روزی که ژاله رنگ خون گرفت/ به یاد چهار هزار شهید ۱۷ شهریور

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از لرستان، حماسه خونین هفده شهریور حادثه‌ای است بس عظیم که اگر سالیان متمادی در وصف آن و یاد هزاران شهید آن روز، سخن گفته شود، باز قلم از ادای حق آن واقعه خونین عاجز است.

‌حرکتی که روز هفده شهریور 57 به‌ دست جلادان شاه و کماندوهای اسرائیل رنگ خون گرفت، دارای هدفی مقدس بود که مردم قهرمان ما با نثار خون هزاران جوان خود در‌صدد تثبیت آن بودند، یک سری جریانات سیاسی در مسیر انقلاب در حال انجام بود که در حرکت مردم انقلابی ایران تأثیرگذار بود.

زمینه‌های پیدایش حادثه خونین هفده شهریور

با دقت‌نظر در سیر تحولات شهریور «شریف امامی»، نخست‌ وزیر دولت به اصطلاح آشتی ملی، روی کار آمد و دستور هجوم و کشتار مردم را صادر کرد که در اثر آن عده زیادی از مردم در شهرستان‌ها به‌دست مزدوران رژیم به شهادت رسیدند، در اعتراض به این اقدام، تعداد زیادی از مردم تهران در میدان ژاله و خیابان‌های اطراف آن جمع شده و دست به یک راهپیمایی آرام زدند که با برخورد شدید رژیم مواجه شده و بنابر اظهارات مقامات رسمی دولت وقت، طی سرکوبی این تظاهرات سه نفر شهید و 10 نفر به شدت مجروح شدند.

به‌دنبال این حادثه، چهارشنبه، هشتم شهریور نیز مردم در خیابان‌های تهران به‌ویژه خیابان ژاله سابق دست به اعتراض و تظاهرات زدند و با مقابله شدید مأموران رژیم روبرو شدند و چند تن از آن‌ها شهید شدند.

در سیزدهم شهریور 57 مردم تهران به امامت شهید آیت‌الله مفتح، نماز عید فطر را در قیطریه برگزار کرده و پس از آن طی یک راهپیمایی میلیونی گسترده با صدای رسای خود اعلام کردند که خواستار برقراری حکومت اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) هستند، این راهپیمایی عظیم جدی‌تر از همیشه، زنگ خطر را برای شاه  و رژیم پوسیده او به صدا درآورد و عرق سرد وحشت بر پیشانی رژیم نشاند، روزهای 14 و 15 شهریور نیز در تهران و شهرستان‌ها تظاهرات پراکنده‌ای صورت گرفت و ده‌ها نفر دیگر شهید و مجروح شدند.

اعتراض روحانیت

روحانیت مبارز ایران در اعتراض به کشتارهای فجیع رژیم شاه در تهران و شهرهای دیگر، روز پنجشنبه، 16 شهریور را روز عزای عمومی و تعطیل اعلام کرده، جهت بزرگداشت شهدای چند روز اخیر دعوت به راهپیمایی گسترده‌تری کردند، با وجود ممانعت دولت، رژیم ناگزیر در مقابل اراده پولادین مردم عقب نشست و ملت ایران با جمعیتی بیش از راهپیمایی عید فطر به خیابان‌ها آمدند و از همان مسیر راهپیمایی عید فطر (قیطریه) به راه افتادند و از مسیر خیابان دکتر شریعتی به‌سوی جنوب تهران سرازیر شدند، در حالی‌که خودروها و نفربرهای ارتش در مقابل آنها صف کشیده بودند، لحظه‌ای که مردم و ارتش به هم رسیدند، سکوت معناداری در میان آن‌ها حکم‌فرما شد؛ یک‌باره از میان جمعیت این شعار برخاست: «برادر ارتشی چرا برادرکشی؟» و به‌دنبال آن بر گردن سربازان و لوله‌های سلاح‌شان شاخه‌های گل جای گرفت، بدین ترتیب تظاهرات 16 شهریور پیروزی بزرگی در روند انقلاب اسلامی ایران بود که ضمن آن ارتش در آغوش محبت ملت قرار گرفت.

