جای خالی نسخ خطی قرآنی ایران در کورپس کورانیکوم

میشائیل مارکس در سخنرانی خود در این نشست گزارشی از این پروژه ارائه داد و عنوان کرد: عنوان این نشست «چشم‌اندازی نو» نامیده شده است؛ زیرا جنبه غالب در مطالعات غربی تا به حال پیدا‌کردن مأخذهای قرآن بوده و غربی‌ها به دنبال این بوده‌اند که بگویند قرآن در چه بخش‌هایی کپی‌برداری است و از نظر آن‌ها چه اشتباهاتی دارد.

وی افزود: اما در پروژه کورپس کورانیکوم چنین شیوه تحقیقاتی وجود ندارد. در این پروژه قرآن متنی مستقل است و به دنبال آن است که بگوید که در پاسخ به چه پرسشی آمده و اساساً مخاطب در زمان قرآن چه جامعه‌ای بوده‌ است؟

مارکس گفت: این پروژه از سال 2007 آغاز شده و مبنای علمی آن تاریخی است و گردآوری و تحلیل داده‌های قرآن از حیث تاریخی را بررسی می‌کند که کمتر در جوامع علمی شناخته شده است و کاربرد دارد.

وی ادامه داد: مجموعاً 12 پژوهشگر که تمام‌وقت، پاره‌وقت و همکار دانشجویی هستند، در این پروژه فعالند و محصول اصلی این پروژه به صورت رایگان و آنلاین در اختیار مخاطب قرار می‌گیرد.

این پژوهشگر آلمانی عنوان کرد: چون هزینه این پروژه مستقیماً از مالیات شهروندان آلمانی تأمین می‌شود، نظام علمی آلمان پژوهشگران را موظف می‌کند که یافته‌ها و دستاوردهای خود را به صورت رایگان و آنلاین در اختیار مخاطبان آلمانی قرار دهند.

وی گفت: دستاوردهای این پروژه در وب‌سایت http://corpuscoranicum.de/ ارائه می‌شود و از آنجایی که همچنان در حال انجام است، دور از ذهن نیست که اشتباهاتی داشته باشد. از محاسن پروژه‌های آنلاین این است که مخاطبان و پژوهشگران می‌توانند پیشنهادات خود را با مسئولان پروژه در میان بگذارند. از طرف دیگر این آنلاین بودن ارتباط راحت‌تر و گسترده‌تر با پژوهشگران سراسر جهان را فراهم می‌آورد.

میشائیل مارکس عنوان کرد: این پروژه دو هدف دارد؛ اول مستندسازی تاریخ قرآن و دوم تولید و ارائه شرح و تفسیر جدیدی از قرآن کریم. در بخش اول پروژه نسخه‌های خطی، قرائات قرآن و متون مرتبط با قرآن در دوران پیش از اسلام گردآوری و تحلیل می‌شود و در قسمت دوم، کار تحلیلی روی متن قرآن با توجه به اطلاعات و داده‌هایی که در بخش‌های قبلی گردآوری شده است، انجام می‌شود.

وی افزود: این پروژه دارای حجم زیادی از نسخ خطی قرآنی قدیمی است که نزدیک به 4 هزار صفحه از قرآن است که قدمت آن‌ها را برای اولین‌بار به شیوه تاریخ‌گذاری به روش کربن 14(رادیوکربن) تخمین زده و مورد بررسی قرار داده‌ایم. روش کربن‌ 14 پیش‌تر در مطالعات باستان‌شناسی مورد استفاده قرار می‌گرفت و اکنون برای نخستین‌بار به صورت منسجم در مورد نسخ قرآنی مورد استفاده قرار گرفته است.

تاریخ‌گذاری کربن 14 روشی مخرب است

مارکس گفت: البته تاریخ‌گذاری کربن 14، روشی مخرب است به این معنی که قسمت کوچکی از برگ قرآن به ابعاد یک در یک سانت جدا شده و مورد آزمایش‌هایی قرار می‌گیرد که دیگر آن قسمت از برگ قرآن قابل استفاده نخواهد بود. نکته‌ای که در این روش وجود دارد این است که می‌تواند تاریخ ذبح حیوانی را که بر روی پوست آن نگارش شده پیدا کرده؛ نه تاریخ نگارش را بنابراین همواره یک فاصله زمانی در این میان می‌تواند وجود داشته باشد.

وی تصریح کرد: روش دیگر برای مشخص‌کردن تاریخ نگارش قرآن‌های کهن خطی، بررسی خط پاپیروس‌های قدیمی به خط عربی و نقش و نگارهای عربی بر روی اماکن باستانی است تا بتوان به کمک شباهت‌های موجود، قدمت نسخه‌های قرآنی و تاریخ آن‌ها را مورد بررسی قرار داد.

جای خالی نسخ خطی قرآنی ایران در پروژه

مارکس عنوان کرد: در این پروژه 20 نسخه قرآن و برخی متون کهن دیگر تاریخ‌گذاری و سال‌یابی شده‌اند که البته جای نسخ قرآنی ایران در این پروژه خالی است و تاکنون اجازه بررسی نسخ خطی قرآنی موجود در ایران را که بخش مهمی از تاریخ قرآن را رقم می‌زنند، نداشته‌ایم.

وی افزود: در بخش قرائات، با مراجعه به منابع اسلامی، قرائات مختلف قرآن کریم به ترتیب تاریخی گردآوری شده و تفاوت‌هایی که در این قرائات وجود دارد، بررسی شده است. یعنی از طرفی دسترسی به اطلاعات شفاهی که تحت عنوان قرائات نقل شده و از طرف دیگر دسترسی به نسخه‌های خطی موجود، ممکن خواهد بود.

مارکس در پایان گفت: در بخش سوم نیز مستنداتی از محیط پیرامون قرآن و ویژگی‌های فرهنگی، جغرافیایی، سیاسی، دینی و ... گرد‌آوری می‌شود و این اطلاعات و داده‌ها به شناخت و فهم بهتر متن کمک می‌کند.

پروژه بلند مدت Corpus Coranicum که بزرگ‌ترین پروژه قرآنی در غرب محسوب می‌شود، به مدیریت میشاییل مارکس در آکادمی برلین ـ برندنبورگ آلمان در حال انجام است.