درنگی بر خداحافظی امام علی‌بن‌حسین(ع) با ماه رمضان
گروه معارف ـ در نگاه امام علی بن حسین(ع)، ماه رمضان تا بود، مایه امید بود، قلب‌ها در آن نرم شد و گناهان در آن کم، ما را مقابل شیطان یاری کرد و راه‌های نیکی را آسان و بعد از این همه برکات، دوری‌اش برای مؤمن روزه‌دار درد است.
یکی از زیباترین دعاهای صحیفه سجادیه، دعای چهل و پنجم این کتاب عزیز است که متن مناجات امام علی بن حسین(ع) در وداع ماه مبارک رمضان است.
سید نعمت‌الله جزائری در کتاب «نور الانوار فی شرح الصحیفه السجادیه» در شرح خود بر این دعا نوشته است: «گفته شده که خواندن این دعا در روز آخر ماه رمضان یا شب عید مستحب است و در نامه امام زمان(ع) در جواب محمد بن عبدالله بن جعفر حمیری، خواندن این دعا در شب آخر ماه رمضان و در کتاب اقبال ابن طاووس خواندن آن در جمعه آخر ماه رمضان مستحب دانسته شده است.»
حضرت زین العابدین(ع) در این دعا، تعابیر زیبا و دل‌انگیزی در وداع ماه مبارک دارند؛ تعابیری که نشانگر انس و دلبستگی ویژه امام با اوقات نورانی ماه رمضان است: «این ماه نزد ما ستوده و همنشینی نیکو بود و بیشترین سودهای جهان را برایمان آورد، آنگاه ما را ترک کرد ... پس با او وداع می‌کنیم، مانند وداع با کسی که فراقش برای ما سخت است و رفتنش از پیش ما، ما را غمگین و وحشت زده می‌کند.» در ادامه امام سجاد(ع) ماه رمضان را مورد خطاب قرار می‌دهند: «السلام علیک یا شهر الله الاکبر و یا عید اولیائه ...» در نگاه امام علی بن حسین(ع)، ماه رمضان تا بود، مایه امید بود، قلب‌ها در آن نرم شد و گناهان در آن کم، ما را مقابل شیطان یاری کرد و راه‌های نیکی را آسان و بعد از این همه برکات، دوری‌اش درد است.
حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌‌نقی فقیهی، مدرس حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان درباره این دعا گفت: دعای وداع با ماه رمضان امام سجاد(ع) از 56 بند تشکیل شده که از شماره 24 تا 42 دعا، یعنی نوزده فراز آن در موضوع خداحافظی امام سجاد(ع) با ماه مبارک رمضان است.
ارزش‌هایی که جدایی از ماه رمضان را سخت می‌کند
این نوزده بند، خود حکایت از این می‌کند که موضوع ماه رمضان مهم است و دلبستگی که افراد نسبت به این ماه پیدا می‌کنند موجب می‌شود که خداحافظی سختی با آن داشته باشند یعنی یک سری دلبستگی‌هایی وجود دارد و ارزش‌هایی در ماه رمضان مدنظر هست که فرد روزه‌دار نمی‌خواهد از آنها جدا شود.
خداوندا در رمضان سال آینده زنده باشیم و حق خود را از انجام اعمال صالح ادا نماییم
نکته دیگر این است که از شماره 43 تا 56 این دعا، تقاضاهای امام سجاد(ع) از خداوند است. با توجه به نسبتی که ما با ماه رمضان برقرار کردیم و در این ماه مورد لطف خدا قرار گرفتیم، حق این ماه و لطف خدا را نتوانستیم ادا کنیم، این فرازها اعتراف به این است که هر قدر هم کوشش کردیم عبادت و مناجات کنیم در عین حال کوتاهی سراسر وجود ما را فرا گرفته است. در این قسمت امام سجاد(ع) این موضوع را در سه بند مطرح می‌کند و می‌فرماید: «خدایا عذر ما را بپذیر. خداوندا ما را موفق بدار که در رمضان سال آینده زنده باشیم و حق خود را از عبادت و انجام اعمال صالح ادا نماییم.»