جمعه خونین و چهار هزار نفر شهید و صدها مجروح

پس از این دو راهپیمایی میلیونی بود که شاه پس از مشورت با فرماندهان نظامی و با تبادل‌نظر با سفرای آمریکا و انگلیس، پنجشنبه شب، 16 شهریور دستور حکومت نظامی صادر کرد و هیئت دولت نیز آن را تأیید کرد.

صبح روز هفده شهریور در حالی‌که اکثر مردم از اعلام حکومت نظامی بی‌خبر بودند، همانند روزهای گذشته در میدان شهدا (ژاله سابق) اجتماع کردند تا راهپیمایی دیگری را ترتیب دهند اما با نظامیانی مواجه شدند که میدان و خیابان‌های اطراف را در محاصره خود داشتند، زنان در نزدیکی میدان و مردان کمی با فاصله از میدان نشسته بودند و شعارهای انقلابی سرمی‌دادند، تا راهپمایی خود را آغاز کنند، ناگهان مأموران بی‌رحمانه به‌سویشان آتش گشودند؛ مردم که انتظار چنین قساوتی نداشتند، شجاعانه در مقابل رگبار گلوله‌ها نشستند و در حالی‌که شعار«مرگ بر شاه» و «درود بر خمینی» بر لب داشتند به خون خود غلتیدند.

بقیه مردم که از معرکه دور بودند، مجروحان را با خود حمل کرده و بر سر راه خود بانک‌ها، سینماها، فروشگاه‌های کوروش، اتوبوس‌ها و ماشین‌های دولتی و نظامی را به آتش کشیدند. درگیری تا بعد ازظهر آن روز ادامه داشت بر اثر آن بیش از چهارهزار نفر شهید و صدها نفر دیگر مجروح شدند.

هم‌زمان با تهران در شهرهای آبادان، اهواز، شیراز، مشهد، قزوین، جهرم، کازرون، تبریز، کرج، کرمانشاه، و قم حکومت نظامی اعلام شد و مقررات عبور و مرور و منع تجمعات مردمی به اجرا درآمد، در همان روز چندین نفر از شخصیت‌های مبارز روحانی و غیر روحانی دستگیر شدند.

پیام امام خمینی(ره)

امام خمینی(ره)، پس از فاجعه هفده شهریور، پیامی به همین مناسبت به هموطنان مظلوم ایران فرستادند و در این پیام با محکوم کردن اعمال وحشیانه رژیم فرمودند: شما ای ملت ایران که تصمیم گرفته‌اید خود را از شر رژیم شاه خلاص گردانید، در رفراندومی که در عید فطر و چهارم شوال در برابر ناظران سراسر جهان انجام دادید، به دنیا نشان دادید که رژیم شاه جایی برای خود در ایران ندارد....

پیامدهای 17 شهریور

تردید و تزلزل در اراده سیاسی رژیم شاه یکی از مهم‌ترین پیامدهای قیام خونین 17 شهریور بود، به‌دنبال کشتار 17 شهریور، رژیم در رویارویی با ملت‏ سخت‏ به تردید و تزلزل افتاد؛ چرا که شیوه‏‌های مرسوم اعم از سرکوب و سازش در عمل شکست ‏خورده بود. اجرای حکومت نظامی که بر اساس نظریه مشاوران امنیتی و ساواک، بهترین سیاست ممکن جهت ‏برقراری امنیت و آرامش تلقی می‌‏شد، نتیجه عکس داد «شریف امامی» برای اخذ رأی اعتماد به مجلس می‌‏رفت، دست کم ‏9 تن از نمایندگان فریادزنان صلاحیت «شریف امامی» را زیر سؤال بردند، که البته در نهایت رأی اعتماد را از مجلس اخذ کرد.

