قرآن‌خوانی «مقابله» و «گُل‌خندانی»؛ سنت دیار مینودری در ضیافت‌الله
گروه فرهنگی ــ دیار مینودری قزوین در ماه و رمضان حال و هوای دیگری دارد. آداب و رسوم مردمان اینجا برای رسیدن به معرفت‌الله رمضان باشکوه و سرشار از فلسفه و اهدافی است؛ رسومی دیرینه و به‌یادماندنی که هر چند برخی به بوته فراموشی سپرده شده است، با این حال بازخوانی رسوم گذشته و حال شهر مینودری قزوین لذت دیگری دارد.
ماه مبارک رمضان که فرامی‌رسد همه دعوت می‌شوند به یک مهمانی باشکوه؛ مهمانی که میزبانش ذات باری‌تعالی است. چقدر باشکوه است حضور در این ضیافت الهی و نزدیکی با حضرت خالق؛ برای رسیدن به این مهمانی هرکسی به گونه‌ای خود را آماده می‌کند، هر دیاری رسم و آدابی برای بهره بیشتر از ماه رمضان به کار می‌گیرد، آداب و رسوم متفاوت است اما در نهایت هدف یکی است و آن لبیک به ندای خداوند برای چشیدن طعم خوش رمضان، آری محفل آشتی‌کنان با معبود در این ماه پرقوت‌تر از هر زمان دیگری رخ می‌نماید.
دیار مینودری قزوین نیز مانند جای جای کشورمان در ماه رمضان حال و هوای دیگری دارد، آداب و رسوم مردمان این سرزمین برای رسیدن به معرفت الله رمضان باشکوه است و هر کدام سرشار از فلسفه و اهدافی در پسا و پیش خود، رسومی دیرینه و به‌یادماندنی که برگرفته‌شده از فرهنگ مردم قزوین است. هر چند برخی از آن سنن به بوته فراموشی سپرده شده است، با این حال بازخوانی برخی رسوم گذشته و حال شهر مینودری قزوین لذت دیگری دارد.
خانه‌تکانی در کنار دل‌تکانی
پیش از آغاز ماه رمضان همگان خود را آماده ورود به ماه میهمانی خداوند می‌کنند، یکی زنگار از دل پاک می‌کند و دیگری غبار از خانه و زندگی‌اش، همه‌چیز باید مهیای این مهمانی باشد. در این بین غبارروبی از خانه خدا نیز حال و هوای دیگری دارد. مساجد و تکایا و حرم امامزاده‌های شهر و روستا از هرگونه غباری تمیز می‌شود، مردم در این ایام به شکل خودجوش با عطرافشانی و شستن فرش مساجد به استقبال ماه مبارک رمضان می‌روند، کتب ادعیه و قرآن کریم مرتب و آماده بهره‌برداری در ماهی می‌شود که هر لحظه و ثانیه‌اش هزاران مرتبه برتر از دیگر ماه‌ها و سال‌هاست.
خرید مایحتاج ماه رمضان برای تغذیه سحر و افطار از قبیل برنج، گوشت، نان و خرما و امثال آن از دیگر رسوم مردمان این سرزمین است، هرچند این روزها با شرایط اقتصادی پیش آمده اغلب مردم می‌بایست قناعت و صرفه جویی پیشه کنند. در آغاز این ماه اقشار مختلف مردم با زدودن کینه از دل‌ها و برطرف کردن کدورت بین خود و اطرافیان خود را آماده پیشواز از ماه رمضان بهار قرآن می‌کنند تا راهی برای گشودن برکت به زندگی خویش باز کنند.
