نگاهی به فعالیت‌های دانشکده زن و خانواده در دانشگاه ادیان و مذاهب
گروه دانشگاه ــ چند سالی نیست که دانشکده زن و خانواده در دانشگاه ادیان و مذاهب تأسیس شده است، اما در همین چند سال، شاهد فعالیت‌های جدی این دانشکده نوپا هستیم که به‌رغم کمبود امکانات کوشیده است علاوه بر مبادله علمی در کلاس‌های درس، در حد توان مهمترین مسائل جاری در حوزه زن و خانواده را در قالب نشست‌ها و گفتگو‌ها و سمینار‌های مختلف به بحث و گفتگو بگذارد.
به گزارش ایکنا؛ به نقل از روابط عمومی دانشگاه ادیان و مذاهب، چند سالی است که دانشکده زن و خانواده در دانشگاه ادیان و مذاهب تأسیس و راه‌اندازی شده، اما در همین چند سال، شاهد فعالیت‌های جدی این دانشکده نوپا هستیم. این دانشکده به‌رغم کمبود امکانات کوشیده است علاوه بر آن‌چه در کلاس‌های درس و در مقاطع مختلف تحصیلی میان استادان و دانشجویان از نظر علمی مبادله می‌شود، در حد توان مهمترین مسائل جاری در حوزه زن و خانواده را در قالب نشست‌ها و گفت‌وگو‌ها و سمینار‌های مختلف به بحث و گفت‌وگو بگذارد. برگزاری نشست‌هایی در خصوص ابلاغیه مقام معظم رهبری در مورد خانواده و نشست‌های زن در تاریخ اسلام و اقدام برای ارائه کرسی‌های نظریه‌پردازی از جمله این تلاش‌ها است.
یکی از ویژگی‌های بارز دانشگاه ادیان و مذاهب، ارتباطات گسترده آن با محافل علمی و دانشگاهی خارج کشور است. سفر هیئت‌های علمی به دانشگاه و سفر استادان و دانشجویان به خارج از کشور امری است که در دانشگاه ادیان و مذاهب بسیار رخ می‌دهد. دانشکده زن و خانواده نیز کوشیده است از این بستر بی‌بهره نماند و چند سفر به کشور‌های اروپایی و هند را در گنجینه تجربیات خود گنجانده است.
یکی دیگر از ویژگی‌های دانشگاه ادیان و مذاهب، صبغه علمی ـ پژوهشی آن است. هنوز هم بسیاری از صاحب‌نظران، دانشگاه ادیان و مذاهب را به وصف پژوهشی آن که با انتشار نشریه هفت آسمان شروع شد، می‌شناسند. به‌رغم عدم امکانات مالی برای انجام طرح‌های پژوهشی در سال‌های اخیر که متأسفانه بر فعالیت‌های علمی دانشگاه ادیان و مذاهب سایه‌افکن شد، و نیز عدم حمایت مراکزی که از آنان انتظار حمایت در این حوزه می‌رود، چند اثر ترجمه‌ای و چند درس‌نامه از سوی پژوهشگران و استادان این دانشکده به جامعه علمی عرضه شده است.
برای آشنایی بیشتر با اهداف، رویکردها، دستاورد‌ها و برنامه‌های پیش روی دانشکده، روابط عمومی این دانشگاه گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام والمسلمین بهروز حدادی، رئیس دانشکده زن و خانواده انجام داده که در ادامه از نظر می‌گذرد؛
* در ابتدا گزارشی از وضعیت علمی دانشکده مطالعات زن و خانواده و فعالیت‌های علمی آن ارائه نمایید.
مجموعه «مطالعات زن و خانواده» دانشگاه ادیان و مذاهب از سال ۱۳۹۲ به همت جمعی از فرهیختگان حوزه و دانشگاه تأسیس شد. هدف اصلی از راه‌اندازی این مجموعه، تربیت متخصصانی است که ضمن آشنایی و تسلط به مبانی دینی، و نیز دستاورد‌های علمی در حوزه زنان و خانواده، بتوانند در ساحت نظریه‌پردازی و ارائه راه‌حل برای مشکلات خانواده‌ها و زنان موفق باشند و با نگاهی نقادانه به دستاورد‌های علمی بیرونی، از نکات خوب و مفید آن استفاده کنند و در نشان دادن نقاط ضعف آن که گاه مورد اقبال عمده‌ای قرار می‌گیرد، به گونه‌ای علمی و منطقی رفتار کنند. در این مجموعه، تأکید بر سنت دینی و محتوای آیات قران کریم و سیره و روایات پیامبر گرامی اسلام (ص) و اهل‌بیت (ع) و با عنایت به نوع نگاه امام راحل که احیاگر گفتمان دینی در عصر حاضر بود و نیز نظرات راه‌گشا و راهبردی بزرگانی، چون استاد شهید مطهری و مقام معظم رهبری و مواجهه نقادانه و سنجیده و خردمندانه با دستاورد‌های علمی در حوزه خانواده و زنان، و نقادی مطالب ضعیف یا سخیف و ویرانگری که ظاهری فریبنده دارد، بیش از هر چیز مورد توجه است.
در ابتدا مطالعات زنان در دانشگاه ادیان و مذاهب، طبق یک برنامه پیشنهادی که به تصویب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری رسید، ذیل سه گرایش دکتری «حقوق زن در اسلام»، «مبانی نظری جنسیت» و «زن در ادیان»، از سال ۱۳۹۲ شروع شد و این روند تا سال ۱۳۹۴ نیز ادامه داشت، ولی با تأسیس شورای تحول علوم انسانی در شورای عالی انقلاب فرهنگی و منوط شدن همه برنامه‌ها به تصویب این شورا و کارگروه مربوطه، هم‌اکنون رشته حقوق زن که کارگروه شورای مذکور است در مقطع دکتری به طور مرتب در حال برگزاری و پذیرش دانشجو است. امید است رشته‌های دیگر با همت این عزیزان هرچه زودتر به مرحله تصویب نهایی و ابلاغ نائل شود.
دو گرایش کارشناسی ارشد مطالعات زن یعنی رشته «حقوق زن در اسلام» و نیز «زن و خانواده» از سال ۱۳۹۵ در دانشکده زن و خانواده راه‌اندازی شد و امسال برای دومین بار جذب دانشجو از طریق آزمون سراسری و آزمون اختصاصی آغاز شده و امسال نیز کارشناسی ارشد غیرحضوری به تصویب رسید و گروه اول در آستانه شروع دوره خود هستند. خوشبختانه رشته مطالعات زن در دانشکده زن و خانواده هر سال بیش از قبل، مورد توجه داوطلبان سراسری و حوزوی قرار گرفته است، به گونه‌ای که علاوه بر بسیاری از داوطلبان آزمون سراسری دانشگاه‌ها، تعداد قابل توجهی از علاقه‌مندان حوزوی از مدرسان و فضلای باسابقه حوزه و نیز طلاب دانش‌آموخته خواهر و برادر در آزمون‌ها شرکت کرده‌اند و همین استقبال قابل توجه و محدودیت ظرفیت مصوب پذیرش، به بزرگ‌ترین دغدغه مدیران دانشکده به‌خصوص در مقطع دکتری تبدیل شده است و همان‌گونه که گفته شد، امسال برای اولین بار دانشکده زن و خانواده دوره‌های غیرحضوری را راه‌اندازی کرده است که گروهی از دانشجویان نیز در این سیستم پذیرفته شده‌اند و از ترم بعد این روند شکل قوی‌تری به خود خواهد گرفت.