تأثیر واقعه 7‏1 شهریور در مشی مبارزه

قیام 17 شهریور شکاف میان حکومت و ملت را عمیق‌تر کرد و امکان هر نوع پیوستگی یا سازش را از بین برد، بدین‏‌ترتیب واقعه ‏17 شهریور به اعتبار میانه‏‌روها و هواداران اندیشه اعاده مشروطیت ‏سلطنتی به‌ نحو اجتناب‌‏ناپذیری آسیب وارد کرد؛ زیرا، دولت آشتی ملی بیش از دو هفته نتوانست به وعده‏‌های خود وفادار بماند و در 17 شهریور نقاب دروغین از چهره خود برافکند. توجیه‌‏ناپذیری این رویداد، راه مسالمت میان شاه و مخالفان را برای همیشه بست؛ بنابراین، هنگامی که امکان  راه حل سیاسی با رژیم از بین رفت، انقلاب در مسیر تازه‏ای افتاد و شتاب بیشتری گرفت. از این دیدگاه رویداد 17شهریور باعث انسجام فکری و اتحاد عملی مخالفان شد و همگان به این نتیجه رسیدند که تنها یک راه برای نجات جامعه ایران باقی مانده است و آن خروج شاه و سقوط رژیم او و استقرار یک نظام مطلوب است.

حوادث ‏17 شهریور و ادامه حکومت نظامی، انسجام و اراده ارتش را متزلزل ساخت، استقرار طولانی مدت ارتش در میدان‌ها و چهارراه‌ها و مراکز مهم شهر، موجب فرسایش آنان می‌شد. ارتش می‏‌بایست تحت فرمان فرمانداری‌های نظامی و شورای امنیت استان عمل کند که خواه‌‏ناخواه با هیئت دولت و سایر مراکز قدرت در نحوه و اجرای فرمان‌های حکومت نظامی اختلاف نظر می‏‌یافت، این واقعیت‏ با توجه به ساختار ارتش شاهنشاهی که شکاف عمیقی میان کادر فرماندهی با بدنه نیروهای مسلح از نظر گرایش‌های سیاسی و تمایلات ملی و مذهبی وجود داشت، موضع ارتش را به‌عنوان سرکوب‌گر مخالفان، سخت تضعیف می‏‌کرد.

دو روز پس از 17 شهریور اردشیر زاهدی، سفیر ایران، در واشنگتن با «وارن کریستوفر»، معاون وزارت خارجه آمریکا، دیدار کرد، کریستوفر ضمن تأکید بر حمایت دولت آمریکا از ایران، خواستار رعایت اعتدال در اجرای حکومت نظامی شد؛ اما زاهدی ادعا کرد که کمونیست‌های سازمان‌یافته تظاهرات را ترتیب می‏‌دهند و دولت آمریکا همراه با نیروهای اپوزیسیون، توطئه براندازی شاه را تدارک دیده است، کریستوفر این اتهام را زشت و ناروا خواند و گفت تضعیف اعتماد به نفس شاه در این زمان مهم‌ترین عامل بروز و گسترش شورش‌هاست.

هجرت امام از نجف به پاریس

شریف امامی، در آغاز تصدی نخست‌‏وزیری و درباره برنامه‏‌ها و سیاست‌های دولت آشتی ملی در مورد بازگشت آیت‏‌الله خمینی(ره) اعلام کرده بود که بازگشت ایشان به کشور بلامانع است. در پی آن در تاریخ ‏ 7 شهریور 1357 و پس از تقریباً 15 سال، روزنامه اطلاعات عکس امام(ره) را در صفحه اول خود چاپ کرد و از اعزام هیئتی به‌منظور مذاکره و بازگشت ایشان به نجف خبر داد، اما رهبر انقلاب در همان روز، نخست‌‏وزیری شریف امامی را «نیرنگ شیطانی شاه‏» خواند و پیشنهاد آشتی با روحانیان را «وعده پوچ و فریب‌کارانه‏» دانست و مردم را به مقاومت و مبارزه تشویق کرد؛ با وقوع حادثه ‏17شهریور، امام(ره)، شاه را مسئول مستقیم کشتار مردم دانست و خواستار انهدام رژیم شاهنشاهی شد.

