به گزارش خبرنگار
ایکنا؛ هجدهمین نشست از سلسله نشستهای عصر گفتوگو با موضوع «نسبت میان فاجعه با دولت و افکار عمومی» به همت سازمان افکارسنجی دانشجویان ایران(ایسپا)، امروز سهشنبه، سوم اردیبهشتماه، با حضور محمدحسین ساعی، عضو هیئت علمی دانشگاه صدا و سیما و پدرام الوندی، مدیرکل اخبار داخلی خبرگزاری ایرنا در ساختمان شماره دو جهاد دانشگاهی برگزار شد.
ساعی در آغاز این نشست با بیان اینکه دولتها در مواجهه با بحران دو مسیر اصلی را باید طی کنند و هم ابعاد ذهنی فاجعه و هم ابعاد عینی آن را بررسی و کنترل کنند، اظهار کرد: برداشت سیاسی از این مسئله ندارم، اما میخواهم بگویم شخصی که مدیریت دولت را بر عهده دارد، نیاز به چند توانمندی پایه دارد. باید فردی باشد که بتواند افکار عمومی را مدیریت کند. اگر این قدرت را داشته باشد به وسیله آن تمام ضعفهایش را میتواند بپوشاند. متأسفانه دولتهای ما توان و قدرت مدیریت افکار عمومی را ندارند.
وی با اشاره به واقعه حمله به سفارت عربستان در ایران و دیگر کشورهای منطقه ادامه داد: در عراق و لبنان هم به سفارت عربستان حمله شد، اما مسئولان در عراق اوضاع و خشم مردم را کنترل کردند. سربازان ضدشورش این کشور مقابل سفارت عربستان ایستاده بودند و روی زرههایشان عکس شهید نمر بود، این همراهی با افکار عمومی است. اگر در ایران هم یک مسئول بلندپایه در این حادثه با مردم صحبت میکرد آن اتفاقات را شاهد نبودیم.
در ادامه این نشست پدرام الوندی، معاون خبر خبرگزاری ایرنا در سخنانی با اشاره به مجموعه مشاهدات این مدت در مواجهه با حادثه سیلاب اخیر در کشور، اظهار کرد: در این حادثه با مدیران صف صحبت کردیم و روزنامه نگاران محلی را دیدیم و تلاش شد مواجهههای متفاوتی در رسانههای ملی و محلی داشته باشیم و هر دو نوع روزنامه نگاری صف و ستاد را شاهد بودیم.
تحول زیست بوم رسانهای با تولد شبکههای اجتماعی
وی با بیان اینکه تحول زیستبوم رسانهای در اثر توسعه فناوری یکی از موضوعات و مسائل روز است، ادامه داد: یک سیر تحولی در این ۱۰ سال رخ داده که درسآموز است. یک مدل خطی ارتباط داریم که میگوید رسانهها واسط هستند و عمل دروازهبانی خبر از این طریق انجام میشود و محتوا روی خروجی رسانهها میرود. ما تعاریف سنتی از رسانه و افکار عمومی داریم که در قالب همین الگوی خطی است. اما آنچه اهمیت دارد این است که مفاهیم در این حوزه دچار درونریزی و پوست انداختن شدهاند. مفهوم رسانه به معنای سنتی و خطی آن دچار تحول و فروپاشی است. در دهه ۸۰ به ویژه از سالهای ۸۶ وبلاگنویسی در اوج خود بود و وبلاگپژوهی رونق داشت. در حوزه آکادمیک رسانه وبلاگها دارای اهمیت بودند و با یک سرعتی و پس از آن به وجود آمدن شبکههای اجتماعی محوریت اتاق خبرها در خبرگزاریها که در چارچوبدهی به اخبار فعالیت داشتند، جایگاه خود را از دست دادند.
