زغلول النجار؛ از تحقیقات زمین‌شناسی تا نظریه‌پردازی در ساحت اعجاز علمی قرآن
زغلول راغب النجار، دانشمند و واعظ مشهور مصری علی‌رغم تخصص در زمین‌شناسی و تحقیقات مرتبط با نفت و آب، خیلی زود با تکیه بر دانش علمی و دینی خود به موضوع معجزات علمی در قرآن کریم و سنت نبوی علاقه‌مند شد و با نگارش ده‌ها کتاب و مقاله، بیش از 50 سال از عمر خود را صرف تبیین و تشریح معجزات علمی قرآن کریم کرد.
به گزارش ایکنا به نقل از الجزیره، زغلول راغب النجار، دانشمند و واعظ مشهور مصری و از چهره‌های برجسته در زمینه اعجاز علمی قرآن کریم، روز یکشنبه، ۹ نوامبر (۱۸ آبان)، در سن ۹۲ سالگی در پایتخت اردن درگذشت.
او یک زمین‌شناس مصری بود که در این زمینه سرآمد بود و در دانشگاه‌های متعدد عربی و بین‌المللی تدریس می‌کرد. او به خاطر کتاب‌ها، مطالعات و برنامه‌های تلویزیونی‌اش که به تبیین معجزات علمی در قرآن و سنت اختصاص داشت، مشهور شد. این امر عنوان «پیشگام اعجاز علمی» را برای او به ارمغان آورد و او را به یکی از برجسته‌ترین بنیانگذاران و نظریه‌پردازان «اعجاز علمی» تبدیل کرد.
تولد و پرورش
زغلول راغب محمد النجار در ۱۷ نوامبر ۱۹۳۳ در روستای میشال (منطقه بسیون) در استان غربیه مصر متولد شد. او در یک خانواده مذهبی و علمی بزرگ شد و تا سن 10 سالگی قرآن را حفظ کرد. پدربزرگ پدری او امام روستا بود و پدر، عموها و دایی‌هایش همگی فارغ‌التحصیل الازهر و دارالعلوم بودند.
در سال ۱۹۴۱، پس از نقل مکان به قاهره به همراه خانواده‌اش، در مدرسه ابتدایی عباس، همان مدرسه‌ای که پدرش معلم آن بود، ثبت نام کرد. سپس در سال ۱۹۴۶ به مدرسه راهنمایی شبرا رفت.
از جمله عواملی که در شکل‌گیری شخصیت علمی و قرآنی او در دوران جوانی‌اش تأثیر گذاشت، گردهمایی‌های عصرهای رمضان بود که در آن عالمان روستا برای خواندن بخش‌هایی از قرآن کریم و بحث در مورد معانی آیات، با تمرکز بر معجزات زبانی و تشریعی آنها گرد هم می‌آمدند. این علاوه بر درس‌های تفسیر قرآن بود که او از پدرش در خانه دریافت می‌کرد.
النجار دیپلم خود را در سال ۱۹۵۱ دریافت کرد و در رشته زمین‌شناسی دانشکده علوم دانشگاه قاهره پذیرفته شد؛ او در سال ۱۹۵۵ با رتبه برتر فارغ‌التحصیل شد.
او تا سال ۱۹۵۹ در رشته تخصصی خود در مصر مشغول به کار بود، سپس برای کار به عربستان سعودی رفت. بعد از آن با هزینه شخصی خود در دانشگاه ولز در بریتانیا به تحصیل در رشته زمین‌شناسی پرداخت و در سال ۱۹۶۳ تنها در دو سال(که یک رکورد محسوب می‌شود) دکترای خود را دریافت کرد.
دانشگاه ولز او را برای دریافت کمک هزینه تحقیقاتی پسادکتری نامزد کرد و او ۱۴ مقاله تحقیقاتی در رشته زمین‌شناسی ارائه داد. در سال ۱۹۶۷ به او بورسیه تحصیلی اعطا شد و کمیته بررسی، انتشار تحقیقات او را توصیه کرد. دانشگاه آن را در یک شماره ویژه ۶۰۰ صفحه‌ای منتشر کرد که ۱۷ بار (تا سال ۲۰۰۴) تجدید چاپ شد.
گرایش فکری
النجار با ایدئولوژی اخوان المسلمین در مصر بزرگ شد. پس از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه، به دلیل وابستگی به این گروه، دو بار در زندان نظامی زندانی شد و انواع شکنجه‌ها را تحمل کرد. او به اتهام احیای یک سازمان ممنوعه و تلاش برای سرنگونی دولت، به دادگاه نظامی احضار شد.
النجار در مصاحبه‌ای با الجزیره، در بخشی از برنامه «دیدار ویژه» که در آگوست ۲۰۰۸ پخش شد، درباره رابطه‌اش با این گروه گفت: من در مکتب اخوان المسلمین بزرگ شدم و تمام تحصیلات اسلامی و پایداری‌ام در این مسیر را مدیون آن هستم. من معتقدم که این بزرگترین جنبش اسلامی معاصر و جنبشی است که بیشترین هماهنگی را با آموزه‌های پیامبر (ص) دارد. اگر انتخابات آزاد و عادلانه برگزار شود، اخوان‌المسلمین حزب حاکم را که هیچ مشروعیتی ندارد، کنار خواهد زد.
