چگونه مهمان و میزبانی شایسته به سبک اسلامی باشیم

به گزارش ایکنا؛ صله رحم یکی از سفارشات مؤکد دین اسلام است. «صله» در لغت به معنای احسان و دوستی آمده است و مراد از «رَحِم» خویشاوندان و بستگان است. در اهمیت صله رحم همین بس که پیامبر اکرم(ص) همه انسان‌ها را به صله رحم سفارش کرده است. جابر از حضرت باقر(ع) روایت کرده که رسول خدا(ص) فرمود‌ه‌اند: «به حاضر و غایب امتم و به کسانی که در پشت مردان و رحم زنان هستند (آن‌هایی که هنوز به دنیا نیامده‌اند) تا روز قیامت سفارش می‌کنم که صله رحم را به جا آورند، اگر چه راهشان به سوی همدیگر یک سال فاصله داشته باشد؛ زیرا صله رحم از دین است».

یکی از جشن‌های باستانی ایرانیان نیز عید نوروز است که یکی از وجوه برجسته آن دید و بازدید و اصطلاحا صله رحم محسوب می‌شود. در دين اسلام مهمان‌نوازی و پذيرايی خوب و شايسته از مهمانان يكی از خصايل نيكو و ارزشمند شمرده می‌شود. اسلام پيروانش را به مهمانی دادن دعوت كرده و پاداش‌های بزرگ و ارزنده‌ای براي مهمان‌نوازی تعيين كرده است. پيامبر اكرم(ص) ورود مهمان به خانه را هديه‌ای الهی می‌دانستند و می‌فرمودند: هرگاه خداوند بخواهد خير و خوبی به جمعيتی برساند، هديه‌ای به سوی آنان می ‌فرستد. سؤال شد منظور از هديه چيست؟ فرمودند آن هديه، مهمان است كه با روزی خود وارد می شود و هنگام رفتن، گناهان آن خانواده را به همراه می برد.

در روايات دينی بركات دنيوی و اخروی فراوانی برای مهمان شمرده شده است. امام‌ رضا(ع) به نقل از پدران خود و آنان به نقل از رسول خدا(ص) اكرام مهمان را در يك جامعه ضامن خوشی و سلامت آن دانسته‌اند: «هميشه امتم در خوشى و خوبى باشند تا زمانى كه با هم دوستى كنند و امانت را بپردازند و از حرام دورى كنند و از مهمان‏ پذيرايى كنند و نماز را برپا دارند و زكات بدهند، چون‏ انجام ندهند گرفتار قحطى و خشکسالى شوند» (نوری، 1407ق، ج 16، ص 258).

امام صادق(ع) نيز اجر و ارزش مهمان‌داری را از آزاد كردن بنده بالاتر دانسته و فرموده‌اند: «اگر مؤمنی دو نفر مؤمن را با غذا پذيرايی كند، بالاتر از اين است كه برده‌ای را آزاد كرده باشد» (كلينی، 1388، ج 2، ص 201).

بركات مهمان برای ميزبان هم شامل دنيا و هم شامل آخرت است. مهمان، باعث ريزش گناهان ميزبان و حرام شدن جهنم بر او و راهنمای او به بهشت برين است. پيامبر اكرم(ص) نگاه محبت‌آميز به مهمان را مانع آتش جهنم بيان كرده‌اند: «هيچ بنده‌ای نيست كه مهمان برايش بيايد و به صورت او نظر كند مگر اينكه چشم او بر آتش جهنم حرام شود» (نوری، 1407ق، ج 16، ص 258).

حال که صله رحم از چنین جایگاه والایی در تعالیم اسلامی برخوردار است و عید نوروز نیز فرصتی برای بهره‌مندی از این ظرفیت به شمار می‌رود، شایسته است با علم و آگاهی به آداب مهانی رفتن و پذیرایی از مهمان از ثواب و کارکردهای این دستور الهی بیش از پیش بهره‌مند شویم. 

وظایف میزبان

نخستين وظيفه ميزبان در قبال مهمان تكريم او است. پيامبر اكرم(ص) به دختر خود، حضرت فاطمه(س)، درباره لزوم اكرام مهمان چنين می فرمايند: «هركس به خدا و روز واپسين ايمان دارد، بايد مهمانش را گرامی دارد. ام صادق(ع) با تفكيک دو نوع مهمان، آنان را به ناخوانده و خوانده دانسته، وظايف ميزبان در قبال هريک را به‌خوبی بيان می‌كنند: «هرگاه برادرت ناخوانده بر تو وارد شد، همان غذايی كه در خانه داری برايش بياور و هرگاه او را دعوت كردی در پذيرايی از او زحمت بكش» ناگفته پیداست که مراد از زحمت کشیدن برای مهمان متحمل هزینه های گزاف و اسیر تجملات شدن نیست، چنانچه پيامبر اكرم(ص) می فرمایند: «هيچ‌كس نبايد بيش از توانش، خود را برای مهمان به زحمت اندازد».

