چراغ برات خراسان؛ فروردگان باستان
گروه فرهنگی- یک محقق و پژوهشگر خراسانی گفت: مراسم چراغ براتی که در خراسان به شکل امروزی رواج دارد به نوعی از آیین‌های ایرانی قبل از اسلام که ویژه مردگان و با نام فروردگان شناخته می‌شد و با اعتقادات اسلامی تلفیق شده است. ترکیب آیین ایرانی اسلامی ویژه ایرانیان خراسانی که در قرون اولیه اسلامی آن را سامان دادند.
مهدی سیدی، عضو شورای نامگذاری شهر مشهد، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، در خصوص مراسم شب‌های چراغ برات که در خراسان بزرگ مرسوم است، با بیان این مطلب اظهار کرد: چراغ برات، آیینی بوده که خراسانی‌ها، آن را از روزهای پایانی اسفند به روزهای آستانه نیمه شعبان انتقال دادند و آن را شب‌های چِک نامگذاری کردند که بعدها این ایام با نام شب‌های چراغ برات در خطه خراسان بزرگ تغییر یافت.
وی ادامه داد: در واقع کلمه چِکی که امروزه رایج شده و از آن در کارهای روزمره استفاده می‌شود، فارسی بوده و در قرون اولیه اسلامی بدین سبب آن را چَک می‌نامیدند که به ارواح مردگان سند آزادی داده می‌شد تا به زمین آمده و به خانه‌های زمینی خود بروند و بر همین اساس بود که در آن زمان مردم معتقد بودند که چراغ‌های خانه در این شب‌ها باید روشن باشند و همچنین بر سر مزارها نیز چراغ‌هایی را روشن می‌کردند که همین امر سبب شد تا این شب‌ها را با نام شب‌های چراغ برات بشناسند. این در حالی است که عرب‌ها نیز آن را به عنوان «لیله‌الصک» می‌شناختند.
این مشهد شناس با بیان اینکه این آیین را خراسانی‌ها ابداع کردند، خاطرنشان کرد: در ایران کنونی از بسطام که مرز خراسان است به آن طرف، دیگر این رسم را با نام چراغ برات نمی‌شناسند بلکه جمعه آخر سال را به همان سبک ایران قدیم به این امر اختصاص می‌دهند، چرا که ایران پیش از اسلام روزهای پایانی اسفند را به مردگان اختصاص می‌دادند که همان آیین فروردگان نامیده می‌شد.
این عضو شورای نامگذاری شهر مشهد اضافه کرد: در واقع فروردگان بدین سبب بود که به روح، فروهر می‌گفتند یعنی روان و روح. چون آن‌ها بر این باور بودند که فروهرهای مردگان و درگذشتگان به زمین نزول می‌کنند، آن را فروردین نامیدند و آیینی را برای استقبال از این فروهرها ایجاد کردند که با نام فروردگان به رسمیت شناخته شد.
وجود اسنادی دال بر اثبات چراغ برات در ایران باستان
وی با بیان اینکه بزرگان زیادی از جمله ابوریحان بیرونی، رودکی، علما و سایر بزرگان اشاره‌های زیادی به این موضوع داشته‌اند، خاطرنشان کرد: حداقل از هزار سال پیش این رسم رایج بوده و در ادبیات ما نیز اسنادی برای اثبات این موضوع موجود است، به گونه‌ای که حتی در اشعار حافظ، سعدی و سایر شاعران برای این مراسم اشعاری سروده شده است، حافظ در این باره می‌گوید:
چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی/ آن شب قدر که این تازه براتم دادند
این محقق و پژوهشگر خراسانی با اشاره به اینکه البته این مراسم نیز در بلخ، سمرقند، بخارا و هندوستان نیز با همین نام شناخته می‌شود، اظهار کرد: قدیمی‌ترین سند در ارتباط با این شب‌ها نیز موجود است، به نوعی که رودکی در یکی از ابیات خود به این موضوع اشاره داشته و این نشان دهنده این امر است که در گذشته‌های دور، این ایام را برگزار می‌کردند و به آن نیز «لیله‌الچک» می‌گفتند و این سندی است که نشان می‌دهد که این رسم در خراسان بزرگ از قدمت دیرینه‌ای برخوردار است. رودکی چنین می‌گوید:
چراغان در شب چَک انچنان شد/ که گیتی رشک هفتم آسمان شد
این عضو شورای نامگذاری شهر مشهد اظهار کرد: در واقع این‌ها همگی نشانه‌هایی است که می‌تواند دال بر ریشه دار بودن این موضوع در ایران باستان باشد و براساس این اشعار می‌توانیم به این موضوع پی ببریم که این رسم از گذشته‌های دور وجود داشته و مهم بودن این امر تا انقلاب اسلامی هم مورد اهمیت خراسانی‌ها قرار می‌گرفت و هیچ یک از افراد هم مخالفتی با این امر نداشتند.
