در قالب وبینار کشوری
چالشهای کتب درسی قرآن متوسطه اول بررسی شد + فیلم
کارشناس سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی در قالب وبیناری کشوری، چالشهای کتب درسی قرآن متوسطه اول را برای سرگروهها و دبیران قرآن این پایه تحصیلی تشریح و بررسی کرد.
به گزارش ایکنا، وبینار کشوری بررسی چالشهای کتب درسی قرآن متوسطه دوره اول، روز گذشته، 17 آذرماه با تدریس رضا نباتی، مؤلف کتب درسی قرآن و کارشناس سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی برگزار شد.در ابتدای این وبینار، ذیل نقاط قوت و ضعف برنامه درسی قرآن متوسطه اول، سرفصلهای زیر مورد توجه قرار گرفت:
نقاط قوت
ـ توجه به انس با قرآن كريم در رويكرد و هدف گذاری
ـ آغاز درس با تمرين مهارت تدبر در آيات منتخب
ـ حفظ ارتباط میان محتوا و زندگی روزمره تا حد امكان (بخش تدبر)
ـ تأکید بر خواندن و شنیدن آیات برای ایجاد ارتباط عاطفی با قرآن
ـ تدریس تدریجی و سطحبندیشده ده جزء دوم قرآن كريم
ـ توجه به مراحل آموزش مهارت روخوانی و روانخوانی قرآن
ـ يكی از اهداف آموزش قرآن در این دوره، آموزش صحیح تلفظ است
ـ گزینش قطعات منتخب اخلاقی، رفتار اجتماعی، نماز، والدین، امانتداری و ...
ـ تمركز بيشتر بر پیامها و مفاهیم کاربردی و ملموس قرآن كريم
ـ گرایش محتوا و برنامه درسی به سوی آموزش تلاوت معنادار و مفهومی
ـ توصيه بر حفظ كاربردي و تربيتی پیامهای قرآنی
ـ توصيه بر حفظ عمومی قطعات و آيات مشهور
ـ استفاده از تصاویر و طراحی نسبتاً جذابتر نسبت به قبل
ـ كاهش محتوای آيات و بخش درك معنا
ـ جملهنويسی و جملهخوانی آيات درس
ـ تأكيد ارزشيابی بر حفظ و تدبر در كنار قرائت و درك معنا
نقاط ضعف
ـ بخش قرائت از پایه هفتم تا نهم با رعایت سطح درک دانشآموزان به دليل محدوديت، چندان كه بايد تنظیم نشدهاند.
ـ كمبود فعالیتهای عملی و جذاب برای دانشآموزان مثلاً مسابقه، بازی، یا پروژههای گروهی مرتبط با مفاهیم قرآنی کم است.
ـ تکرار روند آموزشباعث میشود دانشآموزان احساس یکنواختی و تکرار داشته باشند.
ـ فقدان ارتباط کافی با دروس دیگر (مانند درس عربی، پيامهای آسمان، فارسی، مطالعات اجتماعی)
ـ روشهای ارزشیابی گوناگون (پروژه، فعالیت گروهی، آزمون مفهومی) کمتر دیده میشود.
ـ کمبود راهنمای معلم و منابع پشتیبان بهویژه برای مدارس روستایی یا مناطق کمتر برخوردار
همچنین در بخش شناسایی چالشهای آموزشی و تربیتی در تدریس کتب قرآن متوسطه اول مباحث به شرح زیر مطرح و مورد بررسی قرار گرفت:
1 ـ چالشهای آموزشی (در سطح فرایند تدرس و یادگیری)
الف ـ روش تدریس و یادگیری
ـ كمتوجهی به الگوهای تدریس متنوع (روش بحثی، پروژهمحور، چندرسانهای، بازیهای آموزشی و ...)
ـ کمتوجهی به تفاوتهای فردی دانشآموزان از نظر توان روخوانی و علاقهمندی به درس قرآن
ـ توجيه نبودن معلم در زمينه فضاسازی برای تعامل و گفتوگو درباره آيات تدبری و ارتباط آنها با زندگی روزمره
ـ كمتوجهی به تمرين قرائت در هر ساعت درسی (همراه با رمزينه)
ـ كمتوجهی به جمله خوانی آيات توسط تك تك دانشآموزان در هر ساعت درسی
ب) محتوا و منابع آموزشی
ـ طراحی محتوای نسبتاً یکنواخت و تکراری در هر سه پایه
ـ كمبود وقت و زمان تدريس (يك زنگ در هفته)
ـ كم توجهی به جمله محوری در حفظ و درك معنای آيات منتخب
ـ محدودیت حجم و تنوع در تمرینها (تمرکز صرف بر درک واژه و حفظ پیام آیه)
ـ عدم ارتباط مستقيم و مؤثر درس قرآن و درس عربی (زبان قرآن) و فارسی
ج) ارزشيابی پيشرفت تحصيلی
ـ شيوههای ارزشیابی پيشرفت تحصيلی دقيق و معنادار برگزار نمیشود.
