«سی حاج محند الطیب»؛ مترجم قرآن و مفسری از الجزایر/ تفسیر آمازیغی؛ یادگاری ماندگار

به گزارش ایکنا؛ آمازیغی (تامازیغت) یا زبان بربری زبانی است که بیشتر در میان مردم قاره آفریقا به‌ ویژه مراکش، الجزایر و به مقدار کمتر در لیبی و تونس و مالی و چند کشور دیگر گویشور دارد. ریشه این زبان آفریقایی ـ آسیایی است. در سال‌های اخیر طرفداران سازمان جهانی آمازیغ تلاش‌های خود را منسجم‌تر کرده‌اند تا در کشورهای شمال آفریقا به‌ عنوان زبان رسمی به رسمیت شناخته شود. مراکش، لیبی، الجزایر و مالی پذیرفته‌اند که آمازیغی در مدارس و مناطق بربرنشین رسمی باشد.

حفظ قرآن، یادگیری زبان عربی و ترجمه قرآن به آمازیغی به ترتیب مراحلی است که «سی حاج محند الطیب» برای ارائه نخستین تفسیر قرآن به زبان آمازیغی پشت سر گذاشته است.

تفسیر قرآن به زبان آمازیغی

در همین راستا، بخش عربی خبرگزاری آناتولی گفت‌وگویی با این مفسر و مترجم قرآن انجام داده است که ترجمه فارسی این گفت‌وگو تقدیم می‌شود.

سی حاج محند الطیب درباره چگونگی حفظ قرآن گفت: «قرآن را در دوره کودکی و بدون هیچ گونه شناختی از زبان عربی حفظ کردم، زیرا در آن زمان معتقد بودم که قرآن برای تلاوت است نه برای فهمیدن».

زاویه؛ نقطه شروع حفظ قرآن

طیب در سال 1934 در شهر «ایفرحونن» استان «تیزی وزو» الجزایر به دنیا آمد. او در همان دوره کودکی برای حفظ قرآن به زاویه، مکتب‌خانه‌های سنتی آموزش حفظ قرآن در الجزایر، رفت. وی در زاویه با برخی واژگان عربی که به او در فهم آیات کمک می‌کرد، آشنا شد و در سال 1948 برای یادگیری دروس بیشتر به استان «بجایه» رفت.

این مترجم و مفسر قرآن الجزایری در سال 1953 به آموزشگاه «ابن بادیس» در شهر «قسنطینه» الجزایر رفت و پس از چندی به انقلاب (1962- 1954) برای مبارزه با استعمار فرانسه پیوست که به همین دلیل در سال 1958 محکوم به حبس شد تا اینکه کشورش در سال 1962 به استقلال رسید.

وی در دوره‌ای که در حبس بود نیز از مسیر خود در فهم قرآن جدا نشد. او همچنین در دانشگاه نیز تحصیلات خود را در رشته ادبیات عرب ادامه داد و در سال 1966 فارغ‌التحصیل شد و از آن پس در چندین سمت از جمله استادیار دانشگاه «تیزی وزو» مشغول به فعالیت شد و در سال 1985 نیز به‌ عنوان بازرس امور اقلیت‌های مسلمان به فرانسه رفت و چهار سال در این سمت باقی ماند.

در همه این روزها ایده ترجمه قرآن به زبان آمازیغی بارها به ذهن او خطور کرده بود، به‌ ویژه در زمان تحصیل در آموزشگاه «ابن بادیس»، اما پس از فارغ‌التحصیلی‌ چندان توجهی به این ایده نکرد.

وی درباره بی‌توجهی به این ایده در آن ایام می‌گوید: «زبان آمازیغی به‌ ویژه لهجه قبایلی زبانی محدود است که در محیطی محدود رواج دارد و این مسئله باعث می‌شود که ترجمه معانی و انتقال مفاهیم از زبان عربی به این زبان سخت و دشوار باشد».

