موضوع‌یابی، مسئله‌شناسی و روش‌شناسی؛ سه‌گانه لازم برای کشف اندیشه‌های شهید صدر

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ نشست «بازخوانی حیات اجتماعی شهید سیدمحمدباقر صدر» عصر روز گذشته، سوم اردیبهشت، با حضور جمعی از علاقه‌مندان و اندیشمندان در تالار شهید مطهری دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.

آیت‌الله سیدمنذر حکیم، استاد خارج فقه حوزه علمیه قم، در این نشست بیان کرد: خداوند می‌فرماید: «ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتَابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنَا مِنْ عِبَادِنَا»؛ یعنی قرآن را به برگزیده‌شدگان از بندگانبه ارث گذاشتیم. بندگان خدا در این آیه سه گروه هستند؛ «مِنْهُمْ ظَالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَیْرَاتِ بِإِذْنِ اللَّهِ»، گروه اول آن‌هایی هستند که به خود ستم کردند و از امکانات، ظرفیت‌ها و فرصت‌ها استفاده بهینه نکردند، بلکه این‌ها کم‌کاری کردند که ظالم هستند، اما در هر صورت به خود ظلم کردند. گروه دوم میانه‌رو و افرادی هستند که قدر امکانات و فرصت‌های خود را پیدا کردند و در حد متعادلی که قابل قبول باشد، کار کردند و نمره قبولی را گرفتند، این‌ها مقتصد و معتدل شدند، اما یک گروه هم پیشتاز هستند. این‌ها با توجه به توفیقات الهی که کلید‌های آن را به دست گرفتند، در همه زمینه‌های خوب و خیرات پیشتاز شدند که ائمه اطهار(ع) و انبیاء(ع) از این دسته هستند که وارثان کتاب‌های الهی محسوب می‌شوند. علما و بزرگان که این مسیر را طی کردند نیز در زمره آن‌ها هستند و شهید صدر نیز مصداق یکی از افراد همین گروه است.

چگونه امام حسین(ع) جامعه را متحول کرد

وی تصریح کرد: شهیدی که تشخیص داد راه شهادت یگانه راه خروج جامعه عراق از ظلمت‌ها و تاریکی‌های استکبار شرق و غرب است و باید خود را در این راه بسازد تا الگو شود؛ ایشان بحثی دارند که مربوط به سخنرانی‌هایشان در مورد اهل بیت(ع) است که به فارسی نیز ترجمه شده و به نام «از سقیفه تا کربلا» منتشر شده است. این کتاب مجموعه‌ای از سخنرانی‌های ایشان در تعطیلی‌های درسی نجف برای تعدادی از طلاب خاص و ویژه خودشان است. آنجا حرف و بحثی در مورد امام حسین(ع) دارند و تحلیل می‌کنند که چگونه خون امام حسین(ع) توانست جامعه اسلامی آن زمان که به آگاهی رسیده بود، اما قدرت اراده و عزم جزم نداشت را احیا کند. نمونه‌اش این بود که وقتی از فرزدق پرسیدند مردم در چه حالی هستند؟ عرض کرد «قلوبهم معک و سیوفهم علیک». شهید صدر در واقع پیرامون این مسئله بحث می‌کند که چطور امام حسین(ع) توانست این جامعه را متحول کند.

حکیم گفت: شهید صدر در تحلیلی اشاره می‌کند که امام حسین(ع) اراده مردم را متحول کردند، اما اکنون در جامعه‌ای که امام حسین(ع) نیست چه باید کرد؟ یعنی خیلی از ما امام(ع) را برای زمان خودش می‌دانیم و می‌گوییم که دیگر قابل الگوگیری نیست، اما الان اگر بخواهیم از این تجربه موفق امام حسین(ع) در ایجاد تحول در جامه اسلامی استفاده کنیم، راهش چیست؟ ایشان این توضیح داده‌اند و می‌گویند که اگر خونی که مانند خون حسین(ع) باشد، وجود نداشته باشد، باید در جامعه خون‌هایی به فوران درآید و جوشش کند تا یک جریان را تشکیل دهد که بتواند این تحول را ایجاد کند. ایشان تصمیم گرفتند که شهادت را انتخاب کنند تا این جریان خونین و این اراده‌های مردمی که در فشار حزب بعث و صدام هستند متحول شوند.