سلطه پلتفرمها و دغدغه رسانهها برای دیده شدن در شبکههای اجتماعی
الوندی گفت: البته رسانهها هم بیتفاوت نماندند و همه آنها در قالبهای مختلف به دنبال آن بودند که در شبکههای اجتماعی جایی باز کنند تا به همه بگویند ما را ببینید. در سال ۹۶ رسما فعالیت رسانهها در شبکههای اجتماعی راهاندازی شد؛ این تحول مهمی است. چرا که انحصار رسانهای از بین رفته و رسانههای کوچک ضریب پیدا کردهاند و اینها هستند که اکوسیستم خبر را فرماندهی میکنند. بسیاری از مسئولین کشوری امروز از طریق شبکههای اجتماعی با مردم سخن میگویند. فضای کلاسیک و مدل سنتی در رسانهها متحول شده و دوران سلطه پلتفرمها است. اعلام شد دغدغه اول سردبیران دنیا در سال ۲۰۱۹ سلطه پلتفرمهاست. استانداردهایی در اخبار وجود داشت، اما این سلطه قاعدهها را به هم زد.
این روزنامهنگار افزود: متکثر بودن این اکوسیستم به دلیل بیمرکز بودن آن، بستری برای انتشار اخبار جعلی شده است و بخشی از این اخبار جعلی از سر ناآگاهی و بخشی از آن از سر آگاهی و برای راه انداختن جریانات اجتماعی و سیاسی است. آنچه اهمیت دارد این است که اکنون اکوسیستم عوض شده و در اختیار پلتفرمها و جمع گستردهتری است.؛ تنها مشکل ما هم نیست. پروندههای زیادی در دنیا بر علیه این پلتفرمها به دلیل انتشار اخبار جعلی وجود دارد. روند فعالیت این پلتفرمها نهایتا تبدیل وقایع و حوادث به بحران ناکارآمدی است.
به گفته الوندی؛ اینکه متوقف کردن فعالیت این پلتفرمها چقدر مؤثر است، جای بحث دارد؛ در ایران متوقف کردن جواب نمیدهد. تجربه چهل ساله ما از محدود کردن نشان میدهد این راهی نیست که ما را در بحرانهای خبری به موفقیت برساند و تنها نتیجه این بوده که مرجعیت رسانهای و خبری رسانههای رسمی را از دست دادهایم.
ساعی در بخش دیگری از این نشست که به پرسشهای حاضران در جلسه پرداخته شد، درباره پرسشی پیرامون یکپارچه نبودن ساختار اداره کشور، گفت: همه جوامع اینگونه هستند و ساختار یکپارچه ندارند. به لحاظ اندیشهای در بحث تفکیک قوا گفته میشود که قدرت باید سه پارچه باشد. اینکه ساختار یکپارچه نداریم، قابل بحث است. همه نظامهای سیاسی این انفکاک را دارند.
وی در اینباره با اشاره به نظرسنجی که در سال ۸۷ انجام داده است، ادامه داد: طبق این نظرسنجی بیش از ۹۵ درصد مردم با وجود داشتن مجازات اعدام در قوانین کشور موافق بودند. بیش از ۸۰ درصد مردم در پاسخ به این پرسش که اگر این مجازات را در قانون نگه داریم و تحریم شویم، باز هم با این قانون موافقید؟ اعلام موافقت کردند. اما وجود این قانون در کشور ما از نظر حقوق بشر دموکراتیک نیست.
جلسات ستاد بحران و دولت نباید زنده پخش میشدالوندی هم درباره پرسشی درباره عدم پاسخگویی دولت به افکار عمومی، با بیان اینکه بسیاری از تصمیمها در شرایط بحران گرفته میشود، گفت: جلسات دولت و ستاد بحران از شبکه خبر و به صورت زنده پخش میشد. جلسه مدیریت بحران چرا باید زنده پخش شود آن هم به مدت دو ساعت؟ این ضد افکار عمومی است. این جلسات قاعدتا باید با دعوا و کشمکش همراه باشد، نه آنکه همه نشستهاند و حرف میزنند و گزارش میدهند. نه دولت باید فشار بیاورد این جلسات زنده پخش شوند و نه صداوسیما باید زیر بار پخش زنده آنها برود.