* یکی از مسائل مهم در خصوص رشته مطالعات زنان، میان‌رشته‌ای بودن آن است که از یک طرف به این رشته جذابیت خاصی بخشیده و از طرفی، این مشکل را برای مدیریت علمی رشته به همراه داشته که برای ارائه مطلوب واحدها، به‌ناچار از تعداد زیادی استاد مجرب استفاده کند. در این خصوص، دانشکده زن چه تمهیداتی اندیشیده است؟
واقعیت این است که رشته مطالعات زنان یکی از دشوارترین رشته‌ها به لحاظ مدیریت علمی است و این به دلایلی چند است: حساسیت بالای رشته، توقعات به‌حق، ولی بسیار دشوار دانشجویان از رشته، انتظارات واقعی جامعه نسبت به کاردانی و خبرگی دانش‌آموختگان این رشته، نو بودن و مسبوق به سابقه نبودن، نگاه‌ها و دیدگاه‌های مختلف و بعضاً محتاطانه و گاهی سخت‌گیرانه که تا حدی ناشی از همان نکته نخست است، ناآشنایی و گاهی ناهمراهی و مانع‌تراشی از سوی بخشی از تصمیم‌گیرندگان حوزه علم و مدیریت در به کارگیری دانش‌آموختگان رشته و بعضی رقابت‌های متعارف سالم و ناسالم بعضی رشته‌های نزدیک که گاه در مسیر رشد این رشته مانع ایجاد می‌کند، نبود و تربیت نشدن کادر علمی به اندازه کافی برای تدریس در واحد‌های درسی که بعضاً نیاز به دانش، تجربه و تخصص بالایی دارد.
با این حال، دانشکده با کمک استادان و محققان مختلف حوزه و دانشگاه در رفع موانع و پیشبرد امور موفقیت‌های بسیاری به دست آورده و همین تجربه و توفیقات می‌تواند راه را برای دیگر گروه‌های علمی از جهاتی هموار سازد، مخصوصاً که خروجی‌ها و دانش‌آموختگان رشته نیز می‌توانند در شکل‌گیری و رونق سایر گروه‌های بالفعل یا بالقوه، مددرسان باشند.
در این‌جا باید به مشکل خاصی در این رشته اشاره کرد. تنوع واحد‌های درسی و میان‌رشته‌ای بودن آن، گرچه از نکات مثبت و جذاب رشته است، ولی مدیریت رشته را بسیار دشوار می‌کند. برای مثال، در هر گروه علمی، با تعدادی هیئت علمی با گرایش‌های مختلف می‌توان تقریباً همه واحدها را توسط همان اعضای گروه ارائه کرد، ولی در این رشته، ناچار از استفاده از متخصصان و دانش‌آموختگان رشته‌های مخلتف مثل علوم قرآن و حدیث، فقه و حقوق، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و ... هستیم که همان‌ها هم لازم است در حوزه زن و خانواده به طور خاص صاحب نظر و رأی باشند. ما این مشکل را با استفاده از استادان مختلف که بعضاً از راه‌های دور قبول زحمت می‌کنند و البته دانشگاه تسهیلات ویژه‌ای برای رفت‌وآمد در اختیارشان می‌گذارد، تا حد زیادی حل کرده‌ایم و امیدواریم نسل اول دانش‌آموختگان رشته کم‌کم در حوزه خاصی تخصص لازم را به دست آورند و کرسی‌های تدریس و فرصت‌های پژوهش را بر عهده گیرند. دانشکده برای ارتقای کیفی برنامه‌های خود، علاوه بر استادان دانشگاه ادیان و مذاهب از همه دانشکده‌ها، با مراکز معتبری مانند دانشگاه شهید بهشتی و پژوهشگاه علوم انسانی و ... تفاهم‌نامه امضا کرده و در مواردی، بعضی از کلاس‌های خود را در تهران برگزار کرده و مشکل تأمین استاد در موارد خاص را بدین شکل حل کرده و برای دانشجویان ساکن تهران و اطراف نیز فرصت خوبی بوده است.
مرکز مطالعات زن و خانواده به ریاست دکتر زیبایی‌نژاد و تعدادی از استادان و محققان آن مرکز مانند دکتر کرمی و سرکار خانم دکتر علاسوند، همکاری خوب و صمیمانه با دانشکده از ابتدای تأسیس تاکنون داشته‌اند. در پاره‌ای از موارد از استادان خارجی استفاده کرده‌ایم که امیدورایم این روند به تدریج رو به قوت و ازدیاد بگذارد و بدنه دانشجویی و مدیریتی توان میزبانی و استفاده از استادان و متخصصان خارجی و تضارب آرا با آنان را به دست بیارود و به تدریج و به قول قرآن کریم بتوانیم وارد گفتگو و جدل احسن با آن‌ها شویم. با این توصیف، دانشکده زن و خانواده هم‌اکنون بزرگ‌ترین مجموعه مطالعات زنان کشور به لحاظ کمی (تعداد دانشجو) و کیفی (تعداد رشته دکتری و نوع ارائه دروس) است.
این دانشکده در نظر دارد در سال‌های آینده به موضوع مشاوره و روان‌شناسی و آسیب‌های اجتماعی در سطوح ارشد و دکتری ورود بیشتری کند و راه‌اندازی دیگر رشته‌ها و گرایش‌های مرتبط از اهداف توسعه‌ای آن در آینده است.
* امروزه تخصصی شدن فعالیت‌های، مسئله‌ای مهم در مطالعات علمی است. یکی از تصورات رایج این است که رشته مطالعات زنان با توجه به تنوع یا به عبارتی پراکندگی موضوعات و سرفصل‌های درسی، ناتوان از تربیت متخصص است. ارزیابی شما از این موضوع چیست؟
متأسفانه این موضوع سخنی ناصواب و چماقی است که عده‌ای علیه این رشته و دانش‌آموختگان آن به دست گرفته‌اند و متأسفانه بعضی مصدر امور زنان در بعضی مراکزند و اتفاقاً بر سر همین سفره نشسته‌اند. واقعیت این است که مسائل زنان بسیار پیچیده و لایه به لایه است. مهمترین مسئله در رشته مطالعات زنان آن است که این رشته، به دانشجو نگاهی جامع در مسائل می‌دهد. مزیت دانش‌آموختگان این رشته آن است که برای مثال، هم دانش قرآنی و روایی دارند، هم به مسائل فقهی و حقوقی خانواده تا حد زیادی آشنا هستند و هم از مبانی بعضی علوم در حوزه زنان مانند روان‌شناسی زن یا روان‌شناسی اختلافی یا مقایسه‌ای آشنا هستند. آن‌ها با نظریه‌های جنسیت و یافته‌های علوم اجتماعی آشنا هستند و از آسیب‌های اجتماعی اطلاعات خوبی دارند و البته با اسناد بین‌الملل در حوزن زنان و نظام دادرسی و روش تحقیق کمی و کیفی آگاهی دارند و این همان نکته‌ای است که وزن خاصی به دانش‌آموختگان این رشته می‌دهد. البته در آینده و به موازات رشد رشته، وضع به این شکل باقی نخواهد ماند و دانش‌آموختگان رشته، تمرکز و تخصص خود را بر حوزه خاصی از مسائل زنان قرار خواهند داد و برای مثال، علاقه‌مندان فقه و حقوق، مسیری را انتخاب می‌کنند و کسانی که به روان‌شناسی زنان و مردان علاقه دارند، در این حوزه متمرکز می‌شوند و بعضی نیز در حوزه علوم اجتماعی مسیر خاص و متفاوتی را طی می‌کنند و کسانی نیز که دغدغه مشاوره و آسیب‌های اجتماعی را دارند، به همین ترتیب.
افزون بر این، دانشجویان این رشته معمولاً در یکی از رشته‌های حقوق، علوم اجتماعی یا علوم حوزوی تخصص نسبی دارند و چنین نیست که بدون داشته‌های مرتبط و معتبر علمی وارد این رشته شوند. کاری که دانش‌آموخته این رشته با این سطح از دانش انجام می‌دهد، قاعدتاً از یک دانش‌آموخته صرف حقوق، روان‌شناسی یا مشاوره برنمی‌آید. برای مثال، به هنگام مشاوره، دانش‌آموخته مطالعات زنان در بسیاری از موارد خود می‌تواند مشکل شخص را حل کند و در موارد خاص، او بهتر از هرکس دیگری می‌داند که گره کار او در دست یک روان‌شناس است یا حقوقدان و یا متخصص مشاوره، و این که در این صورت به چه کسی و در کجا باید مراجعه کند.
