استناد اقتصاددان برجسته آمریکایی به نظریات اسلامی در زمینه مالیات

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی گیلک‌حکیم‌آبادی، عضو هیئت‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه مازندران، در گفت‌‌وگو با ایکنا، با اشاره به فرا رسیدن هفته مالیات، به بیان نکاتی درباره وضعیت درآمدهای مالیاتی در کشور و همچنین جایگاه مالیات در اسلام پرداخت و گفت: واقعیت این است که منابع تأمین مالی دولت شامل چند چیز است که یکی از مهم‌ترین و شاید سالم‌ترین آن‌ها مالیات است؛ چراکه مالیات، عوارضی که سایر درآمدها و منابع مالی دولت دارند را ندارد. برای مثال قبل از سال 1380 فروش نفت، درآمد عمومی محسوب می‌شد و این تلقی را ایجاد می‌کرد که می‌توان از نفت به عنوان یک درآمد برای تأمین مخارج عمومی استفاده کرد اما صندوق بین‌المللی پول و سایر اندیشمندان اقتصادی به این نتیجه رسیدند که اینها یک دارایی هستند و اگر آن را می‌فروشید باید دارایی دیگری را به عنوان جایگزین چراکه متعلق به نسل آینده است.

لزوم توجه به مقوله عدالت در اخذ مالیات

وی افزود: پس برای جبران این درآمدها باید مالیات را اخذ کنیم. البته مسائل توزیعی و عدالتی هم اهمیت دارد که در جای خود باید مورد توجه قرار گیرد. در جایی که مشکل فروش نفت و گاز داریم و تحریم‌های ناعادلانه‌ای علیه ما وضع شده، مهم‌ترین منبع مالی دولت، همین مالیات است. البته در کنار آن منابع دیگری همانند استقراض از مردم وجود دارد که تبعاتی دارد اما مالیات جایگاه مهمی را در همه کشورهای دنیا ایفا می‌کند و نقش برجسته‌ای دارد.

حضرت علی(ع) به مالک اشتر می‌گوید: اگر درآمد مالیاتی کاهش پیدا کند گمان نکن که ضرر می‌کنی چراکه از طرف دیگر اعتماد و سرمایه اجتماعی به دست می‌آوری که ارزش آن بسیار بیشتر از کاهش مالیات است

گیلک حکیم‌آبادی با اشاره به وضعیت درآمدهای مالیاتی در کشورهای پیشرفته یادآور شد: در کشورهای اسکاندیناوی نسبت درآمد مالیاتی به مجموع درآمد بالای 50 درصد و در برخی دیگر از کشورهای اروپایی بالای 40 درصد است اما در کشور ما این نسبت بسیار پائین است و دلیلش هم این است که بسیاری از مشاغل و افراد از شمول مالیاتی خارج هستند و این موضوع باعث شده درآمدهای مالیاتی کاهش پیدا کند. البته قرار است اصلاحاتی در نظام مالیاتی کشور انجام شود و این مسئله بسیار مهمی است که امیدواریم به سامان برسد.

این کارشناس مسائل اقتصادی گفت: کشور ما در شرایط اقتصادی بسیار حادی قرار دارد و در صورتی‌ می‌توانیم بر درآمدهای مالیات امیدوار باشیم که شرایط عادی باشد اما در شرایط رکودی و به ویژه با شیوع کرونا باید دقت بیشتری داشته باشیم که آسیبی به کسی وارد نشود و بنده در همین جا به مالیا‌ت‌های اسلامی و دیدگاه اسلام در این مورد وصل می‌شوم.

دیدگاه امیرالمؤمنین(ع) در زمینه مالیات

عضو هیئت‌علمی دانشگاه مازندران به بیانات امیرالمؤمنین(ع) در زمینه اخذ مالیات از مردم اشاره کرد و گفت: حضرت علی(ع) نکات برجسته‌ای را در بحث مالیات‌ها در جاهای مختلف گوشزد می‌کند. در نامه‌ای به مالک اشتر و در رابطه با کسانی که زکات و خراج می‌گیرند نکات مهمی بیان کرده‌اند. معتقدم ما باید در فعالیت‌های اقتصادی، برنامه و استراتژی داشته داشته باشیم و استراتژی اصلی در اقتصاد هم باید تکیه بر مردم باشد.

وی ادامه داد: هر سیستمی که مردم را با خود داشته باشد بقای آن سیستم تا حدود بسیار زیادی تضمین می‌شود بنابراین عاملان و حکمرانان کشور باید بدانند که مردم در درجه اول قرار دارند و این مردم باید در فعالیت‌های تولیدی کمک کنند تا در محور قرار گیرند. نکته دیگر این است که باید سعی کنیم سیستم به گونه‌ای باشد تا کسانی‌که در جهت رفاه و تولید فعالیت می‌کنند تشویق شوند و کسانی‌که مولد نیستند و فعالیت‌های غیرتولیدی دارند و باعث تورم و امثالهم می‌شوند مورد تشویق و تقویت قرار نگیرند.

این کارشناس مسائل اقتصادی با اشاره به توصیه‌های حضرت علی(ع) به مالک اشتر تصریح کرد: کسی‌که در این اقتصاد زحمت می کشد و مخاطره می‌کند باید تشویق شود و نظام مالیاتی باید آن را لحاظ کند اما کسی‌که فقط دلالی می‌کند و سرمایه‌های بادآورده دارد، باید زیر تیغ سازمان مالیاتی قرار گیرد. مولا امیرالمؤمنین(ع) به مالک اشتر می‌فرماید: «باید توجه تو در عمران و آبادی زمین بیش از توجهت به جمع‌آوری خراج باشد، چون خراج، جز با آبادانی به دست نمی‌آید و آن کس که بخواهد خراج را بدون عمران و آبادانی طلب کند شهرها را ویران و بندگان خدا را هلاک نموده و پایه‌های حکومتش متزلزل خواهد شد».

دریافت مالیات نباید منجر به انگیزه ضد تولید شود

حجت‌الاسلام گیلک‌حکیم‌آبادی افزود: اقتصاددانی به نام آرتور لفر هم معتقد است در اقتصاد اگر نرخ پایه مالیاتی بسیار زیاد شود از سوی دیگر درآمدهای مالیاتی هم کم می‌شود چراکه برای سرمایه‌گذار و پس‌اندازکننده، ضدانگیزه می‌شود بنابراین تلاش خود را کم‌تر می‌کند و در نتیجه تولید و درآمد مالیاتی نیز کمتر خواهد شد. وی می‌گوید این حرف را یک دانشمند اسلامی به نام ابن‌خلدون در قرن 14 میلادی گفته اما واقعیت این است که این حرف را حضرت امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه بیان فرموده‌اند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه مازندران در پایان یادآور شد: حضرت علی(ع) در همین رابطه به مالک اشتر می‌گوید: اگر درآمد مالیاتی کاهش پیدا کند گمان نکن که ضرر می‌کنی چراکه از طرف دیگر اعتماد و سرمایه اجتماعی به دست می‌آوری که ارزش آن بسیار بیشتر از کاهش مالیات است؛ به این دلیل که مردم می‌فهمند در هنگام سختی و رکود به فکر آنها هستی لذا به حرف تو گوش خواهند داد. اساساً یکی از دلایل اینکه سیاست‌های دولت در شرایط کنونی کارآمد نیست این است که دیوار بی‌اعتماد بین مردم و دولت بسیار بلند شده است.