوع» سروده مصطفی اسماعیلی رونمایی شد.

انتهای پیام