از اصلاح نگاه جاهلی تا ظلم مدرن به زن

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ نشست تحلیلی «سیر آیات قرآن پیرامون زن» با سخنرانی حجج اسلام سیدمحمدرضا امام، مهدی مهریزی و فروغ پارسا در سالن نشست‌های مصلای امام خمینی(ره) برگزار شد.
این نشست با سخنرانی حجت‌الاسلام سیدمحمدرضا امام، استاد دانشگاه تهران، پیرامون جایگاه و فضائل زنان آغاز شد و گفت: مردان به دلیل قدرت و خشونتی که دارند به زنان به عنوان وسیله و ابزار نگاه می‌کنند و با مراجعه به منابع می‌توان این را دید که حتی کشورهایی که متمدن بودن زن را به عنوان شهروند درجه دو و حتی او را به عنوان شهروند تلقی نمی‌کردند.

وی ادامه داد: حتی در برخی از جوامع، زن‌ها بعد از شوهر باید ذلیلانه زندگی می‌کرند و یا با جنازه شوهر سوخته می‌شدند. اما پس از ظهور اسلام و بعثت پیامبر(ص) قرآن با صراحت می‌گوید: «وَ إِذا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالْأُنْثى‌ ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَ هُوَ كَظِيمٌ »، فضایی را خداوند ترسیم می‌کند که هنگامی که خبر تولد فرزند دختر را به یکی از اعراب جاهلی می‌دهند از شدت خجالت، خودش را پنهان می‌کرد و باخود می گفت با این ذلت و سرافکندگی چه کنم که یا آن را نگه دارد و یا او را زنده به گور کند.
امام با اشاره به بخشی از آیه «سَاءَ مَا يَحْكُمُونَ»، گفت: اما اسلام با ظهورش تأکید می‌کند که زن و مرد از جنس یکدیگر هستند «إِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثي» و بزرگوارترین شما نزد خداوند با تقواترین شما است «إِنَّ أَكرَمَكُم عِندَ اللَّهِ أَتقاكُم». بانوان، قدر و منزلت خود را بدانند، چون عندالله عزیز هستند. همچنین فضائلی برای بانوان گفته شده است که برای آقایان گفته نشده است.

استاد دانشگاه تهران اضافه کرد: همچنین در سیره پیامبر(ص) و ائمه(ع) نیز آمده است. پیامبر(ص) نسبت به حضرت خدیجه(س) و حضرت زهرا(س) چه احترامی می‌گذاشتند که نشان‌دهنده جایگاه رفیع همسر و دختر نزد ایشان بوده است. چنانکه ارزش جامعه بشری به تشکیل خانواده و ازدواج زن و مرد است و خداوند به دلیل اینکه راضی نمی‌شود، انسان به ذلت بی‌افتد، برای او بحث حجاب را قرار می‌دهد.
وی با اشاره به اینکه کشورهای غربی نظر اسلام درباره آزادی که برای زنان قائل است، گرفته اما منحرف کرده‌اند، گفت: یعنی همان ظلمی که در جاهلیت به زن‌ها می‌شد، الان به صورت مدرن به زنان می‌شود. حجاب، حرمت زن است و جایگاهی است که باید زن داشته باشد و وظیفه من مرد نسبت به زن این است که احترام کنم و نباید به او متعرض شوم.
امام تأکید کرد: اگر به اسلام با دید انصاف نگاه کنیم و به احکام اسلامی نگاه کنیم پی می‌برید که اسلام چه میزان در بالا بردن جایگاه زن و بازگرداندن جایگاه واقعی‌اش به وی، نقش‌آفرین بوده است و اگر زن و مرد با هم نباشند و با هم قدم برندارند، زندگی به سروسامان نخواهد رسید.