* گرایش‌های رشته مطالعات زنان کدام‌اند؟ چه رشته‌هایی قرار است در آینده به رشته‌های موجود اضافه شود؟
به طور کلی عنوان مصوب رشته در شورای تحول و نیز وزارت علوم، «مطالعات زن و خانواده» است، اما هم‌اکنون گرایش دکتری «حقوق زن در اسلام» تنها در دانشگاه تربیت مدرس و دانشگاه ادیان و مذاهب ارائه می‌شود. گرایش دکتری «زن و خانواده» آخرین مراحل تصویب را می‌گذراند که امیدواریم به همت عزیزان مسئول در کارگروه مطالعات زنان شورای تحول علوم انسانی، هرچه زودتر ابلاغ شود. تا جایی که اطلاع داریم، گرایش پیش‌نویس برنامه دکتری «فلسفه و جنسیت» تهیه شده و در حال بررسی و تصویب است و مراحل خوبی را پشت سر گذاشته است. گرایش دکتری «حقوق خانواده» نیز آخرین مراحل تصویب را پشت سر می‌گذارد که امیدواریم در آینده نزدیک شاهد تنوع و نشاط در این رشته و گرایش‌های آن باشیم.
دانشکده زن و خانواده امید دارد گرایش‌های دکتری «مبانی نظری جنسیت» که سه دوره آن در دانشکده زن و خانواده برگزار شده و نیز دکتری «مطالعات تطبیقی زن در ادیان» که دو دوره آن در گذشته برگزار و دانشجویان آن در مرحله تدوین رساله‌اند، با بازنگری، مجدداً تصویب و اجرا شود. گرایش زن در ادیان نشان داد که چه‌قدر در بررسی ریشه‌ای مسائل زنان باید توجه به خاستگاه‌های بسیاری از تصورات درست و غلط در ادیان که در فرهنگ‌های مختلف هم جلوه‌گر شده، توجه داشته باشیم و در بررسی‌های‌مان به سرچشمه‌ها توجه خاصی داشته باشیم. خوشبختانه در همین دوره‌های جاری ارشد، درس زن در ادیان با شکل خاص و استثنایی، چه‌قدر مورد توجه دانشجویان قرار گرفت و بار‌ها داشجویان از محدود بودن زمان ارائه آن گلایه داشتند و این‌که این مطالب اصولی باید در فرصتی بیشتر و عمیقاً تدریس شود.
* یکی از رخداد‌های خوب طی سال جاری راه‌اندازی دوره‌های غیرحضوری است. لطفاً در این خصوص توضیح دهید.
خوشبختانه یکی از تحولات و اتفاقات مهم در طی این دوره کوتاه، موضوع آموزش‌های غیرحضوری است. واقعیت این است که ما باید دانش مطالعات زنان را به شکل‌های مختلف و در قالب برنامه‌ها و دوره‌های متنوع در کشور ارائه و توسعه دهیم. این فرهنگ و نگرش باید فراگیر و همگانی شود تا بحران‌های موجود در سطح خانواده‌ها و زنان به لطف تدبیر و دانش فراگیر و بسط یافته افراد تحصیل کرده آن، حل شود. واقعیت این است که بسیاری از علاقه‌مندان به دلیل دوری راه و مشکلات اشتغال و خانه، و به‌رغم تمایل و علاقه به این رشته دانشگاهی، قادر به شرکت در برنامه نیستند. از این رو، موضوع آموزش از راه دور نیز مورد توجه قرار گرفت.
البته بسیاری دوره‌های غیرحضوری را دوره‌های ضعیف می‌دانند، ولی نگاه ما کاملاً متفاوت است و این را در عمل نشان داده‌ایم و به مرور زمان روشن‌تر خواهد شد که بازدهی و کیفیت دوره‌های غیرحضوری، اگر به‌خوبی اجرا شود، از مزایای عملی دوره‌های حضوری کم‌تر نیست. دلیل این امر آن است که ما در دوره‌های غیرحضوری از بهترین استادان و بهترین ارائه‌های آنان استفاده می‌کنیم. ثانیاً همه محتوای ارائه شده با توجه به سرفصل مصوب و ملاحظات دیگر بررسی و نظارت می‌شود. این در حالی است که در کلاس‌های عادی گاه اصل درس و محتوا به بی‌راهه می‌رود و چه‌بسا کسی خبر نداشته باشد. به هر حال، استفاده از یک استاد مسلط و مجرب برای تدریس به شکل ضبط شده و آنلاین، ارائه محتوای درسی و منابع کمکی و هم‌زمان با این دو موضوع، حضور یک دستیار برای رفع اشکال و ارائه توضیحات لازم که دست‌کم از دانشجویان دکتری در مراحل بالا است، از مزیت‌ها و ویژگی‌های دوره‌های غیرحضوری دانشکده زن و خانواده است که امسال شروع شده و اولین جلسات به دانشجویان ارائه شده است.
* برنامه‌ها، افق دید و چشم‌انداز‌های دانشکده چیست؟
تلاش کلی ما آن است که در چارچوب سیاست‌های ابلاغی به خصوص مواد شانزده‌گانه ابلاغی مقام معظم رهبری در حوزه خانواده و بر اساس نیاز‌ها و ضرورت‌ها بتوانیم رشته‌های دیگری که با مسائل و مشکلات زنان مرتبط است، فعال کنیم. روان‌شناسی و مشاوره خانواده از جمله رشته‌هایی است که با فراهم شدن مقدمات، در آینده ارائه خواهد شد.
راه‌اندازی رشته‌های علمی مرتبط در مقطع کارشناسی هم مد نظر است که هم در گسترش دانش خانواده بسیار مفید است و هم مجالی است برای فعالیت دانشجویان مقاطع بالاتر و دانش‌آموختگان رشته که به تدریس و تجربه‌آموزی بپردازند. موضوع اشتغال در این رشته نیز تا حدی با این راه‌کار قابل حل است.
* دانشکده زن و خانواده چه فوق‌برنامه‌هایی برای دانشجویان این رشته برگزار کرده است؟
با توجه به نوپا بودن و نیز در کمبود بودجه و امکانات برای فعالیت‌های فوق‌برنامه، قاعدتاً نباید از دانشکده توقع خاصی در این خصوص داشت، مخصوصاً با توجه به این که در دانشگاه‌های دولتی نیز در این خصوص ظاهراً کار خاصی رخ نداده است. با این حال، در کارنامه دانشکده زن و خانواده، یک سفر به چند کشور اروپایی، یک سفر علمی به هندوستان، نشست‌های مختلف علمی، به‌خصوص در تبیین ابلاغیه شانزده ماده‌ای مقام معظم رهبری، تلاش برای انتشار مجله علمی ـ پژوهشی که مجوز انتشار گرفته و بعضی مقالاتش آماده شده، تلاش برای ارتباط با علاقه‌مندان رشته در قالب سایت دانشکده و کانال و گروه‌های مختلف تلگرامی حتی برای داوطلبان قبل از ورود به دانشکده یا حتی به فرض به پذیرش در دیگر مراکز، تلاش برای انجام پروژه‌های پژوهشی و تهیه درس‌نامه‌های علمی که مواردی آماده شده و در حال رایزنی و جلب حمایت مالی هستیم، به چشم می‌خورد.
* در خصوص برنامه‌های آینده در خصوص آثار و مقالات برتر دانشجویان دانشکده توضیح دهید.
