شکستن حریم‌ها در فضای مجازی نتیجه فقدان سواد رسانه‌ای/ پرونده‌هایی با میلیون‌ها قاضی!

 

ایکنا، با توجه به رسالت خود و در جهت روشن شدن این مسئله به برگزاری نشست و سلسله مباحثی با موضوعات اخلاق شهروندی و سواد رسانه‌ای خواهد پرداخت. در آغاز پیگیری این گفت‌وگو‌ها به سراغ امیدعلی مسعودی، عضو هیئت علمی دانشگاه سوره و استاد علوم ارتباطات اجتماعی رفتیم تا ضمن پرداختن به موضوع جایگاه حریم خصوصی در فضای مجازی به بررسی بایسته‌های زندگی در این دنیای جدید بپردازیم. حاصل این گفتگو را با هم می‌خوانیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه سوره با اشاره به اینکه ما یک حوزه عمومی و یک حوزه خصوصی در رابطه با اشخاص داریم، اظهار کرد: حوزه عمومی جاییست که همه حضور دارند. شما یک اداره و سازمان را در نظر بگیرید که تعدادی کارمند در آنجا هستند و همدیگر را می‌بینند و رئیس این اداره در یک اتاق حضور دارد، حال اتاق رئیس حریم خصوصی او محسوب می‌شود؛ همچنین اگر در یک اتاق چند کارمند حضور داشته باشند، میز و صندلی‌های آن‌ها حریم خصوصی آن‌ها به حساب می‌آید و کسی نمی‌تواند در میز و صندلی آن‌ها دست برده و یا بدون اطلاع آن‌ها جابه‌جایی انجام دهد؛ حتی اگر رئیس سازمان هم بخواهد وارد حریم خصوصی آن‌ها شود باید با اجازه و هماهنگی باشد چرا که کسی نمی‌تواند به حریم خصوصی افراد بدون اجازه ورود پیدا کند.

وی افزود: حریم خصوصی جاییست که اطلاعات شخصی و امکانات و ابزار شخصی ورود دارد. چرا شما نمی‌توانید به ملک یک فرد ورود پیدا کنید؟ به این دلیل که امکانات و ابزار این ملک در اختیار فرد است و جزو حریم خصوصی او محسوب می‌شود؛ لذا باید با اجازه وارد خانه شد. در فضای مجازی حریم‌ها به دلیل ساختار شکننده این فضا کار ارتباط را دشوارتر می‌کند و خود افراد باید تلاش کنند که این حریم نقض نشود. ما در جهان موجود و مادی می‌توانیم این کار را به راحتی انجام دهیم، ولی در فضای مجازی حفظ حریم خصوصی بیشتر از آنکه به طرف دوم بستگی داشته باشد به طرف اول و خود فرد بستگی دارد و به عنوان مثال باید میز و صندلی‌اش را چنان قفل و زنجیر کند که کسی نتواند وارد حریمش شود.

متأسفانه به دلیل اینکه اغلب شهروندان با رسانه آشنا نیستند و قدرت تحلیل ندارند، نمی‌توانند فیک‌نیوز‌ها و اخبار جعلی را از اخبار اصلی و تصویر فتوشاپ شده را با یک تصویر واقعی تشخیص دهند؛ این یعنی به خوبی نمی‌دانند چه حقوقی در این فضا دارند. عدم آشنایی با حقوق شخصی و عمومی در فضای مجازی باعث شکسته شدن حریم‌ها می‌شود. اغلب کسانی که در این فضا دچار خسارت می‌شوند به دلیل این است که نمی‌دانند حریم خصوصی چیست و چگونه باید از آن مراقبت کنند.

‌مسعودی با بیان اینکه فضای مجازی به گونه‌ای نیست که مانند فضای حقیقی، اداره و رئیسی داشته باشد، ادامه داد: اگر ما با این مفاهیم به خوبی آشنا شویم می‌توانیم به سمت چگونگی حفظ حریم هم پیش رویم. آنچه که نیاز هر فرد برای حفظ حریم در فضای مجازی است، داشتن سواد رسانه‌ای محسوب می‌شود. با سواد رسانه‌ای ما متوجه می‌شویم از چه اطلاعاتی استفاده کرده و در ادامه به تولید محتوا بپردازیم. از این طریق است که می‌آموزیم چگونه مراقب حریم و محتوای خودمان در این فضا باشیم.