امام سجاد(ع) تأکید دارند که خیلی باید از این ماه بهره‌برداری کنیم و رابطه خود را با خداوند قوی‌تر کنیم و این ماه را اسوه‌ای برای دیگر ماه‌ها قرار دهیم و از این فرصت استفاده کنیم که بهترین اعمال صالح را انجام دهیم. یک سری از اعمال صالح در ارتباط با خداست و بخشی دیگر در ارتباط با دیگران است؛ مثل برخورد خوب، دستگیری از مردم، مهربانی، ایثار و فداکاری، همکاری با دیگران و... . اعمال صالح نکته مهمی هستند که در این دعا مورد توجه قرار گرفته‌اند.
در این ماه خدا را به حق پیغمبر(ص) و آل ایشان قسم می‌دهیم که گناهای کوچک و بزرگ ما را بپوشاند و از آنها بگذرد؛ چون خیلی از گناهان از ما صادر می‌شود که مردم خبر ندارند، اما خداوند از آنها آگاه است. از خدا می‌خواهیم آنها را بپوشاند که دیگران متوجه نشوند و از ما هم بگذرد: «اَللَّهُمَّ وَ مَا أَلْمَمْنَا بِهِ فِی شَهْرِنَا هَذَا مِنْ لَمَمٍ أَوْ إِثْمٍ أَوْ وَاقَعْنَا فِیهِ مِنْ ذَنْبٍ، وَ اکْتَسَبْنَا فِیهِ مِنْ خَطِیئَهٍ عَلَى تَعَمُّدٍ مِنَّا أَوْ عَلَى نِسْیَانٍ ظَلَمْنَا فِیهِ أَنْفُسَنَا أَوِ انْتَهَکْنَا بِهِ حُرْمَهً مِنْ غَیْرِنَا فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اسْتُرْنَا بِسِتْرِکَ وَ اعْفُ عَنَّا بِعَفْوِک» گناهانی در این ماه از ما صادر شده است که گاهی تعمدی بود و گاهی از روی نسیان به خود ظلم کردیم. گاهی حرمت دیگران را حفظ نکردیم، پس بر محمد و آل محمد درود بفرست و گناهان ما را بپوشان و مورد عفو قرار بده.
این فرازها حکایت از این دارد که این ماه اهمیت زیادی دارد از جهت اینکه چه وظایفی داشتیم، چه ارتباطی با ماه مبارک رمضان و با خدا باید برقرار می‌کردیم. چه میزان به وظایف خود عمل کردیم و چه میزان کوتاهی کردیم. از خدا می‌خواهیم گرچه کوتاهی‌هایی کردیم؛ اما اعمال ما را به احسن وجه از ما بپذیرد و کوتاهی‌های ما را مورد بخشش قرار دهد.
از خداوند می‌خواهیم گرچه شایسته نیستیم؛ اما به ما پاداش بده
امام سجاد(ع) در فراز پنجاهم این دعا می‌فرمایند: «عده‌ای حق این ماه را خوب ادا کردند، ما را به مانند آنها هدیه بده و مشمول رحمت خود قرار ده» انسان یک نوع ارتباط با اولیاء الهی برقرار می‌کند. انسان خود می‌داند که در این ماه کوتاهی کرده است؛ اما کسانی هستند که به شایستگی عمل کردند. از خداوند می‌خواهیم گرچه شایسته نیستیم؛ اما به ما نیز پاداش بده.
امام(ع) در این دعا تعبیرهایی دارند که بیانگر ترس و وحشت انسان روزه‌دار از رفتن ماه رمضان و غمگین شدن او بعد از ماه است. این تعبیرها نشان دهنده این است که یک دلبستگی‌هایی در ماه رمضان پدید آمده است، از این جهت که انس بیشتری با خدا دارد. در این ماه کوشش و تلاش بر این است که کمتر بخوریم، کمتر بیاشامیم، به فکر دیگران باشیم، اعمال صالح انجام دهیم و این اعمال، یک انس عاطفی برای فرد نسبت ماه رمضان به وجود می‌آورد که وقتی ماه تمام می‌شود خواه ناخواه از تمام شدن این موقعیت احساس ترس می‌کند؛ یعنی در ماه رمضان شرایطی پیش آمده بود که ما دوست نداریم این موقعیت و شرایط را از دست بدهیم و این نهایت محبتی است که امام سجاد(ع) به ماه رمضان ابراز می‌کند. ما نیز باید چنین ارتباط عاطفی با ماه مبارک رمضان برقرار کنیم و از اینکه این ماه تمام شود و ما بهره کافی نبرده باشیم، غافل نباشیم.
انتهای پیام
