به گزارش ایکنا از لرستان، رسمها و آئينهاى نوروزى از روزگاران كهن برجاى مانده و از نسلى به نسل بعد به ارث رسيده است و با دگرگونى شيوههاى زندگى، تكنولوژى بدون آن كه هويت خود را از دست دهد تحول يافته است. از آداب و رسوم كهن پيش از نوروز بايستى از چهارشنبهسورى و خانهتكانى ياد كرد كه در واقع پيشدرآمد آمادهسازى فضاى جشنهاى نوروزى است.
يک هفته قبل از نوروز مردم خود را براى عيد آماده مىنمايند و به قول خودشان «كاردُرِسى» مىكنند. در طول اين هفته به خانه تكانى مشغول مىشوند و در و پنجره و ديوارهاى خانه را گردگيرى و تميز مینمايند. البته اين كار بيشتر بهوسيله زنها و دختران انجام میشود.
يكى ديگر از آئينهاى قبل از نوروز، آئين چهارشنبهسورى است. در لرستان دو آيين چهارشنبهسورى برگزار مىشده است. يكى چهارشنبه آخر ماه صفر كه از اول شب چهارشنبه نوجوانان هر خانه كوزه مىشكستند و بر پارهاى از شكسته آن مقدارى اسپند و چند سكه بهعنوان دفع شر و بلا و مرض در كوچهاى رو به قبله و در تاريكى آنرا پرتاب مىكردند و بدون آنكه پشتسر را نگاه كنند از آن محل دور میشدند.
در برخى از خانهها هم فال كوزه انجام مىشد. به اينصورت كه شب چهارشنبه هر كسى به نيتى مهره يا دكمه فلزى در كوزه مىانداخت و كوزه را شب زير يک ناودان رو به قبله مىگذاردند و فرداى آن شب همه مرادمندان جمع شده و كوزه را دخترى در دامن پنهان مىكرد و دانه دانه مهرهها را از كوزه بيرون آورده در دست میگيرد كه كسى نبيند و يک نفر براى آن صاحب مهره يک فرد شعر از اشعار محلى مىخواند و صاحب مهره بايستى قصد و منظور خود را خوب يا بد از آن بيت شعر درک كند. فال گوش ايستادن هم يكىاز كارهاى اين شب بوده است. روز چهارشنبه پيش از برآمدن آفتاب، زنان با چادر و روى پوشيده به دباغخانه مىرفتند و اعمالى انجام مىدادند به نيت كسب محبت شوهر و يا شوهر دادن دختران (بختگشايى).
يک چهارشنبهسورى ديگرى نيز در اين استان انجام مىگيرد كه اين آيين با آئينى كه تقريباً در تمام ايران انجام مىشود يكسان است. همچون ديگر نقاط ايران، اين جشن در لرستان در روز چهارشنبه آخر سال برگزار مىگردد. شكوه برگزارى اين شب رنگ و حال ديگرى داشته و دارد. زيرا همگان در آن شركت دارند حتى در روستاها در اين شب فضا پُر از صداى ترقه مىشود و آتشافروزى در همه كوچهها و خانهها انجام مىشود. از روى شعله پريدن و گاهى رقص و پايكوبى در كنار شعلهها مرسوم است.
قاشقزنى؛ از آیینهای چهارشنبهسوری در لرستان
در مراسم آتشبازى كه بيشتر، بچهها و جوانان در آن شركت میكنند، حلقههاى آتشى درست كرده و از سر آن مىپرند و از آتش سرخى آن را طلب مىكنند و زردى و ضعف را نثار آن مىكنند.در چهارشنبهسورى حاجىفيروز پيامآور نوروز و بهار، نشاط و سرورى به جشن مىدهد. نواختن سُرنا و دهل در روستاها و هم در شهرها در اين روز معمول بوده است. قاشقزنى يكى از مراسم اين شب بود.