نیمه شعبان؛ شب تقدیر همگان
سیدی با اشاره به ریشه مراسم چراغ برات در ادبیات دینی ما نیز گفت: در خصوص ریشه این آیین در ادبیات دینی باید اینگونه بیان کرد که در زمان گذشته با توجه به اینکه برای نیمه شعبان که ولادت حضرت مهدی(عج) است، احترام خاصی قائل بودند و به نوعی برخی از افراد این شب را و برخی دیگر نیز شب بیست‌و یکم ماه رمضان را شب قدر می‌دانستند و بر این باور بودند که نیمه شعبان شبی بوده که تقدیر مردم در آن مشخص می‌شده و مردم با برخی کارهایی که انجام می‌دادند به نوعی به این نتیجه می‌رسیدند که در سال بعد چه اتفاقاتی برای آن‌ها رقم خواهد خورد.
این مشهدشناس ادامه داد: با این وجود، این آیین ریشه واقعی داشته و مردم عوام هم به شکل‌های مختلف تقدیر خود را در سال بعد به شکل‌های مختلف می‌دیدند، مانند اینکه هنگامیکه شب، مهتابی بود، بر پشت بام‌ها می‌رفتند و سایه خود را می‌دیدند و بر اساس سایه‌هایی که مشاهده می‌کردند به نوعی تقدیر خود را می‌دیدند که این آیین به ویژه در جنوب خراسان مرسوم بوده است.
مخالفت برخی از متعصبین سنی مذهب با مراسم چراغ برات
وی عنوان کرد: همچنین در گذشته نیز برخی از متعصبین سنی مذهب و یا غیر شیعه از اینکه ایرانیان در شب نیمه شعبان بر سر مزار درگذشتگان خود می‌رفتند و چنین مراسمی را برای عزیزان از دست رفته خود برگزار می‌کردند، عصبانی شده و به شدت با اینگونه مراسمات مخالفت خود را به صورت جدی اعلام می‌کردند.
عضو شورای نامگذاری مشهد خاطرنشان کرد: این در حالی است که پس از انقلاب اسلامی، برخی از علما و روحانیون با برگزاری این آیین مخالف بودند و می‌گفتند که ما هیچ روایت دینی در این خصوص نداریم و این چه مراسمی است که همه مردم این آیین را مهم دانسته و آن را انجام می‌دهند، بر همین اساس بود که مردم در چند سال اولیه انقلاب به دلیل هراسی که از مسئولین و روحانیون آن زمان داشتند، این آیین را اجرا نکرده و به نوعی این مراسم طی چند سالی در جامعه مسکوت ماند.
وی افزود: این در حالی است که این رسم اکنون آرام آرام به سمتی پیش می‌رود که دیگر مردم آن را به صورت مفصل برگزار می‌کنند، به گونه‌ای که توسط رسانه‌های تصویری و مکتوب نیز این آیین اطلاع رسانی و گزارشات بسیاری نیز در این خصوص منتشر می‌شود.
انتهای پیام