ـ برای سنجش انس و علاقه دانشآموز به قرآن ابزار مناسب طراحی نشده است. (نقش معلم)
ـ فقدان آزمونهای عملکردی (مانند تلاوت گروهی، تفسیر کاربردی، فعالیتهای تحقیقی کوتاه)
2 ـ چالشهای تربیتی (در حوزه نگرش، رفتار و ارزشهای قرآنی)
الف) نگرش دانشآموزان
ـ بسیاری از دانشآموزان قرآن را یک درس اضافی و نهايتاً حفظی میدانند و نه منبع راهنمای زندگی
ـ کاهش علاقه به درس قرآن نسبت به دروس علوم پايه (ریاضی، علوم، فنآوری)
ـ فاصله عاطفی میان دانشآموزان و فضای معنوی آیات بهدلیل نحوه ارائه ضعيف
ب) نقش معلمان
ـ بخشی از معلمان فاقد آموزش تخصصی در روشهای نوین تدریس قرآن هستند
ـ كم توجهی به استفاده از وسایل کمکآموزشی و فناوری (فيلم، صوت، تصویر و ...)
ـ كم اطلاعی معلم از مبانی (اركان و عناصر و اجزاء) برنامه درسی قرآن و به تبع آن روشهای تدريس دليل مهم احساس كمبود ساعت آموزشی بوده و باعث کاهش فرصت تربیتی و گفتوگو با دانشآموزان در زمينه تدبر میشود.
ج) محیط آموزشی و پيوست فرهنگی
ـ کمبود فضای قرآنی در مدارس (مثلاً اتاق یا انجمن تلاوت، مسابقات گروهی)
ـ نبود پیوند مؤثر میان درس قرآن و مراسم یا فعالیتهای دینی مدرسه
ـ فاصله میان اهداف تربیتی کتاب و واقعیت آموزشی در کلاس (هدف تربیت قرآنی در عمل کمرنگ است)
3 ـ پیشنهادهای راهبردی برای رفع چالشها
ـ آموزش معلمان در حوزه تدریس تدبری و معنادار قرآن
ـ «تلفیقموازی» درس قرآن با دروس دیگر به ويژه پيام آسمانی با رعايت اصول و قواعد تلفيق و احتياطهای لازم
ـ استفاده از رسانههای دیداری و اپلیکیشنهای قرآنی آموزشی
ـ طراحی فعالیتهای جذاب گروهی (پادکست قرآن، نمایش اخلاق قرآنی، گفتوگوی آیهمحور)
ـ ارزیابیهای چندبعدی: شامل احساس، معنا و عمل (نه فقط روخوانی)
ـ تمركز بر پيوست فرهنگی آموزش قرآن (انس مستمر با قرآن كريم)
در بخش دیگری از این وبینار، میزان انطباق اهداف کتاب با نیازهای دانشآموزان امروز بررسی شد که نتایج زیر به دست آمد:
جمعبندی نهایی:
چالش اصلی اینجاست که کتابهای درسی فعلی بیشتر برای معلم طراحی شدهاند تا دانشآموز یعنی برای انتقال مطالب و سنجش محفوظات مناسباند، اما برای برانگیختن علاقه، تدبر عمیق و ایجاد تغییر در رفتار تربیتی دانشآموز امروزی که دائماً توسط محرکهای دیجیتال بمباران میشود، رویکرد سنتی آنها کارایی لازم را ندارد.
نکته مثبت: رویکرد پایهبندی محتوا(از ساده به پیچیده) و توجه به آموزش مهارت صحيحخوانی در این دوره، نقطه قوت محسوب میشود.
نکته انتقادی: کتابها باید از رویکرد «آموزش درباره قرآن» به سمت «آموزش برای زیستن با قرآن» تغییر مسیر دهند تا با نیازهای هویتی و اجتماعی دانشآموزان امروز انطباق یابند.
فصل دیگر این وبینار به ارائه راهکارهای بهبود کیفیت آموزش قرآن در مدارس اختصاص یافت و مباحث زیر مطرح شد:
تعلیم قرآن در سنت نبوی و سیره علوی
اﺻﻮل کلی تعليم ﻗﺮآن در سنت ﻧﺒوی:
ـ توجه به استفاده بهينه از شيوههای دوران بعثت و توصيه شده در سنت نبوی و سيره علوی مانند اقراء، استماع، عرضه و کتابت
ـ تسهیل در آﻣﻮزش در اﻣﺮ آﻣﻮزش ﻗﺮآن كرﯾﻢ؛ (قليل يدوم ...)
ـ توجه جدی ﺑﻪ نياز، توان و ذائقه ﺷﺎگرد
ـ در دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن ﻣﻌﻠﻢ
ـ اﺧﻼق ﺣﺴﻨﻪ ﻣﻌﻠﻢ
ـ کوﺗﺎه ﺑﻮدن زﻣﺎن آﻣﻮزشها (زمانبندی برای هر بخش)
همچنین راهکارهایی در سهمحور به منظور تقویت نگاه همافزایانه میان معلمان، مؤلفان و سیاستگذاران آموزشی ارائه شد که در ادامه از نظر میگذرد:
الف ـ محور ارتباطات و تبادل دانش:
با هدف ایجاد بسترهای منظم برای گفتوگو و درک متقابل نیازها و چالشها.
