درک اسرار زمین و آسمان با علم نجوم

به گزارش خبرنگار ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلیمن سیدرضا قلمکاریان اصفهانی، استاد حوزه علمیه و پژوهشگر نجوم و علوم اسلامی، شامگاه 16 اردیبهشت در سومین برنامه از سلسله برنامه‌های قرآن و علوم با موضوع «قرآن و نجوم» از شبکه قرآن و معارف سیما طی سخنانی اظهار کرد: دانش نجوم یکی از دانش‌های جذاب و پرمخاطب است و آنچه امروز در این خصوص رواج دارد، شناخت عالم، ساختار و قوانین حاکم بر عالم، شناخت آسمان و اجرام آسمانی در سطوح و لایه‌های مختلف است. این تعریف کلی از علم نجوم است.

وی خاطرنشان کرد: از دو قرن پیش به قبل، صرفاً بشر به آنچه بیشتر از روی زمین نسبت به جهان اطراف تجربه می‌کرد، مفهومی از نجوم یا هیئت برایش مطرح بود، از جمله طلوع و غروب اجرام سماوی، پیش‌بینی پدیده‌های آسمانی، خورشید و ماه گرفتگی، برخی پدیده‌های خاص که در آسمان رخ می‌داد، پر نور شدن یک ستاره و همچنین نحوه قرار گرفتن اجرام سماوی نسبت به یکدیگر که در مجموع به علم هیئت معروف است و یا نجوم احکامی یا به عبارتی شاید طالع بینی در گذشته بوده است.

استاد حوزه علمیه ادامه داد: بیش از یک قرن بحث ساختار و اجرام و ویژگی آن همچون کیفیت، سن، مواد تشکیل دهنده و.. توسط دانشمندان با عنوان «اختر فیزیک» مورد بررسی قرار گرفت. اخیراً هم عالم در مقیاس بسیار بزرگ و کلان از ابتدای پیدایش «جریان بزرگ مقیاس عالم» و «پایان عالم» این مباحث سرّ وجودی و در امروز نیز «آینده عالم» در حوزه کیهان‌شناسی مطرح می‌شود که این‌ها خود شاخه‌های مختلفی از دانش نجوم را تشکیل می‌دهند.

حجت‌الاسلام قلمکاریان اصفهانی در بخش دیگری از سخنان خود به تعریف نجوم بر مبانی قرآن پرداخت و افزود: وقتی نگاه ما به نجوم قرآنی شد، یک گستره فرازمینی و فرامادی پیدا می‌کند، نگاه به نجوم در آیات متعددی از قرآن کریم مطرح شده است، به ویژه در آیات ۱۹۰ و ۱۹۱ سوره آل‌عمران خداوند متعال به نظرم یک ساختار برنامه‌ای را برای کسانی که علاقه‌مند این عرصه هستند و تمایل دارند در این زمینه حرکتی کنند و نه برای هر کسی در نظر گرفته است.

وی گفت: خداوند در آیات ۱۹۰ و ۱۹۱ سوره آل‌عمران می‌فرماید: «إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ لَآیَاتٍ لِأُولِی الْأَلْبَابِ» و «الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىٰ جُنُوبِهِمْ وَیَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَٰذَا بَاطِلًا سُبْحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ»، خداوند در آیه ۱۹۰ سوره آل‌عمران انسان را به تفکر در چگونگی آفرینش آسمان‌ها و زمین دعوت می‌کند، و در آیه بعد نتیجه و ثمره این تفکر را بیان می‌کند. این آیه در بیان وحدانیت خالق هستی است و می‌فرماید اگر کسی به دقت و از روی تفکر و تعقل در چگونگی آفرینش آسمان‌ها و زمین و رفت و آمد شب و روز بنگرد، نشانه‌های روشنی بر قدرت خدای متعال خواهد یافت؛ آثار بدیع و اسرار عجیبی که بندگان را به سوی مبدأ و معاد راهنمایی و آنان را مجذوب قدرت لایزال الهی می‌کند.

محقق و پژوهشگر نجوم و علوم اسلامی در بخش دیگری از سخنان خود به آیه ۶ سوره مبارکه فرقان اشاره کرد و افزود: خداوند می‌فرماید؛ «قُلْ أَنْزَلَهُ الَّذِی یَعْلَمُ السِّرَّ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ إِنَّهُ کَانَ غَفُورًا رَحِیمًا» قرآن کریم می‌فرماید؛ بگو، این کتاب را آن خدایی فرستاده که از اسرار آسمان‌ها و زمین آگاه است و...، همچنین امیرالمؤمنین امام علی(ع) می‌فرمایند؛ مَنِ اقتَبَسَ عِلما من عِلمِ النُّجومِ مِن حَمَلَةِ القرآنِ ازدادَ بهِ إیمانا و یَقینا(بحارالأنوار: ۵۸ / ۲۵۴ / ۴۱)، امام على(ع) فرمودند: هر قرآن‌دانى، اگر شمّه‌اى از دانش نجوم بداند، بر ایمان و یقین او افزوده مى‌شود.