این استاد سطح خارج حوزه تصریح کرد: بنابراین شهید صدر کوتاه نیامد و وقتی خواستند او را ببرند، می‌گوید که می‌دانم که من را برای شهادت می‌برند. آن نگاه علمی و اجتماعی و قدرت تحلیل در یک رفتار این چنینی ترجمه شد و بعد از او نیز این تحول به زودی به وجود نیامد و باز هم زمان برد تا بیش از یک دهه شرایط این طور بود. این زیارت‌های شعبانیه و اربعین ممنوع بود، اما اکنون می‌بینید که چگونه مردم در اربعین به زیارت می‌روند.

سه موضوع قابل توجه در اندیشه شهید صدر

وی بیان کرد: یکی از مباحثی که باید بدان توجه داشت، این است که اگر بخواهیم روی اندیشه‌های شهید صدر کار کنیم به چه چیز‌هایی نیاز داریم؟ یعنی لازم است که در حال حاضر روی اندیشه‌های او کار کنیم که بتوانیم این اندیشه‌ها را بهتر فهم کنیم و بعد نقد کنیم. برخی نخوانده، ساز نقادی و عبور از او را سر می‌دهند، اما اگر بخواهیم روی اندیشه شهید صدر کار کنیم، سه موضوع مورد نیاز اولیه خود در این حوزه‌ها را داریم که روی این‌ها تأمل می‌کنم.

حکیم در ادامه افزود: شاید بیش از ۳۰ سال قبل روی اندیشه‌های شهید صدر کار می‌کردم و هر وقت مطالعه می‌کنم احساسم این است که این مطالب نو هستند. کسی که اصلاً این‌ها را نخوانده و اگر هم بخواند متوجه نمی‌شود، چون از عربی‌های بسیار سخت است، بحث را نخواهد فهمید و لازم است که مطالب را بهتر فهم کند. به هر حال در این زمینه، به سه امر مهم نیاز داریم؛ موضوع‌یابی، مسئله‌شناسی و روش‌شناسی. این سه مورد اکنون اولویت اول هستند. در حوزه و دانشگاه نیز روی مسئله‌شناسی و روش‌شناسی شهید صدر و یا روش‌شناسی روش شهید صدر در مطرح کردن مباحث اجتماعی و اندیشه‌های اجتماعی بسیار کم کار شده است و شاید نبوده است. در حالی که شهید صدر بیشترین تأکید را در کار‌های خود بر روش‌شناسی داشت، اما کمتر روی این موضوع تمرکز شده است.

وی در ادامه افزود: عناوینی که قابل طرح هستند را نیز در اینجا مطرح می‌کنم؛ نخست محتوای اندیشه اجتماعی شهید صدر است که اندیشه‌های اجتماعی ایشان چه بوده است؟ از اولین نوشته اجتماعی شهید صدر که مقدمه فلسفتنا است، فهرستی را تهیه کرده‌ام که اهمیت دارد. روش دست‌یابی به اندیشه اجتماعی شهید صدر نیز بسیار مهم است، چون خیلی‌ها به صورت پراکنده مطالعه می‌کنند و با نگاه ناقص اطلاعات را جمع می‌کنند و به اندیشه اصلی او نمی‌رسند و این نیز یکی از مشکلات است. عنوان بعدی که باید روی آن کار کرد، روش بهره‌برداری از اندیشه‌های شهید صدر است. آشنایی، بررسی و ارزیابی منابع و میراث ماندگار شهید صدر از اهمیت برخوردار است.

حکیم در بخش دیگری از سخنان خود گفت: عنوان دیگری که می‌شود روی آن کار کرد آشنایی، بررسی، ارزیابی و نقد با اندیشه‌های اجتماعی شهید صدر است. یک عنوان نیز که جایش خالی است و مقالاتی در این زمینه آمده است، ویژگی‌های اندیشه اجتماعی شهید صدر است. عنوان دیگر هم عبارت از جامعه انسانی و جامعه اسلامی از نگاه شهید صدر که می‌توان به هر یک از این عرصه‌ها پرداخت و ورود پیدا کرد.

گزارش از مرتضی اوحدی

انتهای پیام