علل چالش در نظام‌سازی اقتصاد مقاومتی/ نظام بانکی کنونی توان عدالت توزیعی ندارد
گروه اقتصاد ــ مدیرگروه فقه اقتصادی مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) اظهار کرد: اگر در نظام‌سازی و مدل‌سازی برای اقتصاد مقاومتی چالش داریم، به این دلیل است که ارتباط بین اقتصاد مقاومتی و اقتصاد اسلامی و تمایز اقتصاد اسلامی در مقابل اقتصاد غربی را برجسته نکرده‌ایم.
رهبر انقلاب اسلامی سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی را در 29 بهمن‌ماه 1392 ابلاغ کرد. در این سیاست‌ها بر نکات مختلفی از جمله فعال‌سازی کلیه امکانات و منابع مالی و سرمایه‌های انسانی و علمی کشور به منظور توسعه کارآفرینی، استفاده از ظرفیت اجرای هدفمند‌سازی یارانه‌ها در جهت افزایش تولید، اشتغال و بهره‌وری، کاهش شدت انرژی و ارتقای شاخص‌های عدالت اجتماعی، حمایت از اقتصاد دانش‌بنیان، گسترش خدمات تجارت خارجی، استفاده از دیپلماسی اقتصادی، کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، اصلاح نظام درآمدی دولت با افزایش سهم درآمدهای مالیاتی، تقویت فرهنگ جهادی در ایجاد ارزش افزوده، تولید ثروت، بهره‌وری، کارآفرینی، سرمایه‌گذاری و اشتغال مولد و اعطای نشان اقتصاد مقاومتی به اشخاص دارای خدمات برجسته در این زمینه و موارد دیگر در راستای مقاوم‌سازی اقتصاد کشور تأکید شده است. همچنین رهبر انقلاب تأکید کرده‌اند که اقتصاد مقاومتی خواهد توانست الگویی الهام‌بخش از نظام اقتصادی اسلام را عینیت بخشد و زمینه و فرصت مناسبی را برای نقش‌آفرینی مردم و فعالان اقتصادی در تحقق حماسه اقتصادی فراهم کند، اما موضوعی که باید به آن اشاره کرد این است که به نظر می‌رسد پنج سال بعد از ابلاغ این سیاست‌ها، هنوز این محورها محقق نشده و به ویژه نظام بانکی همکاری لازم را در این زمینه نداشته است.
حجت‌الاسلام والمسلمین عباس شفیعی‌نژاد، کارشناس اقتصاد اسلامی، مدیرگروه فقه اقتصادی مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) و استاد دانشگاه قم، در گفت‌وگو با ایکنا، با اشاره به سالروز ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، اظهار کرد: بنده در ابتدا به ارتباط اقتصاد مقاومتی و تئوری‌هایی که بناست در این اقتصاد پایه‌ای برای عمل و اجرا باشد اشاره می‌کنم و اینکه چقدر در کشور مغفول مانده و چه کارهایی باید انجام دهیم که این نقاط ضعف برطرف شود. نکته بعدی که باید مورد توجه قرار گیرد ارتباط اقتصاد مقاومتی و اقتصاد اسلامی است.
اقصاد مقاومتی؛ نسخه بومی اقتصاد اسلامی
وی ادامه داد: در بیانات رهبر معظم انقلاب هم آمده است که اقتصاد مقاومتی، نسخه ایرانی اقتصاد اسلامی است. بدین معنی که الهام‌گرفته از اقتصاد اسلامی است و در واقع اقتصاد اسلامی، زیربنای اقتصاد مقاومتی است. ما در تئوری سازی و نظریه‌پردازی در زمینه اقتصاد اسلامی، آنگونه که باید و شاید کار نکرده‌ایم و در این زمینه مشکل داریم.
شفیعی‌نژاد افزود: اگر در موضوع نظام‌سازی و مدل‌سازی برای اقتصاد مقاومتی چالش داریم، به این دلیل است که ارتباط بین اقتصاد مقاومتی و اقتصاد اسلامی و تفاوت و تمایز اقتصاد اسلامی در مقابل اقتصاد متعارف و اقتصاد غربی را برجسته نکرده‌ایم. در این زمینه نیازمند کارهای علمی و نظریه‌پردازی و توسعه کرسی‌های آزاداندیشی، برگزاری همایش‌ها، مجامع علمی و داشتن تریبون برای تبیین تفاوت و حرف اصلی اقتصاد اسلامی در برابر نظام اقتصادی غربی هستیم.