خوشبختانه طی این مدت کوتاه آثار متعددی از دانشجویان دانشکده در قالب کتاب تألیفی و ترجمه‌ای و مقالات علمی ـ پژوهشی و ... منتشر شده است. می‌کوشیم دانشگاه ادیان و مذاهب همان‌گونه که در حوزه ادیان نقطه عطفی به حساب می‌آید، در حوزه زن و خانواده نیز این‌چنین شود. مشکل اصلی این است که متأسفانه مراکز و سازمان‌های مختلف به‌رغم در اختیار داشتن بودجه‌های مختلف، در مقام عمل از حداقل‌ها نیز دریغ می‌کنند و کلاً پژوهش در کشور غریب است و در حوزه زن و خانواده غریب‌تر. متأسفانه در فهرست‌گیری از فعالیت‌های پژوهشی و نیز شناسایی توانایی‌های دانشجویان و دانش‌آموختگان در یک بانک اطلاعاتی، هیچ‌یک از مراکز مختلف مدعی و متولی امور زنان گامی برنداشته‌اند.
دانشکده برای ارتقای علمی دانشجویان و توجه به ابعاد عملی رشته، کوشیده است تا با برگزاری نشست‌ها و کارگاه‌های علمی، ارائه دروسی به طور فوق‌العاده و البته به‌رایگان توسط استادان باتجربه بر وزن علمی دوره‌ها بیفزاید که از این جهت، کاری منحصر به فرد کرده است. حتی در خصوص پاره‌ای از دروس تخصصی، بدون دریافت هزینه، بعضی از دروس را طی دو ترم ارائه کرده است تا هم سرفصل‌ها به طور کامل پوشش داده شود و هم ضعف‌های علمی و احتمالی دانشجویان در خصوص بعضی دروس جبران شود. کلاس‌های رایگان زبان تخصصی انگلیسی که در سه نوبت تحت عنوان زبان تخصصی یک، دو و سه و توسط استادان متخصص رشته ارائه می‌شود، در آشنایی و تسلط دانشجویان به ادبیات علمی رشته بسیار مفید است. به علاوه، در قالب زبان عربی پیش‌نیاز، آشنایی با متون فقهی و عربی معاصر با محوریت جنبش‌های زنان در جهان عرب و چهره‌های معروف آن مورد نظر است.
یکی از موضوعاتی که به‌تازگی در دستور کار دانشکده قرار گرفته، حرکت به سوی قطب‌های علمی در حوزه زنان است که پیش‌بینی می‌شود با توجه به روابط دوستانه و خوبی که دانشکده با بعضی گروه‌های باسابقه در حوزه مطالعات زنان دارد، با هم‌گرایی بتوانیم از این فرصت در ارتقای رشته و دانش یادشده موفق باشیم. برای این موضوع مصوبه‌ای در دانشکده داریم و معاونت پژوهشی دانشگاه پیگیر موضوع در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است. ضمناً در خصوص کرسی‌های علمی نظریه‌پردازی بر سر چند موضوع با استادان و اهل نظر توافقاتی به عمل آمده که امیدواریم در همین ترم شاهد برگزاری چند کرسی نظریه‌پردازی در خصوص حساس‌ترین موضوعات در حوزه زن و خانواده باشیم.
* چه ویژگی‌هایی در مجموع دانشکده زن و خانواده را از سایر مجموعه‌ها متمایز می‌سازد؟
برنامه آموزشی در دانشکده زن و خانواده همان برنامه مصوب وزارتی است که دیگر گروه‌های علمی اجرا می‌کنند. با این حال شاید بتوان گفت که مطالعات زنان در قم واجد این ویژگی‌ها است: تکیه به اندوخته‌ها و سرمایه‌های علمی بزرگ‌ترین مجموعه علمی جهان اسلام یعنی حوزه علمیه قم و استفاده از استادان و فضلای حوزه که بعضی از آن‌ها در زمره بهترین مدرسان سطوح عالی و خارج حوزه علمیه هستند؛ استفاده از استادان باتجربه دیگر گروه‌های علمی دیگر دانشگاه‌های قم و تهران؛ عدم تفکیک جنسیتی و گزینش صرفاً بر پایه ملاحظات اخلاقی و علمی، به‌گونه‌ای که حدود پانزده درصد از دانشجویان رشته از آقایان هستند. اهمیت این مسئله به‌خصوص از این جهت است که شاید بدون اقناع، همکاری و مشارکت مردان، رسیدن به اهداف رشته در برقراری عدالت و رفع نابسامانی‌های اجتماعی قدری دشوار و زمان‌بر باشد و این نکته‌ای است که از نگاه بسیاری از صاحب‌نظران و متخصصان این رشته دور نبوده و همواره بر آن تأکید شده است. پذیرش داوطلبان علاقه‌مندی از کشور‌های مختلف که رفته‌رفته فضای دانشکده را به فضای دانشکده‌ای بین‌المللی تبدیل کرده است.
هم‌اکنون حدود سی دانشجوی غیرایرانی از کشور‌های مختلف در این دانشکده در حال تحصیل هستند که خود می‌تواند در ترویج اندیشه دینی و گفتمان انقلاب اسلامی و رفع تبعیض‌ها و کاستن از آلام زنان و دختران در کشور‌های مختلف مفید و مؤثر واقع شود. امیدواریم در آینده بتوانیم پذیرای دانشجویان این رشته از جهان انگلیسی‌زبان باشیم که بسیاری از آن‌ها مایل به شناخت، درک و هضم تجربه اسلامی و ایرانی به‌خصوص بعد از انقلاب هستند. خوشبختانه در بعضی برنامه‌های موجود و به صورت مقطعی از این استادان برای تدریس استفاده کرده‌ایم و همین موضوع نویدبخش افق‌ها و چشم‌انداز‌های خوبی در آینده است.
* آینده شغلی فارغ‌التحصیلان به عنوان دغدغه اصلی دانشجویان این رشته چه وضیعتی دارد؟
موضوع اشتغال برای همه فارغ‌التحصیلان علوم انسانی دغدغه‌ای جدی است و دانش‌آموختگان این رشته نیز از این قاعده به‌دور نیستند. متأسفانه ظرف شانزده سال اخیر مدیران رشته نتوانسته‌اند چندان که شاید، نسبت به توانمندی علمی دانش‌آموختگان و باز کردن راه آن‌ها به بازار کار اقدام قابل توجهی انجام دهند؛ لذا ضروری است با رونق نسبی رشته، مدیران و مسئولان با هم‌فکری و رایزنی، اقدامات مؤثری در این خصوص انجام دهند. دانشکده زن و خانواده به سهم خود در ایجاد حساسیت و توجه به این موضوع و رایزنی با مسئولان ازجمله بعضی از نمایندگان مجلس و بعضی نهاد‌ها و مراکز ذی‌ربط، رایزنی‌هایی به عمل آورده و تا حدی نتایج اولیه آن مثبت بوده، ولی هم‌چنان به پیگیری این موضوع می‌پردازد.
خوشبختانه با توجه به نوع ارائه دروس و توجه روزافزون به ابعاد کاربردی رشته و سخت‌کوشی استادان و دانشجویان، این نگرانی کم‌کم مرتفع می‌شود، ولی این چیزی از مسئولیت و وظیفه مسئولان و مدیران کم نمی‌کند. البته ما در این موضوع بیش از آن‌که به دنبال اشتغال دانش‌آموختگان باشیم، به دنبال آن هستیم که مجموعه‌های ذی‌ربط از توان علمی و عملی دانش‌آموختگان مطالعات زنان به‌خوبی استفاده کنند و مرهمی بر درد‌های اجتماعی بنهند. چندی پیش در جلسه‌ای در ریاست‌جمهوری در حضور سرکار خانم دکتر ابتکار و دیگر مدیران ارشد رشته مطالعات زنان عرض کردم که لازم است در کنار جلسه با مدیران رشته، در جلساتی کشوری با حضور استانداران، فرمانداران و شهرداران، استادان و مسئولان این رشته، مزایا و فواید رشته و دانش‌آموختگان مطالعات زنان به طور مشروح توضیح داده شود و آن‌ها بدانند که بهترین مشاوران در امور زنان امروز دانش‌آموختگان این رشته با توجه به آشنایی با حوزه‌های مختلف علمی مرتبط با زنان و خانواده می‌باشد.