سمت‌ها و مسئولیت‌ها
النجار در سال ۱۹۷۲ دانشکده زمین‌شناسی را در دانشگاه ریاض و دانشگاه نفت و مواد معدنی در ظهران عربستان سعودی و در دانشگاه کویت تأسیس کرد و به عنوان رئیس آن منصوب شد. او همچنین در سال ۱۹۷۸ به عنوان رئیس دانشکده زمین‌شناسی در دانشگاه قطر و به عنوان استاد مدعو زمین‌شناسی در دانشگاه‌های متعدد عربی و غربی، از جمله دانشگاه کالیفرنیا در ایالات متحده خدمت کرد.
او بیش از ۴۵ رساله دکترا در زمینه زمین‌شناسی را راهنمایی کرد و عضو آکادمی علوم اسلامی و عضو هیئت مدیره آن بود؛ همچنین به عنوان مدیر مؤسسه تحصیلات تکمیلی مارکفیلد در بریتانیا خدمت کرد. النجار برای چندین شرکت عربی و غربی کار کرده و به عنوان مشاور علمی برای مؤسسات بین‌المللی متعددی، از جمله مؤسسه تحقیقاتی رابرتسون در بریتانیا، خدمت کرد. او عضو هیئت تحریریه بسیاری از مجلات علمی بود که برخی از آنها در ایالات متحده، فرانسه و هند منتشر می‌شوند.
در سال ۱۹۵۶، النجار به مدت سه ماه در شرکت نفت صحرا کار کرد، جایی که نقشه‌برداری از عکس‌های هوایی را آموخت؛ علمی که بعداً سنگ بنای تخصص او شد. سال بعد، او به مرکز تحقیقات ملی پیوست و تجربه علمی گسترده‌ای در شیشه‌سازی کسب کرد. او این تجربه را یکی از مفیدترین و تأثیرگذارترین دوره‌های توسعه حرفه‌ای خود می‌دانست.
در سال ۱۹۵۸، النجار کار بر روی استخراج فسفات در دره نیل را آغاز کرد. او همچنین در یک معدن طلا در منطقه برامیه کار کرد و بعداً در یک معدن زغال سنگ در سینا به عنوان بخشی از پروژه‌ای که در آن زمان با نام ۵ صنعت شناخته می‌شد، شرکت کرد.
در سال ۱۹۵۹، او در تأسیس دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه ملک سعود مشارکت داشت و تا سال ۱۹۶۷ در آنجا به کار خود ادامه داد و در آموزش زمین‌شناسی در عربستان سعودی فعالیت داشت.
زغلول به عنوان مشاور آموزش عالی در مؤسسه توسعه عربی در الخبر عربستان سعودی و همچنین به عنوان مدیر دانشگاه احقاف در یمن خدمت کرد. او در سال‌های پایانی عمر خود، به عنوان استاد در دانشگاه جهانی علوم و معارف اسلامی در امان، پایتخت اردن مشغول به کار شد.
النجار علی‌رغم تخصص در زمین‌شناسی و تحقیقات مرتبط با نفت و آب، خیلی زود با تکیه بر دانش علمی و دینی خود به موضوع معجزات علمی در قرآن کریم و سنت نبوی علاقه‌مند شد. او بیشتر کتاب‌ها و مطالعات خود را در این زمینه نوشت و در ده‌ها کنفرانس بین‌المللی در این زمینه شرکت کرد.
او در مورد معجزات ذکر شده در قرآن کریم در مورد انسان، حیوانات، آسمان‌ها و زمین نوشت و تأکید کرد که همه این آفرینش‌ها توسط خالقی که قرآنی حاوی معجزات را برای بشریت فرستاده که قرن‌ها از درک علمی ما جلوتر است، انجام شده‌اند. هدف او نشان دادن این بود که قرآن در بسیاری از جنبه‌های دانش، بدون تناقض با آنها، از علوم کاربردی مدرن پیشی گرفته است.
النجار معتقد بود که «فرضیه‌ها و نظریه‌ها فقط باید برای توضیح یک موضوع استفاده شوند: خلقت، نابودی و بازآفرینی. دلیل این امر این است که این مسائل از ادراک مستقیم انسان فراترند و بنابراین، علم تجربی در این زمینه فراتر از مرحله نظری پیشرفت نمی‌کند.»
النجار بین تفسیر علمی قرآن کریم و معجزات علمی آن تمایز قائل می‌شود و اظهار می‌دارد که «تفسیر علمی به معنای به کارگیری تمام دانش موجود برای فهم بهتر آیات قرآن است. این دانش ممکن است شامل حقایق و قوانین باشد، یا ممکن است شامل فرضیه‌ها و نظریه‌ها باشد.» او می‌افزاید که مشکلی در به کارگیری نظریه‌ها نمی‌بیند «زیرا تفسیر همچنان تلاشی انسانی برای دستیابی به فهم بهتر است. اگر مفسر درست بگوید، دو پاداش دریافت می‌کند و اگر اشتباه کند یک پاداش.»
