کتابخانه ملی دغدغه‌ای جدی در گردآوری نسخ شاهنامه دارد

به گزارش ایکنا به نقل از روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، همایش روز پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی امروز چهارشنبه، ۲۵ اردیبهشت به همت فرهنگستان زبان و ادب فارسی و با همکاری سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در محل سالن قلم این سازمان برگزار شد.
اشرف بروجردی در ابتدای این همایش ضمن پاسداشت این روز، اظهار کرد: می‌دانیم شاهنامه فردوسی، نه تنها میراث ماندگار فرهنگ ایرانی، که شاهکاری بی‌بدیل در حوزه ادبیات کلاسیک جهان است. شاهنامه فردوسی پس از سه حماسه ملل باستانی بین النهرین، یونان و هند سروده شد و حماسه ملی ایران است؛ حماسه‌ای که با سی و اندی سال، رنج بردن حکیم توس بازسازی شده و ارزش و اعتباری جهانی یافته است.
وی ادامه داد: شاهنامه، تداوم سنت ادبی دوران ساسانی است که در روزگار رشد فرهنگ اسلامی ایران به سلک نظم کشیده شد. مآخذ فردوسی، بیشتر، خدای‌نامه پهلوی بوده که رنگ زمانه به خود گرفته و با بینش ادبی یک شاعر مسلمان قرن چهارم و پنجم بازسروده شده است.
وی با بیان اینکه فردوسی با آگاهی از سنت گذشته و نیاز زمان خود، به گردآوری داستان‌ها و اسطوره‌های پیشین پرداخت، گفت: شاهنامه فردوسی، نگاهی به گذشته، از دیدگاه مردمی است، که دوران زندگی باستانی را پشت سرگذاشته اند و سر آن دارند که با آموختن از دیروزشان، امروز زندگی نویی را آغاز کنند در این میان فردوسی شاهنامه را به مثابه یک دانشنامه ادبی، پیشکش فرهنگ و هویت ایرانی کرد.
بروجردی در ادامه به ساختار‌های بیرونی و درونی شاهنامه اشاره کرد و افزود: در پس شکل بیرونی شاهنامه، که تاریخ شاهنشاهی ایران است، ساختاری درونی وجود دارد، و آن، توصیف پادشاهان آرمانی است، چنانکه حکیم توس آن را در نظرداشته است. شاید این بازسازی آرمانی یکی از بزرگ‌ترین آموزه‌های شاهنامه برای شاعران و نویسندگان زمانه ما باشد.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با تأکید بر اینکه بی تردید شاهنامه فردوسی را می‌توان از دیدگاه‌های گوناگون بررسی کرد، گفت: از جمله این بررسی‌ها می‌توان به ویژگی‌های زبانی، ادبی، داستانی، تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و ... اشاره کرد.
وی حضور زن در اثر حماسی حکیم فردوسی را حضوری فراگیر و سازنده دانست و اظهار کرد: از میان هزاران هزار مردی که در داستان‌های شاهنامه حضور دارند، نسبت مردان قهرمان و زنان قهرمان و نام‌آور برابر است. حکیم توس، بنا به یافته برخی شاهنامه‌پژوهان، متمدنانه و سازنده به زن نگریسته و با نگاه انتقادی به اندیشه تازیان جاهل، مقام زن را ارج نهاده است.
بروجردی گفت: در بررسی زنان شاهنامه به زنانی برجسته و شاخص برمی‌خوریم که هریک دارای ویژگی‌های یک قهرمان ارزشمند نمایشی هستند و به دلیل داشتن خصلت‌های اصیل انسانی، به تنهایی می‌توانند محور یک اثر سترگ حماسی یا نمایشی قرار گیرند و متأسفانه این ظرفیت‌های شاهنامه برای نسل جوان ما شناخته شده نیست.
وی شاهنامه را دانشنامه‌ای ادبی و ملی و مجموعه‌ای از معرفت آغازین مردم ایران برشمرد و افزود: این عصر با توجه به مسائل ملی و فرهنگی عصری که فردوسی در آن میزیسته، به شیوه‌ای ادبی سروده شده است. شاهنامه اثری است که از بینش و فرهنگی قوی سخن می‌گوید و سهم ارزنده‌ای در پیشرفت کشورداری، سیاست و ادب جهانی داشته است.
