سنگال؛ سرزمین دین‌داری شاد با 17 هزار دارالقرآن

سیدحسن عصمتی، رایزن فرهنگی سابق ایران در سنگال و از قاریان قرآن کشورمان، که اخیراً مأموریتش در سنگال پایان یافته و به وطن بازگشته است، گفت‌وگویی با ایکنا انجام داد که بخش اول آن چندی پیش منتشر شد. وی در این بخش، که بیشتر به زندگی و فعالیت‌هایش اختصاص داشت، از خود گفت و ایده‌پردازی دیپلماسی قرآنی، نگارش کتاب «تصوف در شمال آفریقا»، بهره‌مندی از محضر مرحوم «محمدعلی اوحدی» از قاریان برجسته ایران و از شاگردان استاد عبدالباسط و شیخ مصطفی اسماعیل و فعالیت در مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی از جمله مباحثی بود که در بخش اول گفت‌وگو با عصمتی به آن پرداخته شد. اکنون بخش دوم و پایانی این گفت‌و‌گو درباره ویژگی‌ها و فرهنگ مسلمانان سنگال و جایگاه قرآن در میان شهروندان این کشور از نظر می‌گذرد.

سیدحسن عصمتی در این بخش از گفت‌و‌گو اظهار کرد: برجسته‌ترین ویژگی سنگال جریان‌های تصوف این کشور محسوب می‌شود که برای ایران بسیار ناشناخته است. این جریان‌ها هم به طریقت و هم به شریعت توجه دارند. عشق بسیار زیاد به قرآن و رسول گرامی اسلام(ص) از ویژگی‌های مهم و برجسته این جریان‌هاست. هرجا قرآن خوانده می‌شود، سکوت کامل برقرار شده و حاضران به آیات با دل و جان گوش می‌دهند و سکوتشان به گونه‌ای است که گویی پرنده‌ای روی سر هریک از آنان نشسته که دوست ندارند پرواز کند.

نگاه شاد به دین

وی افزود: مردم سنگال برای رسول گرامی اسلام(ص) بسیار ارزش قائل هستند و در طول سال به بهانه‌های مختلف میلاد پیامبر(ص) را جشن می‌گیرند و نگاهشان به دین نگاهی شاد و عزاداری در این کشور بسیار کم است. ما ایرانی‌ها می‌توانیم به این نکته مهم توجه کنیم. فرهنگ دینی شادی را در این کشور شاهد هستیم و دلیل این مسئله به آیه‌ای از قرآن برمی‌گردد که می‌فرماید: «لَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ: بدانید که اولیای خدا هیچ ترس و اندوهی بر آنان نیست»(آیه 62 سوره یونس).

رایزن فرهنگی سابق ایران در سنگال تصریح کرد: قاره آفریقا و کشورهای آفریقایی بحث شادی و شادبودن را در فرهنگ خود دارند و در حوزه دین با ورود اسلام به شمال و غرب آفریقا، که من در آن‌ها فعالیت داشته‌ام، جریان‌های دینی شاد بیشتر ظهور و بروز پیدا کرد، مثلاً در تونس ماه رمضان بیشتر حالت جشنواره است و جشنواره‌های دینی و قرآنی در این کشور و مشابه آن در سنگال برگزار می‌شود.

رهبران قاری و حافظ

نویسنده کتاب «تصوف در شمال آفریقا» با بیان اینکه رهبران دینی سنگال از قاریان و حافظان قرآن هستند، اظهار کرد: در این کشور اگر کسی حافظ یا قاری قرآن نباشد، به جایگاه بالای دینی نمی‌رسد. برترین مقام دینی ـ اجتماعی در سنگال به قاریان و حافظان داده می‌شود.

عصمتی یادآور شد: صبغه دینی سنگال در مقایسه با تونس بیشتر و تصوف در سنگال قوی‌تر است و استفاده از تسبیح در این کشور بسیار رایج است؛ بهترین هدیه‌ای که فردی سنگالی می‌تواند دریافت کند قرآن کریم است و قرآن‌های جمهوری اسلامی ایران از بهترین ابزارهای ارتباطی ما با جامعه سنگال است که میان نهادهای دولتی و غیردولتی و طریقت‌های تصوف توزیع و به آنان اهدا می‌شود.

استقبال از ترجمه ایرانی قرآن

وی گفت: ترجمه فرانسوی‌زبان قرآن ابوالقاسم فخری از ترجمه‌های بسیار مقبول نزد سنگالی‌هاست و در زمان مأموریتم در سنگال این ترجمه را میان سنگالی‌ها توزیع می‌کردیم. از رئیس‌جمهور تا رهبران دینی و وزرای سنگال از آن استقبال کرده و آن را می‌پسندیدند، حتی شخصیت‌های دانشگاهی دانشگاه داکار نیز از این ترجمه استقبال می‌کردند.