كاشتن سبزه نوروزى از ديگر آيينهای قبل از نوروز است. از نيمه اول اسفند دانههاى گندم، عدس، باقلا، تخمه سفيد و كنجد را براى سبزه عيد خيس مىكنند و يک هفته بعد آنها را در ظرفهاى چينى يا مسى با سليقه و گاهى هم به اشكال هندسى مثلاً چهارترک يا شش ترک در اطراف و دايره (باقلا) در وسط، میكارند و هر يک از ترکهاى آن نيز گندم يا عدس مىباشد.
كوزه سبزى هم معمول است. به اينصورت كه كوزه را با پارچهاى پنبهاى مىپوشانند، سپس تخمه سفيد يا كنجد را در آب خيس كرده و بر روى كوزه بهطور يكنواخت مىكشند و يک روز آنرا میگذارند تا بچسبد، پساز آن كوزه را پُر آب میكنند بهطورىكه آب موجب ريختن دانهها نشود. از نفوذ آب از ديواره كوزه و بهتدريج دانهها سبز مىشوند.
گاهى بر گرههاى چرخى چوب قليان نيز گندم مىكارند. مادربزرگهاى خانواده نيز به تعداد و به نام كودكان خانواده و براى نوادگان گندم خيس شده را در پوسته تخممرغ مىريزند و سبز مىشوند و پيش از تحويل سال آنها را به كودكان مىدهند كه بر سفره هفتسين خودشان بگذارند.
از جمله كارهاى پيش از آيين نوروزى، دو شب ويژه مردگان است كه هر خانوادهاى در اين شبها براى شادى و آمرزش مردگان خود آيينى برگزار مىنمايد. كه اين شبها بدين قرار هستند.
شب جمعه آخرسال يا آخرين پنجشنبه شب سال، كه مردم بعد از ظهر روز پنجشنبه به گورستان رفته و بر مزار مردگان خود دعا مىكنند و خرما و حلوا پخش نموده و يا بر آنها شمع مىافروزند.
الفه؛ روزی برای اهل قبور
يک شب قبل از شب عيد كه آنرا الفه [عَرَفه] مىنامند، نيز همگان به گورستان مىروند و براى گذشتگان خود طلب آمرزش مىكنند و خيرات مىكنند. اگر دو شب جمعه آخر سال و الفه پى در پى هم باشد هر دو شب برگزار مىشود.
در شب الفه يا يک شب پيش از شب عيد، در هر خانواده پساز بازگشت از گورستان، به ياد مردگان حلوا مىپزند و نكته جالب آن است كه به هنگام پختن حلوا وقتى روغن كاملاً داغ شد، به نام هريک از مردگان يک مشت آرد در روغن مىريزند و نام آن مرده را هم بيان مىكنند.
پساز آماده شدن حلوا آنرا بين همسايگان پخش مىكنند و اعتقاد دارند كه در آستانه سال نو ارواح مردگان به خانهها مىآيند تا بدانند آيا به ياد آنها هستند يا نه؟ گاهى هم به نام و تعداد آنها در سقاخانه و اماكن مقدس شمع روشن مىكردند.
تهيه شيرينى نوروزى نيز يكىاز مراسم جشن عيد نوروز است. خانوادهها در گذشته اقدام به تهيه چند نوع نان شيرينى مىكردند كه هنوز هم اين روش و سنت برجاست.از آن جمله نوعى نام شيرينى به نام «كاک» است كه خمير آن از آرد گندم است با آب شكر يا قند، كه اين خمير با روغن گرم شده مالش (يا ورز) داده مىشود تا روغن كاملاً جذب خمير شود. پس يک ساعت يک بانو كه در پختن كاک مهارت دارد و اصولاً به كاکپز هم مشهور است و يک نفر از اهل آن خانه در كنار آتش و ساج نانپزى به پختن و تا كردن كاک مشغول مىشوند.