سی حاج محند طیب

ترجمه قرآن

الطیب درباره اینکه چطور شد دوباره به این ایده به صورت جدی فکر کرد، گفت: «در سال 2000 در پی درخواست ابوعبدالله غلام‌الله، وزیر امور دینی وقت الجزایر، دوباره این ایده به سراغم آمد، اما هنگامی که این ایده را وزیر مطرح کرد، ترس و نگرانی من از بین رفت، زیرا قرار بود با مقامات رسمی کار کنم».

وی همچنین در زمینه شروع ترجمه قرآن به زبان آمازیغی گفت: «این ترجمه را در سال‌های 2000 تا 2005 انجام دادم و نخستین چاپ این ترجمه در سال 2010 در عربستان انجام شد».

ترجمه؛ انگیزه‌ای برای تفسیر

چاپ ترجمه قرآن به زبان آمازیغی انگیزه‌ای قوی بود تا الطیب به سمت تفسیر قرآن به این زبان سوق داده شود، زیرا معتقد بود که تفسیر برای توضیح متون ضروری است، به‌ ویژه اگر این متون از زبان دیگری ترجمه شده باشد.

وی پس از آن، شروع به تفسیر قرآن به زبان آمازیغی کرد و نام آن را «التفسیر المیسر لکلام الله الموقر» (تفسير آسان برای کلام والای خداوند) گذاشت و این تفسیر در 12 ژانویه سال جاری میلادی در مراسمی همزمان با آغاز سال جدید آمازیغی(2969) رونمایی شد و نخستین تفسیر در نوع خود در الجزایر و مغرب عربی به شمار می‌رود.

این مفسر الجزایری هنگام تفسیر قرآن با مشکلات و موانع زبانی بسیاری مواجه شد. به همین دلیل برای حل این مشکل به شنیدن آهنگ‌ها و اشعار به زبان آمازیغی روی آورد تا به کمک آنها بتواند اثرش را تکمیل کند و با کاربردهای زبانی واژگان آشنا شود.

او در توضیح هدفش از شنیدن آهنگ‌ها و اشعار آمازیغی و کاربرد زبانی الفاظ تأکید کرد: «هدف از این کار آن بود که اسرار، گنجینه معانی والا و ارزشمند قرآن کریم به آمازیغی‌‌ به کسانی که با زبان عربی آشنایی نداشتند یاد داده شود».

الطیب همچنین درباره اینکه چرا از حروف عربی در نوشتن متن آمازیغی استفاده کرده، اظهار کرد: «بعد از اینکه حروف تفینیاگ (خط مورد استفاده آمازیغ‌ها) و لاتین را امتحان کردم ترجیح دادم که از حروف الفبای عربی استفاده کنم، زیرا اگر این تفسیر با حروف تفینیاگ نوشته شده بود، بسیاری از مردم الجزایر نمی‌توانستند آن را بخوانند و وقتی هم که از حروف لاتین استفاده کردم متوجه شدم که تفاوت زیادی با صوت (آواهای) آمازیغی دارد و من باید 17 حرف برای نوشتن متن آمازیغی با حروف لاتین، اختراع می‌کردم».

وی در ادامه این مطلب افزود: «به همین دلیل سراغ حروف عربی رفتم و آن را با آواهای آمازیغی تطبیق دادم و متوجه شدم که این دو با هم کاملاً مطابقت ندارند، اما این تفاوت‌ها به اندازه استفاده از حروف لاتین نبود و تطبیق دادن حروف عربی با زبان آمازیغی تلاش کمتری نیاز داشت و این کار نسبت به سازگاری با حروف لاتین آسان‌تر است».

الطیب با دعوت به استفاده از حروف عربی در نگارش آمازیغی تأکید کرد: «این کار باعث تقویت وحدت ملی و باعث ترویج آموزش زبان آمازیغی به شکل گسترده در سطح جامعه به‌ویژه در مدارس می‌شود».

وی همچنین تصمیم دارد اثری را با موضوع «داستان‌ها و فولکلورهای آمازیغی» به زبان آمازیغی و با حروف عربی تألیف کند و در پایان گفت‌و‌گو با آناتولی به این مسئله اشاره کرد.

ترجمه گزارش: سعیده بیرجندی

انتهای پیام