سیدحسن عصمتی افزود: سنگال با قرآن بسیار عجین و فرهنگ قرآن در این کشور نهادینه شده است. مفهوم ولایت در جریان‌های تصوف این کشور مفهومی کلیدی است و رهبران دینی بیشتر ساده‌زیست بوده و خود را در سطح پایین‌ترین رده اجتماعی تقلیل می‌دهند. پس از درگذشت رهبر مسلمانان مریدیه در سنگال، رهبر جدید در نخستین اظهارنظر خود را طلبه دارالقرآن‌های این کشور و از فراگیران قرآن دانست.

رایزن فرهنگی ایران در سنگال تصریح کرد: اصطلاحات قرآنی در میان سنگالی‌ها بسیار رایج است. پایتخت طریقت مریدیه شهر «طوبی» نام دارد و در این شهر بیشتر خیابان‌ها و کوچه‌ها نام‌ها و اصطلاحات قرآنی را همچون «جنة المأوی» یا «دارالسلام» دارد.

جایگاه زنان در سنگال

عصمتی با تبیین جایگاه زنان در سنگال تأکید کرد: حضور بسیار فعالی در جامعه، سیاست، حوزه‌های دانشگاهی و اقتصاد دارد. نهاد خانواده در سنگال بسیار قوی است و مادر جایگاه بسیار قدرتمندی دارد و حتی می‌توان گفت مادران حرف اول و آخر را در این کشور می‌زنند. فرزندان پس از ازدواج همچنان، مانند قبل، از مادران حرف‌شنوی دارند.

وی گفت: تعدد زوج‌ها در سنگال امری مرسوم است و در این کشور دختر و پسر قبل از ازدواج اعلام می‌کنند که با تک‌همسری یا چندهمسری موافق هستند و براساس این قول و قرار زندگی می‌کنند. آن‌ها تعدد زوجات را مسئله‌ای می‌دانند که در قرآن اجازه داده شده است.

احترام به دست‌فروشی

رایزن فرهنگی سابق ایران در سنگال دست‌فروشی را شغلی قابل احترام در این کشور برشمرد و اظهار کرد: دست‌فروشان در سنگال از احترام خاصی برخوردارند و دولت مانع کار آن‌ها نیست؛ سنگالی‌ها معتقدند دست‌فروشان انسان‌هایی محترم هستند که یک خانواده را تأمین و اداره می‌کنند. در این کشور حضور زنان دست‌فروش چشمگیر است و مردم به این قشر احترام می‌گذارند و در مجموع برای والدین، بزرگان و معلمان قرآن در سنگال احترام خاصی قائل هستند.

عصمتی گفت: دموکراسی دینی در سنگال اجرا می‌شود و از کشورهای امن قاره آفریقاست و مردم حافظ این امنیت هستند و نقش مهمی در سیاستگذاری‌های کشور دارند و دولت به رأی مردم توجه زیادی دارد. دولت برای حل بحران‌های اجتماعی در این کشور به رهبران دینی متوسل می‌شود و آنان نیز با یک اشاره یا پیام این بحران‌ها را مدیریت می‌کنند.

وی تأکید کرد: دین و دولت در سنگال رابطه خوبی با هم دارند؛ هر چند دولت لائیک است و بحث جدایی دین از سیاست را دنیال می‌کند، اما به این معنا نیست که دولتمردان سنگال بی‌دین باشند، بلکه دولتمردان این کشور از رئیس‌جمهور تا وزرا اهل نماز، روزه و بسیار علاقه‌مند به قرآن هستند و با هر کدام از وزرا و مشاوران بسیار نزدیک رئیس‌جمهور سنگال که تعامل داشتم و در این تعاملات آیه‌ای از قرآن را می‌خواندم، آنان علاقه‌مند بودند و تواضعی خاص در برابر کلام وحی داشتند که شایسته این کتاب مقدس است.

مدرن کردن دارالقرآن‌ها

سیدحسن عصمتی با بیان اینکه 17 هزار دارالقرآن و نزدیک به دو میلیون حافظ قرآن در سنگال وجود دارد که تعداد قابل توجهی است و تربیت قرآنی در این کشور نمود زیادی دارد، گفت: احترام به پدر و مادر با استناد به آیه «وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً» نمونه‌ای از این موارد است. حفظ قرآن از کودکی به ویژه برای دختران رایج است. در حوزه اجتماعی همبستگی اجتماعی خوبی دیده می‌شود که این مسئله نیز ریشه قرآنی دارد. توصیه‌های قرآنی در سنگال دنبال و اجرا می‌شود.

عصمتی یادآور شد: مکی سال، رئیس‌جمهور سنگال، طرحی ملی را با نام «مدرن‌کردن دارالقرآن‌ها» اعلام کرده‌ است. من در دیدار سفیر ایران در داکار با رئیس‌جمهور سنگال برای تسلیم استوارنامه حضور داشتم و به مکی سال اعلام کردم که ایران در زمینه طرح ملی شما با سنگال همکاری خواهد داشت و ما در همین راستا بر آموزش پیشرفته قرآن به ویژه در تجوید و نغمات قرآنی متمرکز شدیم و اساتید ایرانی به سنگال آمدند و دو دوره آموزشی اثرگذار را در داکار و طوبی، پایتخت طریقه مریدیه، برگزار کردیم که مورد استقبال واقع شد و اساتید قرآنی از تمامی استان‌های سنگال در آن حضور یافتند.