نظریات شهید صدر در زمینه اقتصاد اسلامی را به خوبی تبیین نکرده‌ایم
مدیرگروه فقه اقتصادی مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) اظهار کرد: بعد از تبیین این مسائل اگر بخواهیم برای مثال یک مدل بانکداری را براساس اصول اقتصاد مقاومتی ایجاد کنیم، این وجه تمایزها خود را نشان می‌دهد و اگر به خوبی اصول اقتصاد اسلامی فهم شده باشد، در زمینه‌چینی برای طراحی مدل بانکداری اسلامی با مشکل مواجه نیستیم، اما متأسفانه این کارها انجام نشده است.
این کارشناس اقتصاد اسلامی تأکید کرد: شاید به ندرت بتوانیم یک برنامه تلویزیونی گفت‌وگو‌محور و چالشی را پیدا کنیم که عمیقاً وارد بررسی چالش‌های میان اقتصاد اسلامی و اقتصاد غربی شده باشد و به طور کامل توضیح دهد که شهید صدر به عنوان علم اقتصاد اسلامی دقیقاً بر چه چیزی تأکید می‌کند و اینکه شروع اقتصاد اسلامی از سوی شهید صدر با آن چیزی که در اقتصاد غربی اجرا شده متفاوت است.
اقتصاد مقاومتی چگونه به استحکام بنای اقتصادی کشور کمک می‌کند؟
شفیعی‌نژاد ادامه داد: بنابراین لازم است بر روی این موارد کار شود، چراکه پایه نظریاتی که در اقتصاد مقاومتی باید برای طراحی مدل به عنوان مبنا قرار گیرد، در ارتباطات آن با مبانی اقتصاد اسلامی است، اما متأسفانه تاکنون مغفول مانده و باید در این زمینه کارهای جدی انجام شود.
وی در پاسخ به این پرسش که اقتصاد مقاومتی چگونه می‌تواند به استحکام بنای اقتصادی کشور و به ویژه در شرایط تحریم کمک کند؟ افزود: در این مورد هم از بیانات اخیر رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم انقلاب بهره می‌گیریم که در قسمت سوم از توصیه‌های خود بر محور اقتصاد تأکید کرده‌اند. در این بخش ایشان تأکید دارند که اگر بر توان داخلی کشور تکیه کنیم و براساس اصول اقتصاد مقاومتی، سیاست‌های اقتصادی را پایه‌گذاری کنیم، آنگاه نه تنها تحریم‌ها کم‌اثر، بلکه حتی امکان دارد بی‌اثر شوند.
جایگاه بانکداری اسلامی در اقتصاد مقاومتی
مدیرگروه فقه اقتصادی مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در پاسخ به پرسشی درباره جایگاه بانکداری اسلامی در اقتصاد مقاومتی و تأثیر تحقق بانکداری اسلامی بر نشاط اقتصادی و رشد شاخص‌های اقتصاد تصریح کرد: موضوع اصلی به ویژه در نظام اقتصادی ما این است که یک نظام اقصادی بانک‌محور را داریم که عمده تأمین مالی فعالیت‌های اقتصادی از طریق نظام بانکی است. در چنین اقتصادی که نظام بانکی نتواند آن فعالیت و رسالت اصلی خود را انجام دهد، پاشنه آشیل اقتصاد کشور دچار مشکل می‌شود و بسیاری از مشکلات بعدی به این اقتصاد وارد خواهد شد.
وی با اشاره به عواقب نظام اقتصادی بانک‌محور ادامه داد: اینجاست که اثرهای تحریم‌ها شدیدتر و نوسانات اقتصادی بیشتر خواهد شد. برای مثال وقتی نرخ ارز دچار نوسان می‌شود اگر نظام اقتصادی سالمی نداریم و نقدینگی افسارگسیخته‌ای محصول این نظام بانکی شکست خورده است، در چنین شرایطی با یک تلنگر در نرخ ارز، نوسان بسیار شدیدی اتفاق می‌افتد و حجم زیادی از نقدینگی افسارگسیخته یا همان بهمن نقدینگی به سمت بازار ارز می‌رود و این بازار را با نوسان غیرقابل کنترلی مواجه می‌کند. این نکته یکی از آن آسیب‌هایی است که نظام بانکی ناسالم در اقتصاد به بار می‌آورد.
آسیب‌های نظام اقتصادی ناکارآمد به خاطر توزیع عادلانه ثروت
شفیعی‌نژاد افزود: نمونه بارز دیگر موضوع توزیع عادلانه ثروت است که این هم یکی از محورهایی است که در فرمایش رهبر معظم انقلاب وجود داشت. ایشان تأکید بسیاری بر مقوله عدالت داشته‌اند و بیان کرده‌اند که آنچه مدنظر ما بوده تاکنون محقق نشده است؛ هرچند که در مقایسه با قبل از انقلاب وضعیت بهتر شده است.
