صبر بر رنج‌ها و اثرات مثبت آن در تفاسیر
گروه معارف ـ صبر و استقامت در برابر رنج‌ها و مشکلات، سبب آثار و نتایج مثبتی در زندگی و عاقبت انسان می‌شود که مفسران قرآن به تناسب آیات مربوطه به تعدادی از این موارد پرداخته‌اند.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، صاحبان تفاسیر در مواردی به تفکیک موارد صبر، اثرات آن و البته ارزش این صفت ارزشمند انسانی پرداخته‌اند و البته به تناسب آیات صفات انسانی مقابل صبر را عنوان می‌کنند.
در ادامه برخی از نگشاته‌های تفسیری در این زمینه می‌آید:
تفسير مجمع‌البیان در153 سوره بقره:
به تفسير «اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ» خداوند مؤمنين را به «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا» مورد خطاب قرار داده و مي‌فرمايد:
اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ ... . «ضمير دو نوع است 1- خوددارى از افعال ناپسندى كه نفس انسان به آن‌ها تمايل دارد 2- وادار ساختن آن بر طاعاتى كه انجام آن براى انسان سنگين و دشوار است. به همين معنا حضرت امير مؤمنان(ع) اشاره كرده و مي‌فرمايد:
الصَّبْرُ صَبْرانِ صبر عَلى ما تكره و صبر على ما تحبّ؛ صبر بر دو نوع است 1- صبر بر آنچه بر تو سنگين و دشوار است و به انجام آن ميل دارى 2- صبر و خود دارى از آنچه دوست مي‌دارى» منظور اين است كه به وسيله اين دو نوع صبر كمك بجوئيد وَ الصَّلاةِ...- به وسيله نماز نيز كه متضمّن يادآورى از خدا و خشوع در برابر او و تلاوت قرآن كه بر وعده ثواب و عذاب و هدايت مشتمل است، كمك بجوئيد. البته نماز كه داراى اين اوصاف است، انسان را به حسنات مىخواند و از سيّئات بازمي‌دارد.
مفسرين در اينكه از «صبر و نماز» براى انجام چه عملى بايد كمك گرفت و استعانت جست اختلاف نظر دارند؛ بعضى گفتهاند منظور اين است كه از اين دو چيز براى انجام همه طاعات كمك بگيرید؛ مثل اينكه فرموده است از راه انجام اين دو عبادت براى انجام ساير عبادات و طاعات استعانت بجوئيد.
برخى مي‌گويند مراد اين است كه از اين دو چيز براى جهاد در راه خداوند استعانت بجوئيد.
إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ...- در معناى آن دو وجه است:
1- خداوند از لحاظ كمك و نصرت با صابرين است؛ همانطور كه مىگوييم «چون سلطان با تو است»؛ يعنى سلطان تو را كمك خواهد كرد.
2- معناى خداوند با صابرين است، اين است كه خداوند به آن‌ها توفيق مي‌دهد و آنان را تجهيز و تسديد مي‌كند و در نتيجه انجام عبادات و ترك افعال ناپسند براى آنان آسان مي‌گردد.
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا ...؛ البته همواره به ياد خدا بودن و از دستورات او اطاعت كردن بدون شك مشكلات و زحمت‌هايى دارد. در اين آيه دستور مىدهد كه براى مقابله با اين مشكلات و كاستن از تلخى انجام تكاليف، مؤمنان بايد از دو چيز يارى بجويند كه اين دو چيز هر گونه مشقتى را در كام آن‌ها شيرين خواهد كرد.
آن دو چيز عبارت است صبر و نماز.
صبر و شكيبايى مشكلات را آسان مىكند و نماز روح انسان را در برابر مشكلات نيرومند مىسازد.
صبر از بزرگترين ملكات و احوالى است كه قرآن آن را ستوده و مكرر امر به آن کرده تا جايى كه قريب به 70 مورد شده و حتى دربارهاش فرمود «إِنَّ ذلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُور؛ اين صبر از كارهاى بس مهم است» و نيز فرمود «وَ ما يُلَقَّاها إِلَّا الَّذِينَ صَبَرُوا وَ ما يُلَقَّاها إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِيمٍ، اين اندرز را نمي‌پذيرد مگر كسانى كه صبر كنند و نمىپذيرد، مگر صاحب بهرهاى عظيم» و نيز فرمود «إِنَّما يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسابٍ، تنها صابرانند كه بدون حساب اجرشان به تمام داده مي‌شود».
درباره صلاه باید گفت كه نماز از بزرگترين عبادت‌هايى است كه قرآن بر آن تاكيد بسيار دارد؛ حتى دربارهاش فرمود «إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ، نماز انسان را از فحشاء و منكر باز مي‌دارد». در قرآن كريم در باره هر امرى سفارش مىكند، در صدر آن و در اولش نماز را به ياد مىآورد.
اما اينكه خداوند فرمود خدا با صابران است؛ اين معيت غير آن معيتى است كه در آيه «وَ هُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ ما كُنْتُمْ؛ او با شماست هر جا كه باشيد». براى اينكه معيت در آيه سوره حديد معيت احاطه و قيمومت است. خداوند مي‌خواهد بفرمايد بر همه شما احاطه دارد و قوام ذات شما به او است؛ بر خلاف معيت در آيه مورد بحث كه به معناى يارى كردن صابران است چون مي‌خواهد بفرمايد «الصبر مفتاح الفرج؛ صبر كليد فرج خدايى و يارى اوست».
در واقع تمام مراتب ايمان و همه اعمال صالح در اين دو جمله جمع است چرا كه توحيد اساس همه اعتقادات صحيح است و تمام اصول و عقائد به ريشه توحيد بازمىگردد و استقامت و صبر و شكيبايى نيز ريشه همه اعمال صالح است زيرا مىدانيم تمام اعمال نيك را مىتوان در سه عنوان صبر بر اطاعت، صبر بر معصيت و صبر بر مصيبت خلاصه كرد.
بنابراين محسنين كسانى هستند كه از نظر اعتقادى در خط توحيد و از نظر عمل در خط استقامت و صبرند.
بديهى است اينگونه افراد نه ترسى از حوادث آينده دارند و نه غمى از گذشته.
ترجمه تفسير مجمع البيان، ج2، ص: 121
تفسير كوثر ج1 401
ترجمه تفسير الميزان، ج1، ص: 518
ترجمه تفسير مجمع البيان ج25 312
تفسير نمونه ج21 322
اتنهای پیام