به هر حال به طور مشخص، اعطای مراکز مشاوره خانواده و نیز مجوز مشاوره به دانش‌آموختگان مطالعات زنان توسط قوه قضائیه، سازمان بهزیستی و سازمان جوانان و تا حدی سازمان مشاوره و روان‌شناسی و تدریس درس دانش خانواده از اقداماتی است که می‌توان در این زمینه عملی کرد.
یکی از ویژگی‌های بارز دانشگاه ادیان و مذاهب، ارتباطات گسترده آن با محافل علمی و دانشگاهی خارج کشور است. سفر هیئت‌های علمی به دانشگاه و سفر استادان و دانشجویان به خارج از کشور امری است که در دانشگاه ادیان و مذاهب بسیار رخ می‌دهد. دانشکده زن و خانواده نیز کوشیده است از این بستر بی‌بهره نماند و چند سفر به کشور‌های اروپایی و هند را در گنجینه تجربیات خود گنجانده است.
یکی دیگر از ویژگی‌های دانشگاه ادیان و مذاهب، صبغه علمی ـ پژوهشی آن است. هنوز هم بسیاری از صاحب‌نظران، دانشگاه ادیان و مذاهب را به وصف پژوهشی آن که با انتشار نشریه هفت آسمان شروع شد، می‌شناسند. به‌رغم عدم امکانات مالی برای انجام طرح‌های پژوهشی در سال‌های اخیر که متأسفانه بر فعالیت‌های علمی دانشگاه ادیان و مذاهب سایه‌افکن شد، و نیز عدم حمایت مراکزی که از آنان انتظار حمایت در این حوزه می‌رود، چند اثر ترجمه‌ای و چند درس‌نامه از سوی پژوهشگران و استادان این دانشکده به جامعه علمی عرضه شده است.
برای آشنایی بیشتر با اهداف، رویکردها، دستاورد‌ها و برنامه‌های پیش روی دانشکده، روابط عمومی این دانشگاه گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام والمسلمین بهروز حدادی، رئیس دانشکده زن و خانواده انجام داده که در ادامه از نظر می‌گذرد؛
* در ابتدا گزارشی از وضعیت علمی دانشکده مطالعات زن و خانواده و فعالیت‌های علمی آن ارائه نمایید.
مجموعه «مطالعات زن و خانواده» دانشگاه ادیان و مذاهب از سال ۱۳۹۲ به همت جمعی از فرهیختگان حوزه و دانشگاه تأسیس شد. هدف اصلی از راه‌اندازی این مجموعه، تربیت متخصصانی است که ضمن آشنایی و تسلط به مبانی دینی، و نیز دستاورد‌های علمی در حوزه زنان و خانواده، بتوانند در ساحت نظریه‌پردازی و ارائه راه‌حل برای مشکلات خانواده‌ها و زنان موفق باشند و با نگاهی نقادانه به دستاورد‌های علمی بیرونی، از نکات خوب و مفید آن استفاده کنند و در نشان دادن نقاط ضعف آن که گاه مورد اقبال عمده‌ای قرار می‌گیرد، به گونه‌ای علمی و منطقی رفتار کنند. در این مجموعه، تأکید بر سنت دینی و محتوای آیات قران کریم و سیره و روایات پیامبر گرامی اسلام (ص) و اهل‌بیت (ع) و با عنایت به نوع نگاه امام راحل که احیاگر گفتمان دینی در عصر حاضر بود و نیز نظرات راه‌گشا و راهبردی بزرگانی، چون استاد شهید مطهری و مقام معظم رهبری و مواجهه نقادانه و سنجیده و خردمندانه با دستاورد‌های علمی در حوزه خانواده و زنان، و نقادی مطالب ضعیف یا سخیف و ویرانگری که ظاهری فریبنده دارد، بیش از هر چیز مورد توجه است.
در ابتدا مطالعات زنان در دانشگاه ادیان و مذاهب، طبق یک برنامه پیشنهادی که به تصویب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری رسید، ذیل سه گرایش دکتری «حقوق زن در اسلام»، «مبانی نظری جنسیت» و «زن در ادیان»، از سال ۱۳۹۲ شروع شد و این روند تا سال ۱۳۹۴ نیز ادامه داشت، ولی با تأسیس شورای تحول علوم انسانی در شورای عالی انقلاب فرهنگی و منوط شدن همه برنامه‌ها به تصویب این شورا و کارگروه مربوطه، هم‌اکنون رشته حقوق زن که کارگروه شورای مذکور است در مقطع دکتری به طور مرتب در حال برگزاری و پذیرش دانشجو است. امید است رشته‌های دیگر با همت این عزیزان هرچه زودتر به مرحله تصویب نهایی و ابلاغ نائل شود.
دو گرایش کارشناسی ارشد مطالعات زن یعنی رشته «حقوق زن در اسلام» و نیز «زن و خانواده» از سال ۱۳۹۵ در دانشکده زن و خانواده راه‌اندازی شد و امسال برای دومین بار جذب دانشجو از طریق آزمون سراسری و آزمون اختصاصی آغاز شده و امسال نیز کارشناسی ارشد غیرحضوری به تصویب رسید و گروه اول در آستانه شروع دوره خود هستند. خوشبختانه رشته مطالعات زن در دانشکده زن و خانواده هر سال بیش از قبل، مورد توجه داوطلبان سراسری و حوزوی قرار گرفته است، به گونه‌ای که علاوه بر بسیاری از داوطلبان آزمون سراسری دانشگاه‌ها، تعداد قابل توجهی از علاقه‌مندان حوزوی از مدرسان و فضلای باسابقه حوزه و نیز طلاب دانش‌آموخته خواهر و برادر در آزمون‌ها شرکت کرده‌اند و همین استقبال قابل توجه و محدودیت ظرفیت مصوب پذیرش، به بزرگ‌ترین دغدغه مدیران دانشکده به‌خصوص در مقطع دکتری تبدیل شده است و همان‌گونه که گفته شد، امسال برای اولین بار دانشکده زن و خانواده دوره‌های غیرحضوری را راه‌اندازی کرده است که گروهی از دانشجویان نیز در این سیستم پذیرفته شده‌اند و از ترم بعد این روند شکل قوی‌تری به خود خواهد گرفت.
* یکی از مسائل مهم در خصوص رشته مطالعات زنان، میان‌رشته‌ای بودن آن است که از یک طرف به این رشته جذابیت خاصی بخشیده و از طرفی، این مشکل را برای مدیریت علمی رشته به همراه داشته که برای ارائه مطلوب واحدها، به‌ناچار از تعداد زیادی استاد مجرب استفاده کند. در این خصوص، دانشکده زن چه تمهیداتی اندیشیده است؟
واقعیت این است که رشته مطالعات زنان یکی از دشوارترین رشته‌ها به لحاظ مدیریت علمی است و این به دلایلی چند است: حساسیت بالای رشته، توقعات به‌حق، ولی بسیار دشوار دانشجویان از رشته، انتظارات واقعی جامعه نسبت به کاردانی و خبرگی دانش‌آموختگان این رشته، نو بودن و مسبوق به سابقه نبودن، نگاه‌ها و دیدگاه‌های مختلف و بعضاً محتاطانه و گاهی سخت‌گیرانه که تا حدی ناشی از همان نکته نخست است، ناآشنایی و گاهی ناهمراهی و مانع‌تراشی از سوی بخشی از تصمیم‌گیرندگان حوزه علم و مدیریت در به کارگیری دانش‌آموختگان رشته و بعضی رقابت‌های متعارف سالم و ناسالم بعضی رشته‌های نزدیک که گاه در مسیر رشد این رشته مانع ایجاد می‌کند، نبود و تربیت نشدن کادر علمی به اندازه کافی برای تدریس در واحد‌های درسی که بعضاً نیاز به دانش، تجربه و تخصص بالایی دارد.