وی اظهار کرد: در زمان فعالیت در مقام رایزن فرهنگی ایران در سنگال، در حوزه توزیع قرآن به عربی و فرانسه نیز فعال بودم. شعار کلی رایزنی فرهنگی «بیا با هم آشنا شویم» بود و در قالب این شعار پیش رفتیم؛ این روند باید ادامه داشته باشد تا شناخت دو ملت از یکدیگر بیشتر شود.

معرفی عرفان ایرانی

عصمتی گفت: در برقراری ارتباط سنگالی‌ها با تصوف و عرفان ایرانی اسلامی هم تلاش‌هایی کردیم. اهل بیت و سادات جایگاه مهمی در سنگال دارند. شریف به معنای سید است. نسل بیشتر رهبران دینی به حضرت زهرا(س) می‌رسد. رهبران تیجانیه و مریدیه، از سادات هستند و بسیار به اهل بیت علاقه‌مندند. در کشورهای آفریقایی دوقولوها را حسن و حسین می‌نامند و فاطمه و زهرا و حتی موسی، عیسی، جبرئیل و میکائیل، باقر، کاظم، مهدی، محمد و احمد از نام‌های پرکاربرد است، هرچند که شکستن اسامی اسلامی در کشورهای آفریقایی را شاهد هستیم که ناشی از سیاست فرانسه در دوره استعمار سنگال و با هدف کم‌رنگ کردن هویت اسلامی این اسامی بوده و نمونه آن فاطمه(فاطو)، احمد(امدو)، محمد(ممدو) و عایشه(آستو) است.

وی افزود: کشور سنگال به خاطر جریان‌های تصوف، مکان مناسبی برای تفکر وهابیت و حرکت‌های افراطی دینی نیست، اما مبلغان افراط‌گرایی تلاش‌های خود را انجام داده و سعی دارند جایگاه تصوف را کم رنگ و نمادهای آن را بشکنند؛ ما همیشه توصیه به سنگالی‌ها چه دولتی و غیردولتی این بوده که سنگال نظام دینی صوفی‌گرای خود را حفظ کند و میراث بیش از هزار ساله آبا و اجدادی را به دست فراموشی نسپارد؛ کاری که پس از استقلال در تونس انجام شد و طی آن «حبیب بورقیبه» (کامل حبیب بن علی بورغیبه، رئیس‌جمهور تونس در سال‌های ۱۹۵۷ تا ۱۹۸۷) نخستین نظام آموزشی زیتونی را، که بسیار اصیل بود، بر هم زد.

حفظ آموزش سنتی قرآن

رایزن فرهنگی سابق ایران در سنگال تأکید کرد: شاید بتوان گفت کشور سنگال در میان کشورهای اسلامی از معدود کشورهایی است که نظام آموزشی سنتی قرآن کریم را حفظ کرده است، زیرا نظام مکتب‌خانه‌ای آموزش قرآن، که در گذشته در ایران رایج بود، امروز در سنگال همچنان پابرجاست.

عصمتی همچنین بیان کرد: معتقدم سنگال و ایران ظرفیت بسیار زیادی برای فعال‌ کردن دیپلماسی قرآنی در جهان اسلام دارند و این همکاری می‌تواند خدمات بسیاری را به جهان اسلام و جهان عرضه کند، زیرا اکنون جهان به دنبال صلح و آرامش است و اسلام دین صلح است و بیشتر آموزه‌های قرآن به صلح، اصلاح و آرامش دعوت کرده است.

وی گفت: منظور از دیپلماسی قرآنی این است که جایگاه خاصی را برای قرآن در فعالیت‌های فرهنگی بین‌المللی قائل باشیم، منظور از اهتمام به قرآن، تنها قرائت قرآن نیست. ما هنرهای قرآنی، سینمای قرآنی معناگرا، هنر خوشنویسی و تذهیب قرآنی و هنر تربیت قرآنی داریم و منظور از دیپلماسی قرآنی، توجه به قرآن در حوزه آموزش، پژوهش و فعالیت‌های قرآنی است. به این معنا که معتقدیم دیپلماسی قرآنی امروزه می‌تواند در برطرف کردن سوء تفاهم‌ها در میان کشورهای اسلامی به ویژه سوء تفاهم‌های دینی و مذهبی کارساز باشد و تجربیات چندین ساله من و دیگران در این حوزه، نشان داده است که بیشتر مسلمانان و غیرمسلمانان وقتی به دنیای قرآن توجه داده می‌شوند، با کمال میل از آن استقبال می‌کنند و دلیلش این است که فطرت همه انسان‌ها با این کتاب آشناست.

سیدحسن عصمتی در پایان تأکید کرد: سنگالی‌ها به رغم وجود فقر، مردمانی شاد هستند و کارتن‌‌خواب‌های داکار هنگام اذان نمازشان را می‌خوانند و فقیران معتقدند این شرایط آن‌ها خواست خدا بوده و شایسته است ایران این کشور را بیش از پیش بشناسد.

گفت‌و‌گو: زهرا نوکانی

انتهای پیام