مدیرگروه فقه اقتصادی مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) با اشاره به اهمیت موضوع توزیع عادلانه ثروت اظهار کرد: یک نظام اقتصادی ناکارآمد به خاطر آسیبی که به توزیع عادلانه ثروت و درآمد می‌زند می‌تواند پایه‌های اقتصاد مقاومتی را بلرزاند. اگر بخواهیم شفاف‌تر به این مسئله بپردازم، باید بگویم که یکی از مسائل مبنایی در اقتصاد این است که سهم عواملی که در تولید مشارکت داشته‌اند باید بر چه مبنایی تعیین شود؟ بدین معنی که مجموعه عواملی از نیروی کار، سرمایه و مدیریت، مشارکت داشته‌اند تا تولیدی انجام شود و بعد از اینکه تولیدی انجام شد، باید مشخص شود که سهم هرکدام از این عوامل بر چه اساسی تعیین شود؟
اثرهای شکاف طبقاتی بر اقتصاد کشور
این کارشناس اقتصاد اسلامی تأکید کرد: اینجاست که نظام تأمین مالی کشور، در تعیین سهم عوامل تولید بسیار تعیین‌کننده است و اگر نظام بانکی ما بر پایه‌ای استوار شده است که سهم سرمایه را به صورت ثابت و بدون مشارکت واقعی در تولید، مدام پرداخت می‌کنیم، اما همواره از سهم نیروی کار کم می‌شود و این امر باعث می‌شود که در نهایت در سطح کلان فاصله زیادی بین صاحبان سرمایه و صاحبان نیروی کار بیفتد.
شفیعی‌نژاد با اشاره به دلایل ایجاد رکود در اقتصاد کشور ادامه داد: در چنین شرایطی کسانی‌که نیروی کار خود را عرضه کرده‌اند سهم کمتری از بازدهی را که در اقتصاد ایجاد شده به دست می‌آورند و این شکاف طبقاتی در مرحله بعدی اثر می‌گذارد و تقاضا را در جامعه کم می‌کند و وقتی تقاضا کم شد، اقتصاد با رکود مواجه می‌شود و در نهایت مشاهده می‌کنیم که منشأ همه این موارد در نظام بانکی ناسالم نتوانسته قراردادهایی را در بازار پول تنظیم تنظیم کند. این قراردادها سهم متناسب و عادلانه‌ای را به عوامل تأثیرگذار در تولید برسانند.
نظام بانکی در چه شرایطی می‌تواند به اقتصاد مقاومتی کمک کند؟
وی افزود: نظام بانکی و بانکداری در شرایطی می‌تواند به تحقق اقتصاد مقاومتی کمک کند و پایه‌های اقتصاد کشور را مستحکم کند که در جهات مختلف بتواند اصول اصلی اقتصاد اسلامی را رعایت کرده باشد. یکی از اصول اصلی اقتصاد اسلامی عدالت در توزیع است. وقتی نظام بانکی ما توانایی عدالت توزیعی را ندارد، همین موضوع سبب می‌شود تحقق اقتصاد مقاومتی با مشکل مواجه شود.
مدیرگروه فقه اقتصادی مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) با اشاره به دیدگاه نظام اقتصادی اسلام درباره پول تصریح کرد: یکی از مواردی که نظام اقتصاد اسلامی بر آن تأکید می‌کند و در واقع از اصول و پایه‌های نظام اقتصادی اسلام این است که پول به خودی خود و بدون مشارکت در بخش واقعی اقتصاد قیمت پیدا نکند و بازار مستقلی برای پول شکل نگیرد، اما نظام بانکی که نتواند این امر را محقق کند، نمی‌تواند اصول اقتصاد اسلامی و به تبع آن اصول اقتصاد مقاومتی را محقق کند.
وی ادامه داد: وقتی در جهات مختلف بررسی می‌کنیم متوجه می‌شویم که اقتصاد مقاومتی زمانی می‌تواند تحقق پیدا کند که آن زیربناها و اصول اقتصاد اسلامی در مدل‌های طراحی شده برای اجرا از جمله در مدل بانکداری، الگوی مالیاتی و مدل بازار سرمایه دیده شود. لذا اگر اصول اقتصاد اسلامی در این حوزه‌ها، جایگاه حقیقی خود را پیدا کرده باشد، آنگاه می‌توانیم شاهد باشیم که بانکداری ما و بازار سرمایه به اقتصاد مقاومتی کمک کنند و اقتصاد مقاومتی هم بتواند ما را از وضعیت فعلی نجات دهد.
گفت‌وگو از اکبر ابراهیمی
انتهای پیام