«گل‌خندانی» یک شروع پرانرژی برای روزه‌اولی‌ها
مراسم «گل خندانی» یک رسم دیرینه در دیار قزوین برای تشویق کودکان و نوجوانان قزوینی است که به طور معمول در آخرین روز ماه شعبان و یک روز قبل از ماه رمضان به‌صورت خانوادگی و دوستانه برگزار می‌شد، در این مراسم شهروندان به‌صورت دسته‌جمعی به گردشگاه‌های داخل یا خارج از شهر یا یكی از مناطق خوش آب‌وهوای شهر به‌ویژه باغستان‌های اطراف می‌رفتند، با انواع خوراكی‌ها و غذاهای پرانرژی چون عدس‌پلو، شیره و شله‌زرد، سبزی‌پلو با ماهى، پلو سفيد با زعفران، خورشت آلبالو با مرغ، كاهو سركه و شيرينى چهار رنگ خانگى يعنى نان نخودى، نان قندى، نان پادرازى و نان برنجى و غذایی با عنوان «حلوا تَرَک» از یكدیگر پذیرایی می‌كردند و آن روز را به تفریح و شادی می‌پرداختند، در واقع با این كار اعتقاد داشتند كه ماه رمضان را با خوشی در كنار یكدیگر آغاز خواهند كرد از این رو به این رسم دیرینه «گل خندانی» می گفتند.
هدیه دادن به روزه اولی‌ها از جمله رسوم قزوینی‌ها در این آئین سنتی است؛ به طوری که روزه‌دارانی که تازه به سن بلوغ رسیده‌اند و اولین رمضان دوران تکلیف خود را می‌گذرانند، در نخستین روز ماه مبارک تا زمانی که از سوی بزرگ‌ترها هدیه‌ای مانند وجه نقد، چادر نماز و لباس، یک جوجه‌خروس، فریک (جوجه مرغ)، بره، بزغاله و یک جفت گیوه و یا روسری دریافت نمی‌کردند، روزه خویش را افطار نمی‌کنند.
این مراسم بی‌شباهت به مراسم «كلوخ اندازان» نیست، در این مراسم افراد به نیت ترک اعمال زشت چند عدد کلوخ را پرت کرده که به علت جنس آن، به‌صورت پودر درآمده و معتقد بودند که دیگر کار زشت را مرتکب نخواهند کرد و با این شیوه روح و جسم خود را برای رویارویی با ماه رمضان آماده می‌کردند.
«امامزاده گُرُشماق»؛ میزبان میهمانان اول ماه
اول ماه‌های قمری بقعه متبرکه «چهار انبیاء» یا همان «پیغمبریه» در قزوین میزبان خیل کثیری از زائران است که به رسمی کهن به نام «امامزاده گُرُشماق» است به معنای دید و بازدید با امامزاده، در این مکان معنوی جمع شده و برای تبرّک، ماه جدید قمری را با زیارت این بقعه آغاز کرده و دست دعا به درگاه خالق خویش بلند می‌کنند. مردمان شهر قزوین معتقدند زیارت روز اول ماه قمری در این بقعه شریف ثواب بسیار دارد و حاجات دنیوی و اخروی آن‌ها برآورده می‌شود. ازاین‌رو در این ایام، بیش از همه بقعه در احاطه بانوان قزوین قرار می‌گیرد و انواع و اقسام نذورات مردمی هم در چهار انبیاء توزیع می‌شود.
بی‌شک روز اول ماه رمضان نیز چنین فضای دل‌نشینی را دارد و حضور پرشور مردمان این سرزمین برای برگزاری دعا و نیایش در آستان چهار انبیاء و برگزاری محفل جزء خوانی قران و مدیحه‌سرایی حال و هوای دیگری دارد.
مهمان هر کی، خانه هر چی
سفره‌های افطاری مردم قزوین در زمان‌های قدیم به‌اندازه امروز پرهزینه و تجملاتی نبود، قزوینی‌ها در دیرباز ضرب‌المثلی داشتند مبنی بر اینکه «مهمان هر کی، خانه هر چی»؛ این ضرب‌المثل حاکی از تأکید بر ساده برگزار شدن مراسم مهمانی و پرهیز از تجملات در سفره‌های افطاری بود به‌طوری که در مراسم افطاری‌های خود هر آنچه در منزل داشتند با هم افطار می‌کردند.