با این حال، دانشکده با کمک استادان و محققان مختلف حوزه و دانشگاه در رفع موانع و پیشبرد امور موفقیت‌های بسیاری به دست آورده و همین تجربه و توفیقات می‌تواند راه را برای دیگر گروه‌های علمی از جهاتی هموار سازد، مخصوصاً که خروجی‌ها و دانش‌آموختگان رشته نیز می‌توانند در شکل‌گیری و رونق سایر گروه‌های بالفعل یا بالقوه، مددرسان باشند.
در این‌جا باید به مشکل خاصی در این رشته اشاره کرد. تنوع واحد‌های درسی و میان‌رشته‌ای بودن آن، گرچه از نکات مثبت و جذاب رشته است، ولی مدیریت رشته را بسیار دشوار می‌کند. برای مثال، در هر گروه علمی، با تعدادی هیئت علمی با گرایش‌های مختلف می‌توان تقریباً همه واحدها را توسط همان اعضای گروه ارائه کرد، ولی در این رشته، ناچار از استفاده از متخصصان و دانش‌آموختگان رشته‌های مخلتف مثل علوم قرآن و حدیث، فقه و حقوق، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و ... هستیم که همان‌ها هم لازم است در حوزه زن و خانواده به طور خاص صاحب نظر و رأی باشند. ما این مشکل را با استفاده از استادان مختلف که بعضاً از راه‌های دور قبول زحمت می‌کنند و البته دانشگاه تسهیلات ویژه‌ای برای رفت‌وآمد در اختیارشان می‌گذارد، تا حد زیادی حل کرده‌ایم و امیدواریم نسل اول دانش‌آموختگان رشته کم‌کم در حوزه خاصی تخصص لازم را به دست آورند و کرسی‌های تدریس و فرصت‌های پژوهش را بر عهده گیرند. دانشکده برای ارتقای کیفی برنامه‌های خود، علاوه بر استادان دانشگاه ادیان و مذاهب از همه دانشکده‌ها، با مراکز معتبری مانند دانشگاه شهید بهشتی و پژوهشگاه علوم انسانی و ... تفاهم‌نامه امضا کرده و در مواردی، بعضی از کلاس‌های خود را در تهران برگزار کرده و مشکل تأمین استاد در موارد خاص را بدین شکل حل کرده و برای دانشجویان ساکن تهران و اطراف نیز فرصت خوبی بوده است.
مرکز مطالعات زن و خانواده به ریاست دکتر زیبایی‌نژاد و تعدادی از استادان و محققان آن مرکز مانند دکتر کرمی و سرکار خانم دکتر علاسوند، همکاری خوب و صمیمانه با دانشکده از ابتدای تأسیس تاکنون داشته‌اند. در پاره‌ای از موارد از استادان خارجی استفاده کرده‌ایم که امیدورایم این روند به تدریج رو به قوت و ازدیاد بگذارد و بدنه دانشجویی و مدیریتی توان میزبانی و استفاده از استادان و متخصصان خارجی و تضارب آرا با آنان را به دست بیارود و به تدریج و به قول قرآن کریم بتوانیم وارد گفتگو و جدل احسن با آن‌ها شویم. با این توصیف، دانشکده زن و خانواده هم‌اکنون بزرگ‌ترین مجموعه مطالعات زنان کشور به لحاظ کمی (تعداد دانشجو) و کیفی (تعداد رشته دکتری و نوع ارائه دروس) است.
این دانشکده در نظر دارد در سال‌های آینده به موضوع مشاوره و روان‌شناسی و آسیب‌های اجتماعی در سطوح ارشد و دکتری ورود بیشتری کند و راه‌اندازی دیگر رشته‌ها و گرایش‌های مرتبط از اهداف توسعه‌ای آن در آینده است.
* امروزه تخصصی شدن فعالیت‌های، مسئله‌ای مهم در مطالعات علمی است. یکی از تصورات رایج این است که رشته مطالعات زنان با توجه به تنوع یا به عبارتی پراکندگی موضوعات و سرفصل‌های درسی، ناتوان از تربیت متخصص است. ارزیابی شما از این موضوع چیست؟
متأسفانه این موضوع سخنی ناصواب و چماقی است که عده‌ای علیه این رشته و دانش‌آموختگان آن به دست گرفته‌اند و متأسفانه بعضی مصدر امور زنان در بعضی مراکزند و اتفاقاً بر سر همین سفره نشسته‌اند. واقعیت این است که مسائل زنان بسیار پیچیده و لایه به لایه است. مهمترین مسئله در رشته مطالعات زنان آن است که این رشته، به دانشجو نگاهی جامع در مسائل می‌دهد. مزیت دانش‌آموختگان این رشته آن است که برای مثال، هم دانش قرآنی و روایی دارند، هم به مسائل فقهی و حقوقی خانواده تا حد زیادی آشنا هستند و هم از مبانی بعضی علوم در حوزه زنان مانند روان‌شناسی زن یا روان‌شناسی اختلافی یا مقایسه‌ای آشنا هستند. آن‌ها با نظریه‌های جنسیت و یافته‌های علوم اجتماعی آشنا هستند و از آسیب‌های اجتماعی اطلاعات خوبی دارند و البته با اسناد بین‌الملل در حوزن زنان و نظام دادرسی و روش تحقیق کمی و کیفی آگاهی دارند و این همان نکته‌ای است که وزن خاصی به دانش‌آموختگان این رشته می‌دهد. البته در آینده و به موازات رشد رشته، وضع به این شکل باقی نخواهد ماند و دانش‌آموختگان رشته، تمرکز و تخصص خود را بر حوزه خاصی از مسائل زنان قرار خواهند داد و برای مثال، علاقه‌مندان فقه و حقوق، مسیری را انتخاب می‌کنند و کسانی که به روان‌شناسی زنان و مردان علاقه دارند، در این حوزه متمرکز می‌شوند و بعضی نیز در حوزه علوم اجتماعی مسیر خاص و متفاوتی را طی می‌کنند و کسانی نیز که دغدغه مشاوره و آسیب‌های اجتماعی را دارند، به همین ترتیب.
افزون بر این، دانشجویان این رشته معمولاً در یکی از رشته‌های حقوق، علوم اجتماعی یا علوم حوزوی تخصص نسبی دارند و چنین نیست که بدون داشته‌های مرتبط و معتبر علمی وارد این رشته شوند. کاری که دانش‌آموخته این رشته با این سطح از دانش انجام می‌دهد، قاعدتاً از یک دانش‌آموخته صرف حقوق، روان‌شناسی یا مشاوره برنمی‌آید. برای مثال، به هنگام مشاوره، دانش‌آموخته مطالعات زنان در بسیاری از موارد خود می‌تواند مشکل شخص را حل کند و در موارد خاص، او بهتر از هرکس دیگری می‌داند که گره کار او در دست یک روان‌شناس است یا حقوقدان و یا متخصص مشاوره، و این که در این صورت به چه کسی و در کجا باید مراجعه کند.