در مورد معجزات علمی، او آنها را «چالشی می‌داند که از طریق آن هدف ما اثبات این است که این قرآن - که ۱۴۰۰ سال پیش بر حضرت محمد(ص) در میان ملتی که اکثریت آن بی‌سواد بودند نازل شد و حاوی حقایقی در مورد این جهان است که دانشمندان تنها در چند دهه اخیر توانسته‌اند آن را کشف کنند.»
او اشاره می‌کند که «آیات قرآنی مربوط به دین و چهار رکن آن اعتقادات، عبادات، اخلاق و معاملات همگی به شیوه‌ای دقیق و روشن و با معنایی بدون ابهام ارائه شده‌اند. با این حال، آیات مربوط به جهان هستی ـ که بیش از هزار آیه صریح است ـ به شکلی مختصر و معجزه‌آسا ارائه شده‌اند که نمی‌توان آنها را صرفاً از طریق ابزارهای زبانی درک کرد. بلکه نیاز به استفاده دانش علمی موجود دارند.»
النجار دیدگاه خود را در مورد مخالفت برخی از علمای مسلمان با دیدگاه‌های او در مورد ماهیت معجزه‌آسای قرآن توضیح می‌دهد و می‌گوید: «ما از دوگانگی در آموزش رنج می‌بریم. ما علمای دینی، زبان‌شناسان و چهره‌های ادبی را پرورش می‌دهیم که برخی از آنها ممکن است در بالاترین سطح در زمینه‌های خود باشند، اما فاصله آنها از چارچوب گسترده‌تر علمی، آنها را از دوران خود منزوی می‌کند.
در عین حال، ما دانشمندان سکولار ـ پزشکان، مهندسان، ستاره‌شناسان و زمین‌شناسان ـ را پرورش می‌دهیم که برخی از آنها ممکن است در بالاترین سطح در تخصص‌های خود باشند، اما به دلیل درک ضعیف دینی خود، امکان تطبیق دانش علمی خود را با آنچه در قرآن و سنت آمده است نمی‌بینند. من در تلاش هستم تا پلی را پیدا کنم که این دو فرهنگ را به هم متصل کند.»
تخصص و شهرت علمی النجار، او را برای عضویت در سازمان‌های متعدد عربی و بین‌المللی واجد شرایط کرد. او عضو کمیته معجزات علمی الازهر، انجمن معجزات علمی (یک سازمان غیردولتی) و انجمن جهانی معجزات علمی، وابسته به اتحادیه جهان اسلام در مکه بود و او همچنین در هیئت مدیره آن فعالیت می‌کرد.
علاوه بر این، او از بنیانگذاران و عضو هیئت مدیره سازمان خیریه بین‌المللی اسلامی بود. او همچنین به عنوان عضو هیئت داوران جایزه بین‌المللی علوم ژاپن انتخاب شد و در ده‌ها کنفرانس بین‌المللی در مورد معجزات علمی قرآن و سنت شرکت داشت.
آثار علمی النجار
زغلول النجار بیش از ۱۵۰ مقاله و تحقیق منتشر شده دارد. نوشته‌های او که به معجزات علمی در قرآن و سنت، مسائل اندیشه اسلامی و رابطه بین اسلام و غرب می‌پردازند، بیش از ۴۵ کتاب به زبان‌های عربی، انگلیسی، فرانسوی و آلمانی است.
از جمله برجسته‌ترین آثار او در زمینه معجزات علمی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
مسئله معجزات علمی در قرآن کریم و چگونگی مواجهه با آنها
دایرةالمعارف معجزات علمی در قرآن کریم (۶ جلد).
دایرةالمعارف تفسیر آیات کیهانی در قرآن کریم.
معجزات علمی در سنت.
مسئله عقب‌ماندگی علمی و فناوری در جهان اسلام.
دیدگاه‌هایی در مورد بحران آموزش معاصر و راه‌حل‌های اسلامی آن.
اسلام و غرب.
انسان از تولد تا رستاخیز در قرآن کریم.
زمین‌شناسی در تمدن اسلامی.
داستان آفرینش.
پدیده‌های کیهانی در قرآن.
معجزه فضا و زمان.
جوایز و افتخارات
النجار در طول حیات علمی خود جوایز متعددی دریافت کرد، از جمله:
جایزه مصطفی برکه برای علوم که او اولین دریافت‌کننده آن در سال ۱۹۵۵ بود. جایزه قدردانی رئیس جمهور سودان؛ مدال طلای علوم، ادبیات و هنر؛ جایزه دکتر مصطفی برکه در علوم زمین؛ جایزه بین‌المللی قرآن کریم دبی در سال ۲۰۰۶. کمیته اهدای جوایز او را به عنوان شخصیت اسلامی سال ۱۴۲۷ هجری قمری انتخاب کرد.
مطالب مرتبط