تشکیل کارگروههای مشترک میانبخشی:
ـ ایجاد کمیتههای کوچک سهجانبه (شامل یک دبیر فعال، یک مؤلف یا کارشناس محتوایی و یک سیاستگذار یا مدیر آموزشی).
ـ بازنگری فصلی محتوای درسی، بررسی شکاف بین هدفگذاری (سیاست) و اجرا (کلاس درس).
برگزاری «همایشهای عملیاتی قرآن»:
ـ به جای کنفرانسهای صرفاً تئوریک، همایشهایی برگزار شود که بخش بزرگی از آن به کارگاههای عملی اختصاص یابد.
دبیران: چالشهای تدریس و نیازهای واقعی دانشآموزان را مطرح کنند.
مؤلفان: روشها و مبانی انتخاب محتوا و تمرینها را توضیح دهند.
سیاستگذاران: محدودیتها، اولویتهای کلان و جهتگیریهای سند تحول را بیان کنند.
دبیران: چالشهای تدریس و نیازهای واقعی دانشآموزان را مطرح کنند.
مؤلفان: روشها و مبانی انتخاب محتوا و تمرینها را توضیح دهند.
سیاستگذاران: محدودیتها، اولویتهای کلان و جهتگیریهای سند تحول را بیان کنند.
ایجاد پلتفرم یا بانک اطلاعاتی متمرکز:
یک فضای آنلاین مشترک که در آن دبیران بتوانند تجربیات موفق (روشهای تدریس نوآورانه)، سؤالات متداول در مورد محتوای کتاب و پیشنهادهای خود برای اصلاحات محتوایی را ثبت کنند. این دادهها مستقیماً به دست مؤلفان و سیاستگذاران برسد.
ب ـ محور محتوا و برنامهریزی درسی:
با هدف اطمینان از اینکه محتوای کتابها مستقیماً به نیازهای آموزشی پاسخ میدهد
و سیاستهای آموزشی به درستی در کتب پیادهسازی شده است.
ـ بازخورد ساختارمند و مستمر
سیاستگذاران باید سازوکاری طراحی کنند تا بازخورد دبیران (که مخاطب نهایی محتوا هستند) به صورت منظم و ساختارمند به تیم تألیف بازگردد.
این بازخورد نباید صرفاً شکایات باشد، بلکه باید شامل پیشنهاد برای «چگونه بهتر شدن» باشد.
ـ تأکید بر شایستگیهای محوری
سیاستگذاران باید «خروجیهای یادگیری» مورد انتظار از درس قرآن را به صورت واضح و قابل سنجش تعریف کنند.
مؤلفان موظف شوند محتوا را طوری طراحی کنند که مستقیماً به دستیابی به این شایستگیها (مانند روانخوانی، درک مفاهیم اخلاقی، یا انس با آیات خاص) کمک کند.
ـ تولید منابع پشتیبان مشترک
به جای اینکه هر گروه به صورت مجزا منابع تولید کند، یک بسته آموزشی واحد (شامل کتاب درسی، راهنمای معلم بهروز و منابع دیجیتال تکمیلی) با همکاری هر سه گروه تولید شود تا یکپارچگی حفظ گردد.
ج ـ محور توسعه حرفهای
ـ با هدف همراستا کردن دانشها و مهارتهای حرفهای هر سه گروه
دورههای آموزشی مشترک برای مؤلفان و دبیران:
ـ دبیران در کارگاههایی شرکت کنند که توسط مؤلفان یا کارشناسان طراحی محتوا برگزار میشود تا از «منطق پشت طراحی کتاب» مطلع شوند.
ـ مؤلفان نیز باید در دورههای آموزشی درباره «روانشناسی تربیتی دوره اول متوسطه» و چالشهای واقعی کلاس درس شرکت کنند.
استفاده از دبیران برجسته به عنوان مشاور: انتخاب دبیران نمونه در تدریس قرآن و ارتقای نقش آنها به عنوان «مشاوران میدانی» برای مؤلفان و سیاستگذاران. این افراد میتوانند پلی بین تئوری و عمل باشند.
توسعه فهم مشترک از اهداف کلان:
سیاستگذاران باید به صورت شفاف، اهداف تربیتی و قرآنی نظام آموزشی را برای همه گروهها تبیین کنند تا همه بدانند در نهایت به دنبال تربیت چه نوع دانشآموزی هستند. با اجرای این راهکارها، ارتباط از حالت یکطرفه (دستور از بالا به پایین) به یک تعامل سهجانبه و پویا تبدیل شده و در نهایت، کیفیت آموزش قرآن به شکل ملموسی ارتقا خواهد یافت.