يكي ديگر از وظايف ميزبان آن است كه پس از تهيه غذا برای او، خود نيز همراه مهمان غذا بخورد. پيامبر اكرم(ص) فرموده‌اند: «هركس دوست دارد خدا و رسولش او را دوست داشته باشند، با مهمانان خود غذا بخورد. همچنين ميزبان بايد توجه كند كه مهمان خود را به‌كار نگيرد؛ زيرا اين كار خلاف اصل تكريم مهمان است. ابن ابی يعفور می‌گويد: «در خانه امام صادق(ع) مهمانی را ديدم؛ روزی او برای انجام كاری برخاست، حضرت به او اجازه نداد و شخصا آن كار را انجام داد و فرمود: رسول خدا(ص) از به‌كار گرفتن مهمان، نهی فرموده است».

وظيفه آخر ميزبان، بدرقه مهمان با احترام و گشاده‌رويی است. پيامبر اكرم(ص) فرموده‌اند: «يكی از حقوق مهمان، اين است كه او از اتاق تا درب خانه، همراه و بدرقه كنی».

وظايف مهمان

در این میان مهمان نیز از وظایفی برخوردار است. در وظايف ميزبان گفته شد كه ميزبان بايد همه تلاش خود را برای پذيرايی خوب و شايسته از مهمان انجام دهد؛ ولی آنچه از روايت به‌دست می آيد، اين است كه مهمان نيز وظيفه دارد از ميزبان بخواهد كه به‌خاطر او خود را به زحمت نياندازد و به غذايی كه در خانه موجود است اكتفا كند. يكی از ياران اميرمؤمنان(ع)، به نام حرث اعور می‌گويد: روزی به خدمت آن حضرت رسيدم و گفتم يا علی دوست دارم، به من افتخار دهيد و به خانه من بياييد و غذايی ميل كنيد. حضرت فرمود: به شرطی می آيم كه به سبب آمدن من، خود را به زحمت و مشقت نيندازی و به همان غذای موجود در خانه قناعت كنيد. حرث پذيرفت و اميرمؤمنان(ع) به خانه او رفت و با غذایی كم كه موجود بود ناهار را صرف كرد (قمی، بی تا، ج 1، ص 238).

در جهت اصل حمايت از ميزبان، شرع اسلام به مهمان توصيه می كند كه از درخواست‌ها و تقاضاهای نابجا كه برای ميزبان زحمت‌آور است، بپرهيزد. مهمان خوب كسی است كه وقتی به خانه كسی می‌رود، به خصوص اگر بدون اطلاع قبلی است، توقع و انتظار را از خود دور كند، تا جای هيچ گله‌ای نباشد.

وظيفه ديگر مهمان، رعايت مدت مهمان بودن است. براساس روايات، مدت زمانی كه عنوان مهمان بر فرد نهاده می شود و ميزبان وظايف خاص خود را بايد نسبت به او انجام دهد، سه روز و دو شب است. پس از اين مدت، ديگر او مهمان نيست و مانند ديگر اعضای خانواده خواهد بود.

يكي ديگر از وظايف مهمان از زمان ورود به منزل ميزبان، چشم نگهداشتن از محرمات است كه شامل چشم نگهداشتن از تجسس و وارسی قسمت‌های مختلف منزل ميزبان، چشم نگهداشتن از نامحرم و امور ديگر می‌شود. به‌هرحال، ممكن است خانواده ميزبان برای عرض ادب حاضر شوند و برحسب درجه آشنايی و خويشاوندی، با پوششی متفاوت از بيرون منزل، در برابر مهمان نمايان شوند؛ از‌ اين‌ رو، وظيفه مهمان چشم‌پاكی در برابر همسر، دختر و خانواده ميزبان است. همچنين، چشم نگهداشتن از قسمت‌هايی از منزل كه اندرونی و حريم خصوصی شمرده می‌شود و متعلق به خانواده ميزبان است.

وقتی مهمان وارد خانه ميزبان می‌شود، خواسته يا ناخواسته، بر نحوه زندگی ميزبان و خانواده‌اش، سطح زندگی و مشكلاتشان آگاه می‌شود. شرع اسلام در اينجا به رازداری توصيه می‌كند. وقتی مهمان بر اسرار ميزبان آگاه شد، اجازه خارج كردن اطلاعات و سخن گفتن از اسرار، سطح زندگی و مشكلات ميزبان و خانواده‌اش را ندارد. پيامبر اكرم(ص)، كسانی را كه در مجالس دوستان و آشنايان حاضر می‌شوند و از مسائل خصوصی آنان مطلع می‌شوند، به رازداری توصيه می‌كنند و می‌فرمايند: «در مجلس‌ها امانت‌دار باشيد؛ فاش كردن راز برادرت خيانت است؛ از اين كار دوری كن؛ و از نشست‌های عشيره‌ای بپرهيز» (‌مجلسى، 1403ق، ج 77، ص 89، ح 3).

انتهای پیام