معاون خبر خبرگزاری ایرنا با بیان اینکه تأثیر رسانهها به ذات آنهاست، گفت: تأثیر رسانهها به واسطه محتوایی نیست که منتشر میکنند.
اینستاگرام ساختار فهم افراد را متفاوت کرده است
به گفته الوندی اینستاگرامی شدن، ساختار فهم افراد را متفاوت میکند. این امر حتی در نظرسنجیهای ایران هم اثبات شده است. ساختار افکار افرادی که از اینستاگرام استفاده میکنند تفاوت دارد و آنها اعلام میکنند ما باید بگوییم الان مشغول چه کاری هستیم اگر نه دیگران باور نمیکنند.
وی افزود: فهم اینکه محیط جامعه و محیط دولت به معنای حاکمیتی، یک محیط آنارشی است، اهمیت دارد. ما با جامعهای مواجهیم که علیرغم فشارهای رضاشاه و پهلوی، بیش از ۵۰ درصد زنان آن در سال ۵۷ بیسواد مطلق بودند. آنها فکر میکردند با زور میتوانند تغییر اجتماعی به وجود بیاورند؛ حتی پیش از انقلاب ۳۰ درصد جامعه معتقد بودند دختر اصلا نباید به مدرسه برود.
الوندی گفت: در مورد سیلابها ما با یک سیل در منطقه، یک سیل در تلگرام و یک سیل در ستاد مدیریت بحران مواجه بودیم. سیل گلستان با لرستان و سیل این دو با خوزستان تفاوت دارد. گلستان جامعه متکثر، اما آرامی دارد. هر سه استان در محرومیت هم سطح هستند، اما نوع مواجهه با سیل در لرستان فرق داشت و مردم عصبانیتر بودند. در خوزستان هم اوضاع به دلیل فعالیت اپوزوسیون در این منطقه بحرانیتر میشد. ادراک محلی از سیل در این مناطق تفاوت دارد.
وی گفت: ستاد مدیریت بحران از طریق صدا و سیما اعلام کرد؛ یک هزار و ۲۰۰ روستا برقشان قطع شده و طی دو روز نزدیک به هزار و ۱۰۰ روستا برقشان وصل شد. همین گزارش به دست وزیر کشور و رئیسجمهور میرسد؛ اما سیل تلگرام روستایی نشان میدهد که چندین روز است برق ندارد. نهاد دولت با توجه به روایت سازمان مدیریت بحران تصمیمگیری میکند و حرفی میزند. در تلگرام با افراد طرف هستیم. توصیه کردیم وزیر کشور هم اساس بررسیها را روی این واقعیتها قرار دهد.
این پژوهشگر حوزه رسانه گفت: با وجود وسعت بحران در این استانها و با همه آشفتگیها شاید در مدیریت بحران بد عمل نشده باشد، اما روایتگریها چیز دیگری نشان میداد. ما در رسانه و در مقابل افکار عمومی مطلقا شکست خوردیم. بحران سیل در خوزستان ادامه دارد، در حالی که در گلستان و لرستان در حال فروکش کردن است.
وی افزود: خبرنگاری بحران، کار گرانقیمتی است؛ زیرساختها و هزینههای گزافی باید بشود و سرمایهگذاری مستمر نیاز است تا این نیرو تربیت شود. این اتفاق نمیافتد و ما با بحران و فاجعهای مواجه میشویم که ابعاد آن گسترده است. باید رسانهها و افکار عمومی را آماده شرایط بحرانی کرد.
راهبردهایی برای بازگشت اعتماد افکار عمومی به رسانهها
الوندی درباره این مسئله هم که کار از کجا باید درست شود، گفت: تا فهم راهبردی از رسانه شکل نگیرد، چیزی درست نمیشود. وجود همین اخبار جعلی در پلتفرمها و شبکههای اجتماعی خود یک فرصتی برای بازسازی هویت و اعتبار رسانهها است تا اعتبار از دست رفته را به دست آورد. نهادهای رسانهای سنتی میتوانند در این مسیر زنده شوند. کاری که ایرنا انجام داد این بود که فیلمهای دو دقیقهای تولید کرد و شرایط سیلابها و حوادث پیرامون آن را به طور دقیق و با آمار و ارقام توصیف کرد؛ استقبال هم شد.