كاکپز «چونه» را بر پشت مجمعه میگذارد و با چوب مخصوص(لله) آنرا نازک مىكند و آنرا بر ساج يا «تابه» داغ میاندازد. زن ديگرى نيز پس از پختن آنرا بر روى ساج، چهارگوش جمع مىكند و يا آنرا به شكل لوزى میبرد و بر روى آنها با آب زعفران كلمه «مرگ من نشكن» همچنين كلوچههاى مختلفى ازجمله خرمايى، آردى و برنجى نيز مىپختند. امروزه بسيارى از خانوادهها هنوز هم كاک عيد را ميپزند و پختن آنرا بهعنوان بخشى از جشن نوروزى خود مىدانند.
همانطورىكه در همه جاى ايران معمول است، در لرستان نيز چيدن سفره هفتسين از مهمترين آيينهاى نوروزى است. حالا چه بر طاقچه و چه بر كف اطاق، به شكلى مفصل يا ساده چيده شود.
در شهر از قديم سمنو، سپند، سير، سبزه، سكه، سماق و سرمه بر سفره مىنهادند ولى امروزه با امكان دستيابى به سنبل و سيب و ساير سينها تغييراتى داده شده است. سفره را رو به افتوزنو يا آفتاب زنان يا مشرق و يا رو به جنوب پهن كرده و بر بالاى آن آيينه، در وسط يک كاسه چينى آب در ميان بشقاب كه يک يا دو ماهى كوچک در آن انداخته شده میگذارند و بعد اطراف آن ظرفهاى محتوى(سين) به تعداد افراد خانواده شمع، كتاب آسمانى، گلابپاش و ديوان حافظ گذاشته شده و ظرف سبزى و يک بشقاب تخممرغ پخته رنگآميزى شده و چند شاخه شكوفه يا بيدمشک، يک بشقاب نان شيرينى و كوزههاى سبزى آرايش شده و نارنج نيز ازجمله چيزهايى است كه بر سفره میگذارند.
در كنار سفره در قديم كه برق نبود، يک لاله يا يک لامپا از چند ساعت قبل از تحويل سال يا سه روز يا بيشتر بايستى روشن باشد. امروزه از برق استفاده مىشود. از دقايقى پيش از تحويل سال و در هر ساعت از شبانهروز اعضاى خانواده با لباس نو در كنار سفره هفتسين مىنشينند، و در گذشته بزرگ خانواده دعاى تحويل سال را مىخواند، و به انتظار مینشستند تا توپ تحويل سال شليک گردد. سپس كوچکترها دست بزرگتران را در همان كنار سفره مىبوسند و بهعنوان دشت نخستين سكه يا پول كه قبلاً لاى قرآن گذاشته شده بر مىدارد.
اين نكته قابل ذكر است كه اگر خانوادهاى عزادار باشد سبزه مىكارند اما هفتسين را براى سال اول نمىچينند و ديد و بازديد نمىروند. ولى اگر يک نفر از خانواده در سوگ خويشاوند خود سياهپوش باشد حتماً به هنگام تحويل سال جامه خود را عوض مىكند و پس از يک ساعت دوباره سياه بر تن مىكند.
در لرستان دو شب عيد يعنى شب اول و دوم سال نو پلو مىپزند و بسته به اين است كه جشن خانواده و سنت ديرين چه باشد. مثلاً در يک خانواده حتماً شب اول باقلاپلو و شب دوم چلو و خورش سبزى مىپزند و مىگويند جشن هر سال ما اين است و كسى ديگر نوعى ديگر. اما حتماً در هر دو شب برنج پخته مىشود. در برخى مناطق استان غذاهاى مخصوص اين شب عبارتند از: آش دوغ، لىلى پلو، و... .