فروغ پارسا، رئیس انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی به موضوع جایگاه مادری در آموزه‌های قرآنی و منابع فقهی پرداخت و گفت: از حدود 150 سال پیش تاکنون در جهان اسلام با نظریه‌ای با عنوان لزوم تجدید و نوسازی اندیشه دینی مواجه هستیم. معتقدان این نظریه می‌گویند معرفت دینی مثل دیگر دانش‌های بشری در طول تاریخ می‌تواند، اصلاح شود. همانطور که دانش ریاضی از هزار سال پیش تاکنون تغییر کرده است و سایر علوم نیز بدین گونه هستند و همین روال را داشته‌اند. در دانش‌های بشری می‌بینیم که هر بار به چیزی اعتقاد داشته‌اند و بعدا منسوخ شده‌اند و بسیاری از دانش‌هایی که اندیشمندان بزرگ به آن معتقد بوده‌اند، متحول شده است.وی ادامه داد: معتقدان به احیای اندیشه دینی می‌گویند که متناسب با مقتضیات زمان و دانش بشری، ارزش‌های دینی نیز باید تغییر کند. مبدع احیای اندیشه دینی مرحوم اسدآبادی بوده است. از مهمترین شاگردان بدون واسطه ایشان شیخ هادی نجم‌آبادی، شریعت سنگلجی و از شاگردان باواسطه مرحوم اسدآبادی می‌توان شهید مرتضی مطهری، آیت الله طالقانی، علامه طباطبایی نام برد. آنها معتقد بودند که اندیشه دینی نیز باید با دانش روز همراه باشد و متناسب با مقتضیات روز حرکت کند هم در حوزه عمل و هم در حوزه نظر تا پاسخگوی نیاز جامعه باشد.

پارسا با اشاره به اینکه فقه شیعه پویا و متناسب با عرف روز همراه است، اضافه کرد: این ویژگی موجب شد تا در حوزه مسائل مختلف چون معاملات اقتصادی، خانواده و.. مسائل و احکام متناسب با موضوع جدید وضع شود.
وی با اشاره به اینکه از مسائل امروز دنیای معاصر بحث زنان و حقوق آنهاست، گفت: در حوزه احکام فقهی در جمهوری اسلامی ایران، شاهد تغییر و اصلاح به نفع حقوق زنان هستیم اما واقع این است که در حوزه قانون‌گذاری هنوز مشکل زیادی داریم.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در آموزه‌های قرآنی جایگاه ارزشمندی برای مادر ترسیم شده است که این جایگاه را در منابع فقهی نمی‌بینیم، اظهار کرد: مادر، مظهر عشق‌ورزی، فداکاری، ایثار و غم‌خواری است، اما مهمترین ویژگی مادر، حیات‌بخشی است. مادر، واسطه آفرینش انسان‌ها است. تکریم از مقام مادر ویژه ادیان خاص و یا ادیان ابراهیمی و اسلام نیست، بلکه در تمام مکاتب فکری و بشری وجود دارد و در همه وجدان ناخوادگاه ما احساس تکریم است. در آموزه‌های قرآنی و روایی نیز این تکریم را داریم.
وی ادامه داد: در زبان عرب، ام و والد به معنای مادر استفاده می‌شود. در قرآن این واژه و مشتقاتش حدود 35 بار به صورت جمع، مضاف، مضاف الیه و تثنیه به کار رفته است. بنابر کتاب لغت، ام یعنی اصل، ریشه و مبدا هر چیزی. همچنین در قرآن درباره مکه ام‌القری گفته شده است. چنانکه به سوره فاتحةالکتاب نیز ام الکتاب گفته می‌شود. همچنین در برخی از کتب آمده است، «ام» هر چیزی که اصلاح و پرورش و وجودبخشی موجودات به آن موکول باشد به آن «ام» گفته می‌شود.
پارسا اضافه کرد: خداوند بحث تکریم از مادران را بیان می‌کند و هر جا خداوند این بحث را بیان می‌کند، بحث توحید را نیز شرح می‌دهد، چنانکه در آیه 36 سوره نساء، آیه 23 سوره اسراء و.... اینگونه آمده است. لذا پیش از مسئله تکریم و احترام به مادر، بحث توحید مطرح می‌شود که نشان‌دهنده جایگاه ویژه آن است. انبیای الهی حضرت یحیی، مسیح، نوح و...، افتخاراتشان تکریم مادرشان است. رسول خدا(ص) به همگان توصیه می‌کند به مادر خود، به نیکی رفتار کنند. همچنین بحث تکریم در لسان سایر امامان نیز هست.
پارسا با تأکید بر اینکه امام سجاد(ع) در رساله حقوق، بحث طولانی درباره حق مادر بیان می‌کند، بیان کرد: مجموعه روایی زیادی از تحسین مادر داریم، اما در فقه اینگونه نیست. مادری شخصیتی نسبی است و در همه نظام‌های حقوقی شناخته شده است به گونه‌ای که برای مادر حقوقی را مشخص کرده‌اند. در فقه شیعه و منابع فقهی و ملحقات کتاب نکاح، بحث اولاد و مادر را مطرح می‌کند.
این استاد دانشگاه بیان کرد: منابع فقهی تعریفی که از مادر ارائه می‌دهند چیزی نیست که در کتاب شرایع الاسلام فی مسائل انحلال و الحرام، محقق حلی با آن روبرو هستیم.
وی در بخش دیگر از سخنانش با اشاره به بحث فقهی که از سوی محقق حلی درباره بحث الحاق فرزند به پدر مطرح می‌شود، گفت: محقق حلی، می‌گوید پس از اثبات مادری در دوران بارداری به سه شرط که در کتاب فوق الذکر آورده است، فرزند به پدر ملحق می‌شود. این نگاه محقق حلی در سال 676، از سوی علامه حلی در سال 726 مجدد اجرا می‌شود و پس از آن با شهید اول روبرو هستیم که در لمعه آن را اعلام می‌کند.