وی گفت: این یک فرصت است تا رسانهها با مردم گفتوگو کنند و اطلاعات کاربردی و راهبردی به آنها بدهند. تلاش ما باید این باشد که گزارشدهی را به سمت مردم ببریم و سعی شود داده و اطلاعات به آنها بدهیم.
الوندی ادامه داد: واقعیت این است که حدی از این آشفتگی در سطوح سیاستی هم وجود دارد. در برخی موارد موفق عمل شد؛ مثلا در منطقه گلستان همه اجزای حاکم محلی با فرمانداری هماهنگ بودند و در سطحی که تعامل کردند بحران کنترل شد. انتشار اخبار امید مثل همین برگزاری مراسمهای عروسی در مناطق سیلزده هم دیگر راهکاری است که میتواند اعتماد را به رسانهها برگرداند.
پیش از فعالیت در شبکههای مجازی به مسئولیتهای اجتماعی و دینی توجه شود
الوندی با بیان اینکه مهمترین مسئله در شرایط حاضر فاصله گرفتن از صدای رسمی است، گفت: در راهبری رسانه باید مرجعیت خبر را در دست بگیریم، اما این اتفاق نمیافتد. مردم مسئولیت دارند، اما مقصر نیستند. مردم باید در نظر داشته باشند که قبل از اینکه کاربر اینستاگرام و توییتر باشند، مسئولیت دینی و اجتماعی دارند. آخرین مقصر کاربران هستند. با این حال اگر رسانهها جای خود را در صداهای موجود باز نکنند، بازنده خواهند بود.
وی درباره فعالیت مسئولان در شبکههای اجتماعی نیز گفت: اگر راهبردی در دولت بود که مسئولان قبل از ارسال هر توییت و یا پست کردن مطلبی در دیگر شبکهها، یک هماهنگی انجام دهند، بعضی مشکلات به وجود نمیآید. آسیب آنجایی است که این ابزارها به عامل شلختگی در روابط میشود. استفاده از شبکههای اجتماعی توسط نخبگان سیاسی اتفاقی عادی است، اما این شلختگی میتواند آسیبزا باشد.
محمدحسین ساعی همچنین در بخشی از این نشست درباره راهکار حل مشکلات موجود در سطح افکار عمومی گفت: تا روح جمعی در اینباره شکل نگیرد، این اتفاق نمیافتد. طبیعی است که نخبگان سیاسی در شرایط بحران دعوا کنند، اما این را نباید به سطح افکار عمومی بکشانند. پذیرش اینکه در شرایط موجود همه مقصریم اهمیت دارد، بعد از آن است که میتوانیم به فکر حل بحران باشیم.
انجام سه کار اساسی در مواقع بحران از سوی مسئولان
وی با بیان اینکه آن کسانی که صداهای بلندتری دارند، مسئولیت بیشتری هم دارند، گفت: اینها باید مسئولیت حرفهایشان را بپذیرند. نخبگان سیاسی باید به این مسئله توجه داشته باشند، زیرساختهای فنی، نرمافزاری و انسانی مهم است، اما در مواقع بحران سه کار اساسی لازم است؛ نخست مدیریت هیجان صورت بگیرد. شیوه مدیریت هیجان با مجموعهای از ارتباطات آیینی انجام میشود. مرحله دوم، دادن اطلاعات است، چرخه این اطلاعات و دادهها و استفاده از آنها جزییات زیادی دارد. کار سوم هم داشتن ارتباط فراتر از هیجان است. در این مورد پیوند دادن مردم به یکدیگر از طریق سازمان دوم میسر است. در پلدختر که ارتباطات قطع شده بود، مسئولان و رسانهها از طریق رادیو میتوانستند از بیرون خبر بگیرند؛ اینها نیاز به آموزش و برپایی مانور دارد. رسانههای ما باید مانور شرایط بحران داشته باشند که ندارند.
انتهای پیام