 

شکسته شدن حریم‌ها در پی عدم آشنایی با حقوق شخصی و عمومی در فضای مجازی
عضو هیئت علمی دانشگاه سوره تصریح کرد: متأسفانه به دلیل اینکه اغلب شهروندان با رسانه آشنا نیستند و قدرت تحلیل ندارند، نمی‌توانند فیک‌نیوز‌ها و اخبار جعلی را از اخبار اصلی و تصویر فتوشاپ شده را با یک تصویر واقعی تشخیص دهند؛ این یعنی به خوبی نمی‌دانند چه حقوقی در این فضا دارند. عدم آشنایی با حقوق شخصی و عمومی در فضای مجازی باعث شکسته شدن حریم‌ها می‌شود. اغلب کسانی که در این فضا دچار خسارت می‌شوند به دلیل این است که نمی‌دانند حریم خصوصی چیست و چگونه باید از آن مراقبت کنند.

وی در خصوص نقض حریم خصوصی در فضای مجازی و پیامد‌های آن، گفت: ورود به حوزه حریم شخصی افراد جرم محسوب می‌شود و این موضوع در قانون جرایم اینترنتی مصوبه مجلس شورای اسلامی وجود دارد. در بسیاری از پروتکل‌های بین‌المللی از طریق پلیس ارتباط داریم و در آنجا تعریف شده است که اگر شما خسارتی به فردی بزنید و وارد حریم خصوصی او شوید، جرم اینترنتی انجام داده‌اید. جرم اینترنتی رویه قضایی مشخصی دارد و سال‌هاست که با افرادی که حریم خصوصی دیگران را می‌شکنند برخورد قانونی می‌شود.

مسعودی بیان کرد: حریم خصوصی عبارت‌ است از همه اطلاعات، داده‌ها و آنچه که مربوط به یک شخص اعم از عکس، سند، حرف و حتی نقل‌قول به حساب می‌آید. شماره ملی، شغل افراد، بیماری‌های شما، مراجعات شما به دکتر، دفترچه درمان شما و همه مواردی که به شخص مرتبط می‌شود حریم خصوصی به حساب می‌آید و شما تنها به کسانی مثل پزشک اجازه می‌دهید که وارد این حریم‌های خصوصی شوند. اگر کسی اعلام کرد که من هم حق دارم به حریم خصوصی شما وارد شوم، در واقع نقض قانون کرده و وارد حریم شخصی شما شده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه سوره تأکید کرد: اگر شما عکسی داشته باشید که نخواهید یک نفر در فضای مجازی آن را ببیند، به دلیل اینکه شما مالک آن هستید کسی نباید آن را مشاهده کند؛ اگر کسی این کار را انجام دهد به‌نوعی سوءاستفاده کرده و شما می‌توانید از او شکایت کرده و اعاده حیثیت کنید؛ حتی می‌توانید حقوق مادی خودتان را هم از آن‌ها بخواهید. حقوق پدید‌آورندگان نرم‌افزاری هم یک حقوق مشخص است و اگر کسی یک کتاب و یا لوح فشرده را از محتوای شما داشته باشد که بدون اجازه قصد فروش آن‌ها را کند، در واقع نقض حریم خصوصی شما را انجام داده و مالکیت حقوقی شما را زیر سؤال برده است. موارد بسیار زیادی از این موضوع به سواد رسانه‌ای افراد برمی‌گردد و سواد حقوقی هم در زیر مجموعه سواد رسانه‌ای است.

 

مسعودی با بیان اینکه گستره و قلمرو هرکسی در فضای مجازی در حد حقوق و حریم خصوصی او در دنیای حقیقی است، ادامه داد: ما یک‌سری هویت شخصی داریم که اگر کسی آن را نقض کند، وارد حریم خصوصی شما شده است، چون این حریم متعلق به شماست و نمی‌خواهید کسی متوجه آن شود؛ ورود به این موضوع نقض حریم است. این حریم مانند تولیدات فکری، شناسنامه، روابط شما با خانواده و فرزندانتان و همه این‌ها حریم خصوصی است و هیچ کسی حق ندارد بدون اجازه شما این اطلاعات را منتشر و وارد حریم شما شود.