تهيدستان در جشن نوروز فراموش نمیشوند. خانوادههاى توانا شام عيد همسايه يا افراد تهیدست را بهصورت خشكه يا پخته در اختيار آنها میگذارند.اگر دختر و پسرى نامزد و يا عقد كرده يكديگر باشند، از خانه داماد در شب عيد يک مجمعه شام مخصوص عروس با يک خوانچه محتوى يک بشقاب سبزه و هداياى نوروزى و شيرينى به خانه عروس مىفرستند و عروس بايد شام خود را از آن صرف كند.
ديد و بازديد نوروزى از ديگر آيينهاى جشن نوروز است كه با آغاز سال نو آغاز مىشوند.آغاز ديد و بازديد بسته به ساعت تحويل سال است. اگر در نيمروز يا قبل از ظهر باشد در همان وقت و اگر ديرگاه يا نيمه سال باشد از بامداد روز بعد ديد و بازديد آغاز میگردد.
نخست به ديدار روحانيون برجسته شهر براى گفتن «مبارک باد» مىروند و هر يک از روحانيون به ديداركنندگان يک سكه عيدى مىدهد و با شيرينى از بازديدكنندگان پذيرايى مىشود. آنگاه هر كس با خانواده به ديدار بزرگ خاندان مىروند و رعايت احترام بزرگتران لازم و حتمى است.
آنها كه در طول سال با هم كدورتى داشتهاند به وساطت بزرگترها، كينهها را از دل بيرون كرده با هم آشتى و روبوسى مىكنند و مىگويند همانطورى كه خانهتكانى شده بايد دلتكانى و سينهتكانى هم بشود و كينهها و دشمنىها را نيز به دور ريخت.
در روستاها و مناطق عشايرنشين در روز اول فروردين همه مردان دستهجمعى به خانه مسنترين و معتمدترين فرد آبادى مىروند و پساز صرف چاى و شيرينى بهصورت گروهى تمام خانههاى ده را مىگردند و عيد مباركى میگويند. عيد مباركى زنان در روستاها و مناطق عشايرى پس از مردان آغاز مىشود.
شنبه به در و سيزده به در
مردم اولين شنبه سال را از بامداد يا بعد از صرف ناهار به باغ و صحرا مىروند. در اين روز اغلب زنان و دختران در مكانهاى نظر كرده و مورد احترام «ننو» كوچكى به نيت بختگشايى و حاجت روايى مىبندند. اگر پساز ساعتى باد خاشاک يا پَر كاهى در آن مىريخت نشانه آن بود كه حاجت روا خواهد شد. مردان به ورزش و دختران به تاب بازى مشغول مىشوند تا روز به پايان برسد.
در لرستان مراسم سيزده بدر را در روز چهاردهم فروردين برپا میدارند و اعتقاد دارند كه اولين روز نوروز روز ويژه است و سيزده روز پس از آنرا بايد حساب كرد و آيين سيزده به در را انجام داد.
به همين خاطر سيزده به در را چهاردهم فروردين انجام داده و به آن چهارده به در مىگويند و سيزده به در رسمى كشور را سيزده به در غريبهها ناميده و چهارده به در را سيزده لُرها گفته و به صحرا مىروند.
البته در برخى از نقاط استان نيز سيزده به در در روز سيزدهم نوروز برگزار مىشود. مردم برخى شهرهاى استان در اين روز به مكانهاى سرسبز رفته و روز را در آنجا سپرى مىكنند.
در اين روز مردم گياهان سبز را به هم گره میزنند و نيت مىكنند كه سال خوب و خوشى را در پيشرو داشته باشند.
آئين سيزده به در در لرستان همانند ساير نقاط ايران يک جنبش و حركت عمومى و نمايش زيباى سنت ايرانى است كه مردم از بامداد و بعضى قبل از برآمدن آفتاب به باغ و صحرا مىروند.عدهاى به باغهاى نزديک و گروهى كه وسيله نقليه داشته باشند به جنگلها و دشتهاى اطراف مىروند و جالب است كه باغداران براى رفاه مردم، درهاى باغهاى پُرشكوفه خود را به روى مردم مىگشايند.
انتهای پیام