گسترش اعتصابات و از پا درآمدن دولت

مهم‌ترین ویژگی دور تازه اعتصابات که در اندک زمانی پس از کشتار 17شهریور آغاز شد، ماهیت کاملاً سیاسی آن بود که با هدف ازپا درآوردن رژیم و فلج‏ ساختن آن صورت می‏‌پذیرفت، در روزهای دوم و سوم مهر همان سال، اعتصاب وسیع کارکنان پالایشگاه آبادان به نشانه همبستگی با سی هزار تن از کارگران اعتصابی نفت در تهران، اهواز، گچساران و آغاجاری به راه افتاد، به‌ تدریج ‏شرکت مخابرات، راه‏‌آهن، ذوب‌هن، بنادر و کشتیرانی، بازاریان، معلمان، دانشگاهیان و سایر مؤسسات اعتصابات را وسعت ‏بیشتری بخشیده و اعتصاب‌ ‏کنندگان خواستار کناره‌‏گیری شاه و ایجاد جمهوری اسلامی شدند، این اعتصابات به‌ویژه در شرکت نفت‏ سبب رکود عمده‌‏ترین منبع درآمد ارزی کشور و حتی دشواری دستیابی به نفت جهت مصارف انرژی، حمل و نقل و سوخت‏ حرارتی برای منازل شد. در نتیجه دولت در پی اختلال در سیستم اقتصادی در انجام تعهدات داخلی و بین‏‍‎المللی با تنگناهای فلج‏‌کننده‏ای روبرو شد. دولت آمریکا نیز در پی توقف پرداخت‌‌های ایران، برنامه فروش جنگ‏‌افزار نظامی را تا روشن ‏شدن اوضاع سیاسی تهران به حالت تعلیق درآورد.

17 شهریور؛ نقطه عطفی در تاریخ ایران

جواد درویشوند، معاون سابق وزیر دفاع در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا ضمن گرامی‌داشت واقعه خونین 17 شهریور 1357، گفت: آن روز نقطه عطفی در حرکت اسلامی ملت غیورایران بود.

وی با بیان اینکه ‌مقاومت مردم در جمعه سیاه، 17 شهریور زمینه‌ساز پیروزی پرشکوه انقلاب اسلامی ایران در 22 بهمن 57 شد، تأکید کرد: مقاومت ملت ایران عنصر ارزشمندی است که الگوی جهان اسلام شده است.

درویشوند با اشاره به این‌که حرکت و مقاومت مردم در آن روز در رشد انقلاب و سرعت بخشیدن به  پیروزی انقلاب تأثیر گذاشت و امام خمینی(ره)، بارها از 17 شهریور به‌عنوان یوم‌الله یاد کردند.

معاون سابق وزیر دفاع گفت: حکومت شاه روز 17 شهریور می‌خواست ریشه مردم را سست کند، اما در واقع خودش شکست خورده واقعی بود، در این روز بیش از چهار هزار نفر به شهادت رسیدند و  یکی از بزرگترین روزها و مناسبت‌های مهم تاریخ انقلاب اسلامی است.

قیام 17 شهریور نشان‌گر عزم مردم برای سرنگونی رژیم شاه بود

حجت‌الاسلام والمسلمین سیداحمد میرعمادی، نماینده ولی فقیه در استان لرستان و امام جمعه خرم‌آباد نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا در رابطه با قیام خونین 17 شهریور و کشتار مردم تهران توسط عوامل رژیم شاه به دستور آمریکا گفت: در وقوع این جنایت آمریکایی  نقش اساسی داشتند.

وی با بیان این‌که قیام 17 شهریور در به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی ایران نقش اساسی داشت، یادآور شد: با وقوع قیام خونین 17 شهریور در حقیقت رژیم شاه و آمریکایی‌ها متوجه شدند که دیگر از دست آن‌ها در مقابله با خروش ملت کاری ساخته نیست.

حجت‌الاسلام میرعمادی با بیان این‌که این قیام خونین دستاوردها و پیامدهای فراوانی داشت، عنوان کرد: این قیام موجب شد تا آمریکایی‌ها مجبور شوند که در حمایت از رژیم شاهد تجدیدنظر کرده و رژیم شاه نیز متوجه شد که دیگر توانی برای مقابله با مردم ندارد.

امام جمعه خرم آباد تصریح کرد: قیام 17 شهریور نشان‌گر استقامت و عزم مردم برای سرنگونی رژیم شاهنشاهی بوده است به‌طوری‌که در جریان این قیام فاصله بین مردم و حکومت شکاف عمیقی برداشت و مردم مصمم شدند که با عزم راسخ و استوار بخواهند رژیم را سرنگون کنند.

حجت‌الاسلام میرعمادی با بیان این این‌که در جریان قیام خونین 17 شهریور عده زیادی به شهادت رسیدند، افزود: خون این شهدا اثر خود را گذاشت و امروز درخت تنومند انقلاب اسلامی ایران در منطقه و جهان پرثمر شده است.