حجت‌الاسلام قلمکاریان اصفهانی تصریح کرد: با توجه به آیات ذکر شده و فرمایش امام علی (ع) ما با مراجعه، استخراج و پرسش از قرآن، همچنین به وسیله آیات متعددی که درباره نجوم آمده و حتی خداوند اسامی برخی از سوره‌ها را اسماء نجومی مثل شمس، قمر، لیل قرار داده و به این اسماء قسم یاد کرده است، چیزی جز نشان از عظمت و اهمیت این کار دریافت نمی‌شود.

معرفی کتاب در سومین برنامه

1- قرآن نجوم و کائنات

در قرآن کریم بار‌ها آیاتی دیده شده که به پدیده‌های مختلف نجومی اشاره کرده است. این کتاب، فهرست آیات نجومی قرآن همراه با ترجمه منتخب و گزارشی تفسیری مفسران معاصر شیعه و بازگو‌کننده ۵۳۱ آیه نجومی است که از میان ۸۰۰ آیه دارای واژگان نجومی انتخاب شده است.

در این کتاب، آیات نجومی قرآن با استفاده از تفاسیر مختلف گردآوری شده است و منبع عالی برای استفاده پژوهشگران علوم قرآنی و علاقه‌مندان به نجوم به شمار می‌رود.

این کتاب توسط انتشارات رصدگر دانش در ۶۰۰ صفحه به چاپ رسیده است.

۲- کتاب تفسیر آیات نجومی با تأکید بر پاسخ به شبهات

کتاب تفسیر آیات نجومی با تأکید بر پاسخ به شبهات، تألیف سید عیسی مسترحمی به همت دفتر نشر معارف در سال جاری منتشر شده است.

در اهمیت تفسیر آیات نجومی همین بس که استخراج حکم الهی در ابواب مختلف فقهی نظیر نماز آیات، استهلال، تعیین قبله، و… بر تفسیر صحیح آن آیات متوقف است و همچنین پرداختن به مباحث نجومی قرآن، دریچه‌ای است برای مطالعات علمی و پژوهش‌های تطبیقی قرآن و دیگر کتب آسمانی که امروزه جوامع علمی نیاز مبرم به آن دارند.

وجود روایات تفسیری فراوان درباره آیات نجومی در منابع روایی و تفاسیر اثری نیز از اهتمام معصومان(ع) بر این مهم حکایت دارد. نگارنده این اثر که از دانش آموختگان مقطع دکتری دانشگاه معارف اسلامی و عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی العالمیه است مباحث این کتاب که ۴۷۰ صفحه دارد را در چهار بخش و هر بخشی را در چند فصل سامان داده است.

بخش اول به کلیاتی با سر فصل‌های: مفهوم‌شناسی، تفسیر علمی، دانش نجوم، تفسیر نجومی قرآن و آسیب‌شناسی تفسیر‌های نجومی قرآن پرداخته است. بخش دوم: کیهان‌شناسی از منظر قرآن و نقد شب‌هات. بخش سوم: اختر فیزیک از منظر قرآن و نقد شبهات. بخش چهارم: هیئت از منظر قرآن و نقد شب‌هات آن را به بررسی نشسته است.

کتاب تفسیر آیات نجومی با تأکید بر پاسخ به شبهات تألیف سید عیسی مسترحمی به همت دفتر نشر معارف منتشر شده است.

۳- قرآن و کیهان شناسی

قرآن و کیهان‌شناسى، اثر سید عیسى مسترحمى(متولد ۱۳۵۸ شمسی) است که در آن، مباحث مرتبط با نجوم و آغاز و پیدایش جهان و زمین و آسمان را از منظر قرآنى به‌صورت مستند و تحلیلى بررسى کرده و به‌صورت دقیق و جزئى و با ذکر مثال‌هاى متعدد توضیح داده است.

این اثر توسط انتشارات پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن به چاپ رسیده است.

یادآور می‌شود، برنامه «قرآن و علوم» به تهیه‌کنندگی سیدشهاب لاجوردی و سردبیری حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی رضایی اصفهانی و اجرای محمد عبادی، شنبه هر هفته، ساعت ۲۱ از شبکه قرآن و معارف سیما پخش شده و بازپخش آن نیز ساعت ۱۴:۱۵ روز‌های یکشنبه، سه‌شنبه و پنجشنبه خواهد بود.