* گرایش‌های رشته مطالعات زنان کدام‌اند؟ چه رشته‌هایی قرار است در آینده به رشته‌های موجود اضافه شود؟
به طور کلی عنوان مصوب رشته در شورای تحول و نیز وزارت علوم، «مطالعات زن و خانواده» است، اما هم‌اکنون گرایش دکتری «حقوق زن در اسلام» تنها در دانشگاه تربیت مدرس و دانشگاه ادیان و مذاهب ارائه می‌شود. گرایش دکتری «زن و خانواده» آخرین مراحل تصویب را می‌گذراند که امیدواریم به همت عزیزان مسئول در کارگروه مطالعات زنان شورای تحول علوم انسانی، هرچه زودتر ابلاغ شود. تا جایی که اطلاع داریم، گرایش پیش‌نویس برنامه دکتری «فلسفه و جنسیت» تهیه شده و در حال بررسی و تصویب است و مراحل خوبی را پشت سر گذاشته است. گرایش دکتری «حقوق خانواده» نیز آخرین مراحل تصویب را پشت سر می‌گذارد که امیدواریم در آینده نزدیک شاهد تنوع و نشاط در این رشته و گرایش‌های آن باشیم.
دانشکده زن و خانواده امید دارد گرایش‌های دکتری «مبانی نظری جنسیت» که سه دوره آن در دانشکده زن و خانواده برگزار شده و نیز دکتری «مطالعات تطبیقی زن در ادیان» که دو دوره آن در گذشته برگزار و دانشجویان آن در مرحله تدوین رساله‌اند، با بازنگری، مجدداً تصویب و اجرا شود. گرایش زن در ادیان نشان داد که چه‌قدر در بررسی ریشه‌ای مسائل زنان باید توجه به خاستگاه‌های بسیاری از تصورات درست و غلط در ادیان که در فرهنگ‌های مختلف هم جلوه‌گر شده، توجه داشته باشیم و در بررسی‌های‌مان به سرچشمه‌ها توجه خاصی داشته باشیم. خوشبختانه در همین دوره‌های جاری ارشد، درس زن در ادیان با شکل خاص و استثنایی، چه‌قدر مورد توجه دانشجویان قرار گرفت و بار‌ها داشجویان از محدود بودن زمان ارائه آن گلایه داشتند و این‌که این مطالب اصولی باید در فرصتی بیشتر و عمیقاً تدریس شود.
* یکی از رخداد‌های خوب طی سال جاری راه‌اندازی دوره‌های غیرحضوری است. لطفاً در این خصوص توضیح دهید.
خوشبختانه یکی از تحولات و اتفاقات مهم در طی این دوره کوتاه، موضوع آموزش‌های غیرحضوری است. واقعیت این است که ما باید دانش مطالعات زنان را به شکل‌های مختلف و در قالب برنامه‌ها و دوره‌های متنوع در کشور ارائه و توسعه دهیم. این فرهنگ و نگرش باید فراگیر و همگانی شود تا بحران‌های موجود در سطح خانواده‌ها و زنان به لطف تدبیر و دانش فراگیر و بسط یافته افراد تحصیل کرده آن، حل شود. واقعیت این است که بسیاری از علاقه‌مندان به دلیل دوری راه و مشکلات اشتغال و خانه، و به‌رغم تمایل و علاقه به این رشته دانشگاهی، قادر به شرکت در برنامه نیستند. از این رو، موضوع آموزش از راه دور نیز مورد توجه قرار گرفت.
البته بسیاری دوره‌های غیرحضوری را دوره‌های ضعیف می‌دانند، ولی نگاه ما کاملاً متفاوت است و این را در عمل نشان داده‌ایم و به مرور زمان روشن‌تر خواهد شد که بازدهی و کیفیت دوره‌های غیرحضوری، اگر به‌خوبی اجرا شود، از مزایای عملی دوره‌های حضوری کم‌تر نیست. دلیل این امر آن است که ما در دوره‌های غیرحضوری از بهترین استادان و بهترین ارائه‌های آنان استفاده می‌کنیم. ثانیاً همه محتوای ارائه شده با توجه به سرفصل مصوب و ملاحظات دیگر بررسی و نظارت می‌شود. این در حالی است که در کلاس‌های عادی گاه اصل درس و محتوا به بی‌راهه می‌رود و چه‌بسا کسی خبر نداشته باشد. به هر حال، استفاده از یک استاد مسلط و مجرب برای تدریس به شکل ضبط شده و آنلاین، ارائه محتوای درسی و منابع کمکی و هم‌زمان با این دو موضوع، حضور یک دستیار برای رفع اشکال و ارائه توضیحات لازم که دست‌کم از دانشجویان دکتری در مراحل بالا است، از مزیت‌ها و ویژگی‌های دوره‌های غیرحضوری دانشکده زن و خانواده است که امسال شروع شده و اولین جلسات به دانشجویان ارائه شده است.
* برنامه‌ها، افق دید و چشم‌انداز‌های دانشکده چیست؟
تلاش کلی ما آن است که در چارچوب سیاست‌های ابلاغی به خصوص مواد شانزده‌گانه ابلاغی مقام معظم رهبری در حوزه خانواده و بر اساس نیاز‌ها و ضرورت‌ها بتوانیم رشته‌های دیگری که با مسائل و مشکلات زنان مرتبط است، فعال کنیم. روان‌شناسی و مشاوره خانواده از جمله رشته‌هایی است که با فراهم شدن مقدمات، در آینده ارائه خواهد شد.
راه‌اندازی رشته‌های علمی مرتبط در مقطع کارشناسی هم مد نظر است که هم در گسترش دانش خانواده بسیار مفید است و هم مجالی است برای فعالیت دانشجویان مقاطع بالاتر و دانش‌آموختگان رشته که به تدریس و تجربه‌آموزی بپردازند. موضوع اشتغال در این رشته نیز تا حدی با این راه‌کار قابل حل است.
* دانشکده زن و خانواده چه فوق‌برنامه‌هایی برای دانشجویان این رشته برگزار کرده است؟
با توجه به نوپا بودن و نیز در کمبود بودجه و امکانات برای فعالیت‌های فوق‌برنامه، قاعدتاً نباید از دانشکده توقع خاصی در این خصوص داشت، مخصوصاً با توجه به این که در دانشگاه‌های دولتی نیز در این خصوص ظاهراً کار خاصی رخ نداده است. با این حال، در کارنامه دانشکده زن و خانواده، یک سفر به چند کشور اروپایی، یک سفر علمی به هندوستان، نشست‌های مختلف علمی، به‌خصوص در تبیین ابلاغیه شانزده ماده‌ای مقام معظم رهبری، تلاش برای انتشار مجله علمی ـ پژوهشی که مجوز انتشار گرفته و بعضی مقالاتش آماده شده، تلاش برای ارتباط با علاقه‌مندان رشته در قالب سایت دانشکده و کانال و گروه‌های مختلف تلگرامی حتی برای داوطلبان قبل از ورود به دانشکده یا حتی به فرض به پذیرش در دیگر مراکز، تلاش برای انجام پروژه‌های پژوهشی و تهیه درس‌نامه‌های علمی که مواردی آماده شده و در حال رایزنی و جلب حمایت مالی هستیم، به چشم می‌خورد.
* در خصوص برنامه‌های آینده در خصوص آثار و مقالات برتر دانشجویان دانشکده توضیح دهید.
خوشبختانه طی این مدت کوتاه آثار متعددی از دانشجویان دانشکده در قالب کتاب تألیفی و ترجمه‌ای و مقالات علمی ـ پژوهشی و ... منتشر شده است. می‌کوشیم دانشگاه ادیان و مذاهب همان‌گونه که در حوزه ادیان نقطه عطفی به حساب می‌آید، در حوزه زن و خانواده نیز این‌چنین شود. مشکل اصلی این است که متأسفانه مراکز و سازمان‌های مختلف به‌رغم در اختیار داشتن بودجه‌های مختلف، در مقام عمل از حداقل‌ها نیز دریغ می‌کنند و کلاً پژوهش در کشور غریب است و در حوزه زن و خانواده غریب‌تر. متأسفانه در فهرست‌گیری از فعالیت‌های پژوهشی و نیز شناسایی توانایی‌های دانشجویان و دانش‌آموختگان در یک بانک اطلاعاتی، هیچ‌یک از مراکز مختلف مدعی و متولی امور زنان گامی برنداشته‌اند.