وی بیان کرد: اما پیش از محقق حلی، شیخ طوسی دیدگاهی مخالف با محقق با ایده‌ای دیگر بیان می‌کند که فرزند ملحق به پدر و مادر است، اما اینکه چرا این ایده را(الحاق فرزند به پدر) محقق بعد از دو سده از شیخ طوسی مطرح می‌کند که تاکنون به آن فقها پایبند هستند و قانون مدنی ما که برگرفته از فقه است، این آمده است که پس از اتمام نکاح، فرزند به پدر ملحق می‌شود و حق حضانت و ولایت در مال و ...به پدر و جد پدری می‌رسد.
وی با تأکید بر عدم ولایت فرزند بر مادر در قانون مدنی، تصریح کرد: اینها مسائلی است که برای زن امروز که مناسبات سده 21 میلادی را سپری می‌کند، این قوانین قابل تطبیق نیست.

سخنران پایانی حجت الاسلام مهدی مهریزی بود که به نزول آیات قرآنی درباره زنان پرداخت و گفت: در عصر حاضر، بحث جایگاه زن در ساختار اجتماعی، فردی و خانوادگی و سنجیدن توانمندی آنها و ... مورد تأکید است. لذا بهترین نوع تفسیری که تا الان به آن رسیدیم این است که سه ضلع داشته باشد، مسئله‌محور باشد، سیر نزول آن را رعایت کنیم و دیگر اینکه قرآن را با قرآن بفهمیم که با این سه عنصر به سراغ قرآن رفتن، موجب درک عمیق خواهد شد.

مهریزی با تأکید بر اینکه در قرآن 350 آیه درباره زن است، گفت: در سال اول بعثت تا 23 بعثت هر ساله آیاتی درباره زن نازل شده است که شامل آیات مکی و آیات مدنی است. این 350 آیه در بستر تاریخی اول بعثت تا 23 سال پس از بعثت به پیامبر نازل شده، این مسیر در چهار مرحله تقسیم شده 1-برخورد با نگاه منفی زن در نگاه جاهلی در سال اول بعثت، قرآن اصلاح در نگاه به مسئله زن را از تخطئه نگاه جاهلی شروع می‌کند، 2- بحث نگاه معرفتی به زن و مرد با بحث آفرینش 3- بیان نمونه و الگو از زنان برجسته تاریخ چون حضرت مریم، مادر حضرت موسی(ع)، دختران شعیب و بلقیس به منظور نشان دادن زنان توانمند تاریخ است. 4- در دوران 10 ساله مدینه، بحث اصلاح قوانین و مقررات است.
مهریزی اضافه کرد: باید آیاتی که چالش برانگیز است با آیات مکی سنجیده شود. همچنین باید همواره به بستر سیر نزول آیات توجه کنیم و از حدود فصاحت و بلاغت قرآن خارج نشویم.
در پایان این جلسه به پرسش‌های مطرح شده، توسط اساتید پاسخ داده شد و به شرکت‌کنندگان گواهینامه حضور در دوره اعطا شد.
یادآور می‌شود، بیست و هفتمین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم با شعار «قرآن، معنای زندگی» همزمان با ماه مبارک رمضان از ۲۱ اردیبهشت ماه تا ۴ خرداد ماه در مصلای حضرت امام خمینی( ره) در حال برپایی است.
انتهای پیام