سفره‌های افطار با غذاهای قزوینی
سفره‌های مردم قزوین در این ماه پربرکت رنگ و بویی برگرفته از معنویت و صمیمیت و سادگی دارد و در کنار آن می‌توان شاهد انواع هنرنمایی بانوان قزوینی در طبخ غذاهایی سنتی بود؛ از جمله این غذاهای خوش‌طعم می‌توان به نان چایی، قاق، دویماج، شیرمال، حلیم، آش دوغ، شیربرنج، فرنی، رنگینک، قیمه نثار و غیره اشاره کرد.
مردم قزوین این ایام را فرصتی نیکو برای دعوت از خویشاوندان دانسته و در رسمی دیگر عده‌ای از اقوام آقای داماد به منزل عروس عقد کرده رفته و طبقی از طعام و شیرینی و هدیه‌ای مخصوص یک افطاری ساده عروس می‌برند.
توزیع جیره خشک از قبیل برنج، روغن، گوشت و آرد بین افراد و خانواده‌های نیازمند در ماه مبارک رمضان به‌خصوص شب‌های قدر از دیگر آدابی است که از سالیان دور بین قزوینی‌های اصیل رایج بوده است.
ختم قرآن با روش «مقابله»
یکی از جالب‌ترین و مؤثرترین برنامه‌های این ماه برپایی محافل قرائت قرآن از سوی بانوان است که معمولاً صبح‌ها در خانه یک فرد بانی برگزار می‌شود، به طورمعمول در این مراسم بانوان قرآن را در طول ماه رمضان ختم می‌کنند. نکته جالب این محافل در اینجاست که افرادی که خواندن قرآن را بلد نیستند در کنار فردی دیگر که سواد قرآنی داشت، آموزش می‌بینند و بدین شکل بر اثر تکرار، روخوانی قرآن را یاد می‌گیرند، به آن رسم نیکو «مقابله» گفته می‌شد.
کیسه برکت‌دوزی
بانوان و دختران قزوینی در آخرین چهارشنبه ماه رمضان یا آخرین جمعه این ماه در سطح مساجد کیسه‌های کوچک سفید یا رنگی دوخته و مقداری برنج یا پول در آن قرار می‌دهند و بعد از قرائت دعا و توکل به ذات باری‌تعالی از خداوند می‌خواهند تا برکت را در زندگی آن‌ها استمرار دهد و فقر و بی‌پولی را از آن‌ها دور سازد. آن‌ها کیسه‌های دوخته‌شده را تا رمضان سال آینده نزد خود نگه می‌دارند و بر این عقیده هستند که این کیسه‌ها چون در ماه رمضان و در مسجد دوخته‌شده، باعث افزایش رونق و روزی‌شان می‌شود.
سلام به ماه شوال با خوردن کله‌پاچه!
یکی دیگر از سنن قدیمی مردمان قزوین سرو کله‌پاچه در روزهای آخر ماه رمضان به‌ویژه سحر روز 27 ماه مبارک است. همچنین برای وداع با این ماه پر از خیروبرکت، با خوردن کله‌پاچه در وعده صبحانه به ماه شوال سلام می‌گویند.
به گزارش ایکنا، استهلال و رؤیت ماه در آخرین غروب ماه شعبان و هم‌زمان با شب اول ماه رمضان، مناجات و سحرخوانی، کوفتن بر طبل برای بیدارباش سحر، سردادن سه وعده اذان در پشت‌بام‌های منازل، دادن ولیمه و افطاری با نیت خیر برای مستمندان، بستگان و اقوام، مراسم وداع با ماه رمضان و پیشواز عید فطر با نشستن بر سجاده در آخرین روز از ماه مبارک رمضان قبل از طلوع خورشید و شکرگزاری از خداوند بابت این دعوت دل‌نشین در ماه بهار قرآن، از دیگر آیین‌های مردم استان قزوین در ماه رمضان به شمار می‌رود که در هر شهر و روستا، با ترتیب و ترکیب خاصی انجام می‌شود.
انتهای پیام
گردآوری از رقیه ملاحسنی