بروجردی افزود: فردوسی با مراحل مختلف تمدن و فرهنگ گذشته آشناست، با هویت ملی و آسیب‌هایی که روبه روی فرهنگ زمان او قرار گرفته آشناست، و سال‌ها رنج می‌برد تا اثری خلق کند که در اعصار و قرون متمادی، نشانه و مظهر ایران باشد.
وی یکی از راه‌های حراست از میراث فردوسی را حفظ نسخ شاهنامه عنوان کرد و گفت: نسخی که اکثراً در ایران و آسیای میانه نگاشته شده‌اند، اما بخش زیادی از آن‌ها در ایتالیا، بریتانیا، روسیه و... نگهداری می‌شوند.
وی تصریح کرد: با وجود اینکه نسخ بسیاری از ایران خارج شده‌اند، اما ایران گام‌هایی را برای جهانی کردن این میراث گران‌بها انجام داده است. ثبت شاهنامه بایسنقری در حافظه جهانی، یکی از این اقدامات بود شاهنامه بایسنقری که در دوران تیموریان، سال ۱۴۳۰ میلادی، ۸۳۷ ق (در هرات نوشته شد، اثری منحصر به فرد است که ایران توانست در سال ۲۰۰۷ آن را به ثبت جهانی برساند و تنها نسخه این اثر در موزه کاخ گلستان نگهداری می‌شود) این اثر اولین اثر ثبت جهانی شده در ایران است. علاوه بر بعد ادبی، شاهنامه بایسنقری از بعد هنری نیز ویژگی‌های برجسته بین‌المللی دارد.
وی ادامه داد: این اثر با تذهیب‌های فراوان خطاطی طلاکوب نگاشته شده است. علاوه براین مفصل‌ترین مقدمه از میان سه مقدمه‌ای که بر شاهنامه نوشته شده، مقدمه‌ای شاهنامه بایسنقری است.
بروجردی با اعلام اینکه در حال حاضر پنج نسخه از شاهنامه در این سازمان نگهداری می‌شود، اظهار کرد: سازمان اسناد و کتابخانه ملی نیز دغدغه‌ای جدی در گردآوری نسخ شاهنامه دارد و در تلاش است در راستای حراست از این اثر، امکانی برای جذب نسخ باقیمانده شاهنامه در کشور و جلوگیری از خروج آن داشته باشد. نسخه‌های خطی شاهنامه فردوسی در کتابخانه ملی هم از نظر تاریخ کتاب و هم از نظر زیبایی‌شناسی جزو نسخ نفیس محسوب می‌شوند.
وی در ادامه به برخی از این نسخ اشاره کرد و افزود: «منتخبی از شاهنامه» که کتابت آن را محمود حکیم پسر وصال شیرازی انجام داده است. مربوط به سال ۱۲۶۹ قمری بوده، شاهنامه مربوط به سال ۱۰۰۸ - ۱۰۰۷ قمری است. این نسخه به لحاظ آرایه‌ها، نقاشی‌ها و قدمت کتابت ممتازاست، شاهنامه دیگری که به لحاظ هنری نسخه نفیس است. مجالس مینیاتور زیبا و سرلوحه‌ای مذهب ومرصع آراسته دارد. تاریخ کتابت آن ۱۲۵۹ قمری است و شاهنامه که کتابت آن را سعدالله بن رفیع الدین شیروانی به سال ۹۵۹ قمری انجام داده و از لحاظ تاریخ کتابت، جلد و مجالس مینیاتور ممتاز است و شاهنامه دیگری که کتابت آن به سال ۹۲۷ قمری است.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی بیان کرد: به طورکل، نسخ خطی نفیس شاهنامه در کتابخانه ملی از لحاظ تاریخ کتابت از قرون ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۱۳ هستند، هم از نظر قدمت و هم از نظر تزئینات جزء نفایس ملی محسوب می‌شوند.
انتهای پیام