وی به ایکنا گفت: متأسفانه ما امروز با پدیده‌هایی مانند اتفاقات اخیری که در مورد شهردار سابق تهران افتاد روبرو هستیم. زمانی که یک قتل اتفاق افتاد و هیچ‌دادگاهی هم اثبات نکرده بود که وی مجرم و یا قاتل است و تنها در جایگاه متهم قرار داشت و حتی امکان این را دارد که از اتهامش تبرعه شود، بسیاری صحبت از مجرم دانستن او کردند و گویا نقش قاضی را داشتند. هرکسی می‌تواند به دیگری به راحتی اتهام بزند، ولی اگر این اتهام در دادگاه اثبات نشود، کسی که به او اتهام وارد شده، می‌تواند نسبت به کسی که اتهام را به او نسبت داده، شکایت کند. درب‌های قوه قضائیه به روی همه باز است، بنابراین ما حق نداریم تا زمانی که یک متهم پرونده‌اش بررسی نشده، اعلام کنیم که او مرتکب قتل شده و یا به او تهمت بزنیم. این موارد جزو حریم خصوصی فرد محسوب می‌شود و ورود به این حریم چه در فضای مجازی و چه در فضای حقیقی می‌تواند جرم محسوب شود.

حتی ممکن است یک راننده عمومی مسافر خانمی را در داخل خودروی خود سوار کرده باشد؛ از آنجایی که براساس قوانین جمهوری اسلامی ایران، راننده و مسافر هرکدام وظایفی را بر عهده دارند، راننده به مسافر خود اعلام می‌کند که حجاب را رعایت کند، چراکه امکان جریمه وجود دارد. اگر همه این موارد را هم کنار بگذاریم، هر خودروی عمومی که یک راننده در خدمت مردم دارد، در فضای عمومی باید قوانینی را رعایت کنند و با فضای عمومی هماهنگ باشد. فضای عمومی از قوانین تمکین می‌کند و براساس قانون باید حجاب در اماکن عمومی رعایت شود و شما نمی‌توانید بدون روسری و رعایت نکردن حجاب وارد فضای عمومی و خیابان شوید.

عضو هیئت علمی دانشگاه سوره اضافه کرد: حتی ممکن است یک راننده عمومی مسافر خانمی را در داخل خودروی خود سوار کرده باشد؛ از آنجایی که براساس قوانین جمهوری اسلامی ایران، راننده و مسافر هرکدام وظایفی را بر عهده دارند، راننده به مسافر خود اعلام می‌کند که حجاب را رعایت کند، چراکه امکان جریمه وجود دارد. اگر همه این موارد را هم کنار بگذاریم، هر خودروی عمومی که یک راننده در خدمت مردم دارد، در فضای عمومی باید قوانینی را رعایت کنند و با فضای عمومی هماهنگ باشد. فضای عمومی از قوانین تمکین می‌کند و براساس قانون باید حجاب در اماکن عمومی رعایت شود و شما نمی‌توانید بدون روسری و رعایت نکردن حجاب وارد فضای عمومی و خیابان شوید.

 

موظف به رعایت قانون هستیم
وی  با بیان اینکه ما به عنوان شهروند این کشور موظف به رعایت قانون هستیم، گفت: ما نمی‌توانیم بگوییم که قانون غلط و یا درست است و سلیقه‌ای نتیجه‌گیری کنیم؛ اگر اینگونه بود که سنگ روی سنگ نمی‌ماند و هرکسی در هم مقام و جایگاهی براساس سلیقه شخصی رفتار می‌کرد و حقوق مردم و جامعه به راحتی زیر سؤال می‌رفت و یا نقض می‌شد.

مسعودی با بیان اینکه بحث اصلی در این موضوعات وجدان و وظایفی است که براساس قانون بر گردن ما وجود دارد، تصریح کرد: اگر ما به حریم عمومی وارد شویم نمی‌توانیم و حق نداریم این حریم را نقض کنیم. حتی اگر زباله‌ای را به خیابان بیندازیم، حریم عمومی را نقض کرده‌ایم، درحالی که در کشور‌های پیشرفته نقض حریم عمومی، جریمه‌های سنگین و مجازات زندان دارد. در شهر سنگاپور انداختن آدامس از دهان بر روی زمین مجازات زندانی شدن دارد؛ باتوجه به اینکه یک کشور توریستی است، اعلام می‌کند این کار باعث می‌شود خیلی از کسانی که قصد سرمایه‌گذاری در این کشور دارند، امکان دارد با دیدن این آدامس منصرف شوند؛ به همین جهت مردم هم آن را به عنوان مقررات عمومی رعایت می‌کنند.