دانشکده برای ارتقای علمی دانشجویان و توجه به ابعاد عملی رشته، کوشیده است تا با برگزاری نشست‌ها و کارگاه‌های علمی، ارائه دروسی به طور فوق‌العاده و البته به‌رایگان توسط استادان باتجربه بر وزن علمی دوره‌ها بیفزاید که از این جهت، کاری منحصر به فرد کرده است. حتی در خصوص پاره‌ای از دروس تخصصی، بدون دریافت هزینه، بعضی از دروس را طی دو ترم ارائه کرده است تا هم سرفصل‌ها به طور کامل پوشش داده شود و هم ضعف‌های علمی و احتمالی دانشجویان در خصوص بعضی دروس جبران شود. کلاس‌های رایگان زبان تخصصی انگلیسی که در سه نوبت تحت عنوان زبان تخصصی یک، دو و سه و توسط استادان متخصص رشته ارائه می‌شود، در آشنایی و تسلط دانشجویان به ادبیات علمی رشته بسیار مفید است. به علاوه، در قالب زبان عربی پیش‌نیاز، آشنایی با متون فقهی و عربی معاصر با محوریت جنبش‌های زنان در جهان عرب و چهره‌های معروف آن مورد نظر است.
یکی از موضوعاتی که به‌تازگی در دستور کار دانشکده قرار گرفته، حرکت به سوی قطب‌های علمی در حوزه زنان است که پیش‌بینی می‌شود با توجه به روابط دوستانه و خوبی که دانشکده با بعضی گروه‌های باسابقه در حوزه مطالعات زنان دارد، با هم‌گرایی بتوانیم از این فرصت در ارتقای رشته و دانش یادشده موفق باشیم. برای این موضوع مصوبه‌ای در دانشکده داریم و معاونت پژوهشی دانشگاه پیگیر موضوع در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است. ضمناً در خصوص کرسی‌های علمی نظریه‌پردازی بر سر چند موضوع با استادان و اهل نظر توافقاتی به عمل آمده که امیدواریم در همین ترم شاهد برگزاری چند کرسی نظریه‌پردازی در خصوص حساس‌ترین موضوعات در حوزه زن و خانواده باشیم.
* چه ویژگی‌هایی در مجموع دانشکده زن و خانواده را از سایر مجموعه‌ها متمایز می‌سازد؟
برنامه آموزشی در دانشکده زن و خانواده همان برنامه مصوب وزارتی است که دیگر گروه‌های علمی اجرا می‌کنند. با این حال شاید بتوان گفت که مطالعات زنان در قم واجد این ویژگی‌ها است: تکیه به اندوخته‌ها و سرمایه‌های علمی بزرگ‌ترین مجموعه علمی جهان اسلام یعنی حوزه علمیه قم و استفاده از استادان و فضلای حوزه که بعضی از آن‌ها در زمره بهترین مدرسان سطوح عالی و خارج حوزه علمیه هستند؛ استفاده از استادان باتجربه دیگر گروه‌های علمی دیگر دانشگاه‌های قم و تهران؛ عدم تفکیک جنسیتی و گزینش صرفاً بر پایه ملاحظات اخلاقی و علمی، به‌گونه‌ای که حدود پانزده درصد از دانشجویان رشته از آقایان هستند. اهمیت این مسئله به‌خصوص از این جهت است که شاید بدون اقناع، همکاری و مشارکت مردان، رسیدن به اهداف رشته در برقراری عدالت و رفع نابسامانی‌های اجتماعی قدری دشوار و زمان‌بر باشد و این نکته‌ای است که از نگاه بسیاری از صاحب‌نظران و متخصصان این رشته دور نبوده و همواره بر آن تأکید شده است. پذیرش داوطلبان علاقه‌مندی از کشور‌های مختلف که رفته‌رفته فضای دانشکده را به فضای دانشکده‌ای بین‌المللی تبدیل کرده است.
هم‌اکنون حدود سی دانشجوی غیرایرانی از کشور‌های مختلف در این دانشکده در حال تحصیل هستند که خود می‌تواند در ترویج اندیشه دینی و گفتمان انقلاب اسلامی و رفع تبعیض‌ها و کاستن از آلام زنان و دختران در کشور‌های مختلف مفید و مؤثر واقع شود. امیدواریم در آینده بتوانیم پذیرای دانشجویان این رشته از جهان انگلیسی‌زبان باشیم که بسیاری از آن‌ها مایل به شناخت، درک و هضم تجربه اسلامی و ایرانی به‌خصوص بعد از انقلاب هستند. خوشبختانه در بعضی برنامه‌های موجود و به صورت مقطعی از این استادان برای تدریس استفاده کرده‌ایم و همین موضوع نویدبخش افق‌ها و چشم‌انداز‌های خوبی در آینده است.
* آینده شغلی فارغ‌التحصیلان به عنوان دغدغه اصلی دانشجویان این رشته چه وضیعتی دارد؟
موضوع اشتغال برای همه فارغ‌التحصیلان علوم انسانی دغدغه‌ای جدی است و دانش‌آموختگان این رشته نیز از این قاعده به‌دور نیستند. متأسفانه ظرف شانزده سال اخیر مدیران رشته نتوانسته‌اند چندان که شاید، نسبت به توانمندی علمی دانش‌آموختگان و باز کردن راه آن‌ها به بازار کار اقدام قابل توجهی انجام دهند؛ لذا ضروری است با رونق نسبی رشته، مدیران و مسئولان با هم‌فکری و رایزنی، اقدامات مؤثری در این خصوص انجام دهند. دانشکده زن و خانواده به سهم خود در ایجاد حساسیت و توجه به این موضوع و رایزنی با مسئولان ازجمله بعضی از نمایندگان مجلس و بعضی نهاد‌ها و مراکز ذی‌ربط، رایزنی‌هایی به عمل آورده و تا حدی نتایج اولیه آن مثبت بوده، ولی هم‌چنان به پیگیری این موضوع می‌پردازد.
خوشبختانه با توجه به نوع ارائه دروس و توجه روزافزون به ابعاد کاربردی رشته و سخت‌کوشی استادان و دانشجویان، این نگرانی کم‌کم مرتفع می‌شود، ولی این چیزی از مسئولیت و وظیفه مسئولان و مدیران کم نمی‌کند. البته ما در این موضوع بیش از آن‌که به دنبال اشتغال دانش‌آموختگان باشیم، به دنبال آن هستیم که مجموعه‌های ذی‌ربط از توان علمی و عملی دانش‌آموختگان مطالعات زنان به‌خوبی استفاده کنند و مرهمی بر درد‌های اجتماعی بنهند. چندی پیش در جلسه‌ای در ریاست‌جمهوری در حضور سرکار خانم دکتر ابتکار و دیگر مدیران ارشد رشته مطالعات زنان عرض کردم که لازم است در کنار جلسه با مدیران رشته، در جلساتی کشوری با حضور استانداران، فرمانداران و شهرداران، استادان و مسئولان این رشته، مزایا و فواید رشته و دانش‌آموختگان مطالعات زنان به طور مشروح توضیح داده شود و آن‌ها بدانند که بهترین مشاوران در امور زنان امروز دانش‌آموختگان این رشته با توجه به آشنایی با حوزه‌های مختلف علمی مرتبط با زنان و خانواده می‌باشد.
به هر حال به طور مشخص، اعطای مراکز مشاوره خانواده و نیز مجوز مشاوره به دانش‌آموختگان مطالعات زنان توسط قوه قضائیه، سازمان بهزیستی و سازمان جوانان و تا حدی سازمان مشاوره و روان‌شناسی و تدریس درس دانش خانواده از اقداماتی است که می‌توان در این زمینه عملی کرد.
انتهای پیام
