حجتالاسلام علیرضا قبادی، استاد جامعهشناسی و کارشناس دینی به مناسبت شهادت امام جعفر صادق(ع) یادداشتی با عنوان «جایگاه عقل و تفکر در دیدگاه امام صادق(ع)» نوشته و در اختیار ایکنا قرار داده است که در ادامه میخوانید:
«بیست و پنجم شوال سال روز شهادت امام جعفر بن محمد الصادق(ع) است. عصر ایشان، یکی از دورههای پرشکوه و طلایی در تاریخ تشیع است. در این عصر، تشیع گسترش چشمگیری نمود و بر تعدد شیعیان افزوده گشت و در اثر آزادی نسبی روابط شیعیان با امام صادق(ع)، آن حضرت توانست فقه و کلام شیعه را توسعه دهد و اصول و مبانی آن را روشن کند. نـقش آن حضرت در معرفی مبانی شیعه به حدی بود که مذهب شیعه به نام آن جناب و «مذهب جعفری» شهرت یافت.
امام صادق(ع) در عصری زیست که علاوه بر حوادث سیاسی، یک سلسله حوادث اجتماعی و پیچیدگیها و ابهامهای فکری و روحی پیدا شده بود که اسلام را تهدید میکرد. ظهور متکلمان و صوفیه در زمان امام صادق(ع) رخ داد اما ایشان یکتنه با تمامی این جریاناتی که وجود داشت، برخورد کرد.
در این نوشتار با مراجعه به سخنان گهربار ایشان به مفهوم مهمی اشاره میشود که شناخت و درک درست از آن نقش مهمی در سامان بخشی زندگی امروزی داشته و معیار اساسی در سنجش و ارزیابی رفتار و اعمال انسانهاست. آن مفهوم مهم تعریف و ماهیت عقل است که تعاریف و برداشتهای متفاوتی از آن شده است. اتکا و مبنا قرار دادن هر یک تعاریف پیامدهای متفاوتی در زندگی جامعه امروز دارد.
امام صادق(ع) در پاسخ به این پرسش که عقل چیست میفرماید عقل چیزی است که خداوند به آن عبادت میشود و دستیابی به بهشت از طریق آن میسر است. از منظر ایشان بهترین آثار عقل در عبادت خداوند تبلور مییابد و این ودیعه و نعمت بزرگ خداوند در نگاه امام صادق(ع) مبنای محاسبه پاداش اعمال افراد است.
در روایت دیگری امام صادق(ع) میفرماید «آن اَلثَّوَابَ عَلَى قَدْرِ اَلْعَقْلِ» ما تصور میکنیم ثواب و اجر در مقابل اعمالی است که انجام میدهیم در حالی که امام(ع) میفرماید میزان ثوابهای الهی عقل است و خداوند به مقدار عقل هر کس به او ثواب میدهد توجه داشته باشیم که این دفاعهای ارزشمند از عقل در هزار و سیصد سال پیش انجام شده نه امروزه و در عصر روشنگری و رنسانس و بیداری بشریت.
در نگاه امام ششم مردم هنگامی به کمال عقل میرسند که اخلاقشان نیکوتر شود. کمال عقل در اعتقاد جعفر بن محمد(ع) فروتنی برای خداوند، حسن یقین و خاموشی؛ جز به هنگام سخن نیکو گفتن؛ است. از این رو عاقل کسی است که با آگاهی سخن میگوید. بیشترین بهره عاقل حکمت است. در روایتی ارزشمند حضرت صادق(ع) عقل را بر دین مقدم داشته و میفرماید «مَنْ کَانَ عَاقِلاً کَانَ لَهُ دِینٌ هر که عاقل است دین دارد»، ایشان نفرمودند هر که دین دارد عاقل هم هست، بلکه تقدم با عقل است و این عقل است که دین را میشناسد و انتخاب میکند و به آن پایبند میشود.
در طول تاریخ تمامی ادیان متأسفانه غلبه و تقدم با دین بوده نه با عقل و افراد قبل از آنکه عقل خود را به کار گیرند و تعقل کنند، دینورزی میکنند، پدران و مادران و مربیان دینی، قبل از پرورش عقل، از آنها مطالبه دین میکنند. دینی که براساس دستور دیگری یا آداب و رسوم خانوادگی در انسان شکل میگیرد آن دین دینی نیست که پیام الهی است، بلکه دین الهی آن است که عقل آن را بشناسد و بپذیرد و از آن حراست و دفاع کند.
اساساً آن تعداد روایتی که از امام صادق(ع) پیرامون مسئله عقل رسیده است، در هیچ یک از کتب روایی ملاحظه نمیشود. برخی از این روایات آن قدر ارزشمند هستند که باید کتابها پیرامون همان یک روایت نوشته شود، مانند این روایت که حضرت میفرماید «ان الله عزوجل خلق العقل هو اول خلق من الروحانیین العرش من نوره؛ خداوند عقل را از نور خودش خلق کرد و آن را بر همه مخلوقان خویش برتری داد.»
بنابراین یکی از ملاکهای ارزش یک تفکر، عقل است و مکتبی که به تعقل ارزشی ندهد محل توجه نیست و ما مشاهده میکنیم که در مکتب شیعه و اندیشههای امام صادق(ع) نسبت به این معنی بسیار توجه داشتهاند. اگر منصف باشیم، متوجه میشویم فقه شیعه بههیچوجه در جهت گرفتار کردن مردم نیست بلکه به دنبال باز کردن راههای روشن و راحت برای زندگی بشر است و اینها همه در پرتو روایات و فقهی است که از امام صادق(ع) در اختیار ما قرار گرفته است. در پایان شهادت مظلومانه امام صادق(علیهالسلام) را تعزیت و تسلیت میگوییم و از خداوند بزرگ آشنایی و متابعت از آموزههای آن امام همام را مسئلت داریم.»
انتهای پیام