این استاد ارتباطات افزود: در این جریان اگر کسی بگوید که من دوست دارم فلان کار را انجام دهم، باید جریمه آن را هم بپردازد؛ اگر شما هم دوست دارید روسری نداشته باشید، در خیابان و مقابل چشمان پلیس اینکار را انجام بدهید و جریمه آن را هم بپردازید و جریمه شوید؛ این راننده هم گفته است که در خودروی من که یک حریم عمومی است نمی‌توانید نقض حریم کنید. حال دو اتهام به این مسافر خانم وارد است. ابتدا اینکه مشخصات کسی که قصد داشته مقررات را رعایت کند، منتشر و در معرض عموم گذاشته و به او اتهام زده است. این یعنی که یک امر شخصی و دو طرفه را عمومی و نقض حریم خصوصی کرده است. دوم اینکه مقررات عمومی را هم رعایت نکرده است. حال اگر شکایتی از این خانم انجام شود، باید در پلیس فتا حاضر شده و در مورد اتهاماتش جوابگو باشد و احتمالا مدعی العموم به دلیل اینکه این اتفاق در فضای عمومی رخ داده علیه این خانم اعلام جرم کند.

ما این موضوع را بیان می‌کنیم که اگر وارد حریم خصوصی دیگری بشویم، او هم این حق را دارد که وارد حریم خصوصی ما بشود و از حریمش دفاع کند. خانمی که تمام مشخصات این راننده را منتشر کرده است این حق را هم باید به راننده بدهد که او هم مشخصات این خانم را منتشر کند و این قطعا خوب نیست؛ لذا ما باید حریم همدیگر را چه در فضای عمومی و چه در فضای خصوصی رعایت کنیم و این مسئله مستلزم داشتن سواد رسانه‌ای درست است. وقتی ما با بحث‌های مختلف سواد رسانه‌ای آشنا نیستیم با این مشکلات و آسیب‌ها مواجه می‌شویم. کل حرف ما با مردم این است که فضای مجازی هم مانند فضای حقیقی قوانین و مقررات و آسیب‌ها و تهدیداتی دارد که باید آن‌ها را بشناسیم.

وی با بیان اینکه هدف ما شناخت مسئله است، گفت: ما این موضوع را بیان می‌کنیم که اگر وارد حریم خصوصی دیگری بشویم، او هم این حق را دارد که وارد حریم خصوصی ما بشود و از حریمش دفاع کند. خانمی که تمام مشخصات این راننده را منتشر کرده است این حق را هم باید به راننده بدهد که او هم مشخصات این خانم را منتشر کند و این قطعا خوب نیست؛ لذا ما باید حریم همدیگر را چه در فضای عمومی و چه در فضای خصوصی رعایت کنیم و این مسئله مستلزم داشتن سواد رسانه‌ای درست است. وقتی ما با بحث‌های مختلف سواد رسانه‌ای آشنا نیستیم با این مشکلات و آسیب‌ها مواجه می‌شویم. کل حرف ما با مردم این است که فضای مجازی هم مانند فضای حقیقی قوانین و مقررات و آسیب‌ها و تهدیداتی دارد که باید آن‌ها را بشناسیم.

مسعودی در پایان با اشاره به ضرورت‌های زندگی در فضای مجازی هم گفت: واقعیت دنیای مجازی یک واقعیت اجباری است؛ مگر می‌توانیم بگوییم که این موضوع به زندگی ما ربط ندارد. نیمی‌ از زندگی ما در شبکه‌های اجتماعی است و برای تسهیل ارتباطات از این فضا استفاده‌های فراوانی کرده‌ایم که نمی‌توانیم آن‌ها را نادیده بگیریم؛ کار‌های علمی، تجاری و بسیاری از فعالیت‌ها را می‌توان در این فضا انجام داد و از طریق شبکه‌های اجتماعی به دریافت اطلاعات اقدام کرد و حتی رفت و آمده‌ها را کنترل کرد. این فضا، جزو انکارناپذیر زندگی و ضرورت و جبر زندگی مدرن است. وارد فضای مجازی می‌شویم و نمی‌توانیم این فضا و به خصوص شبکه‌های اجتماعی را از زندگیمان حذف کنیم، در کنار این‌ها باید سواد آن را هم فرا بگیریم. اگر ماشین جدیدی می‌آید راننده‌ها موظف هستند تا رانندگی با آن را آموزش ببینند تا بتوانند به نحو احسن از آن استفاده کنند و در نهایت به مقصد برسند.

انتهای پیام