ملاک‌های تصدی مسئولیت در کشور تدوین شود

به گزارش خبرنگار ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین نجف لکزایی، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع)، 28 خردادماه در نشست علمی «حکمرانی در قرآن»، گفت: در آیه شریفه إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ وَيُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا كَبِيرًا؛ فرموده است که  این قرآن، کتابی است که شما را به سوی چیزی که اقوم است هدایت و راهنمایی می‌کند؛ یعنی اگر شما بخواهید استوار بمانید و به بیگانگان و شیاطین تکیه نکنید، راه آن مراجعه به قرآن است.

وی با بیان اینکه دولت یکی از مهمترین کنشگران حکمرانی است، افزود: اگر ما دنبال سبک زندگی اقوم، دولت و حکمرانی اقوم هستیم، تنها راه آن مراجعه به قرآن کریم است؛ اگر خیر دنیا و سعادت دنیا و آخرت را می‌خواهیم راهش مراجعه به قرآن است.

ملاک‌های تصدی مسئولیت را بشناسیم

لکزایی با بیان اینکه حکمرانی از منظر قرآن باید به چه کسانی سپرده شود؟ اظهار کرد: در کشور ما اگر کسی بخواهد معلم دبستان شود ضوابط سختی دارد و هر کسی نمی‌تواند معلم دبستان و دبیرستان و مربی مهد کودک شود ولی وقتی سراغ مناصب حکومتی می‌رویم آیا مشخص شده که یک وزیر و استاندار و فرماندار باید چه شرایطی داشته باشند تا شایسته تصدی این پستها باشند؟

وی با اشاره به داستان طالوت و جالوت، اضافه کرد: بنی اسرائیل بعد از موسی(ع) گرفتار مشکلات فراوان از جمله ناامنی شدند و به پیامبر خود که سموئیل بوده مراجعه کرده و از ایشان خواستند فرمانروایی برای آنها مشخص کند تا در برابر جالوت بایسند و امنیت برای آنها به ارمغان بیاورد. در آیه «وَقَالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَكُمْ طَالُوتَ مَلِكًا قَالُوا أَنَّى يَكُونُ لَهُ الْمُلْكُ عَلَيْنَا وَنَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْكِ مِنْهُ وَلَمْ يُؤْتَ سَعَةً مِنَ الْمَالِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاهُ عَلَيْكُمْ وَزَادَهُ بَسْطَةً فِي الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ وَاللَّهُ يُؤْتِي مُلْكَهُ مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ»؛ پیامبرشان به آنها گفت احتمال نمی‌دهید اگر جنگ بر شما واجب شود شما اهل آن نباشید، زیرا پیشینه اینها را می‌داند و این قوم نسبت به موسی کوتاهی‌های زیادی کردند.

استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه یکی از اهداف اینها از طرح این پیشنهاد، این بود که پیامبرشان فرمان‌روایی از بین خود آنها برگزیند، افزود: اینها در برابر پرسش سموئیل که آیا شما تاب جنگ خواهید داشت، گفتند که ما قطعاً این کار را می‌کنیم، زیرا دشمنان ما را از خانه و کاشانه بیرون و آواره کرده‌‌اند و ما حتما با آمادگی صددرصد می‌جنگیم؛ ولی وقتی قتال و جنگ بر آنها مقرر شد و پیامبر خدا دولت تشکیل داد، جز اندکی از آنها دوری کردند و جزء ستمکاران شدند. دولت دینی نمی‌تواند روی افراد ستمکار که اهل خلف وعده هستند حسابی باز کند.

تقابل نگاه توحیدی و شیطانی در انتخاب رهبر جامعه اسلامی 

لکزایی بیان کرد: اینها ابتدا خودشان نزد رهبر الهی آمدند که برای ما حکمران انتخاب کن، زیرا جالوت، سرزمین و امنیت و زن و خانواده ما را از ما گرفته است و تو برای ما حکمرانی انتخاب کن ولی وقتی آن پیامبر به دستور خدا، طالوت را انتخاب کرد، اعتراضات شروع شد که چرا چنین فردی انتخاب شده است؟ در اینجا دو مکتب روبروی هم قرار دارند؛ یکی نگاه توحیدی و دیگری شیطانی و شرک‌آلود و نفاق‌آلود.

وی اضافه کرد: افرادی که نگاه شیطانی داشتند می‌‍گفتند کسی می‌تواند حکمران باشد که سرمایه‌دار و ثروتمند باشد و طالوت چون وسع مالی ندارد، نمی‌تواند حاکم باشد؛ سموئیل گفت که طالوت انتخاب خداست و نه من و خدا فرد فاقد شرایط را برای حکمرانی انتخاب نمی‌کند و علت اینکه او انتخاب شده را هم بیان فرمود: وَزَادَهُ بَسْطَةً فِي الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ؛ یعنی ابتدا علم و تخصص و دانش حکمرانی را مطابق ملاکات الهی دارد و می‌داند خداوند چه نوع جامعه و دولتی را می‌خواهد و دیگری اینکه فرمانروا باید از توانایی‌ها و مهارت‌های عملی برای حکمرانی برخوردار باشد و طالوت آن را داشت. ثروت اصلاً جزء شرایط حکمران نیست و ممکن است کسی مانند طالوت فقیر باشد و حاکم شود و ممکن است مانند سلیمان ثروت زیاد داشته باشد و حکمران شود.

آزمایش با نخوردن آب

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع)، تصریح کرد: البته قوم این پیامبر(ص) قانع نشده و از او تقاضای معجزه کردند و سموئیل هم صندوق و تابوت مشهور که آثار موسی(ع) در آن بود را آورد. براساس آیه 249، طالوت این افراد را که در ظاهر آماده بودند با جالوت بجنگند، آزمایش کرد؛ «فَلَمَّا فَصَلَ طَالُوتُ بِالْجُنُودِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ مُبْتَلِيكُمْ بِنَهَرٍ فَمَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَيْسَ مِنِّي وَمَنْ لَمْ يَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنِّي إِلَّا مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةً بِيَدِهِ فَشَرِبُوا مِنْهُ إِلَّا قَلِيلًا مِنْهُمْ فَلَمَّا جَاوَزَهُ هُوَ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ قَالُوا لَا طَاقَةَ لَنَا الْيَوْمَ بِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ قَالَ الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلَاقُو اللَّهِ كَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ وَاللَّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ ﴿۲۴۹﴾» به آنها فرمود وقتی از نهر آب عبور می‌کنید فقط به اندازه یک کف دست آب بنوشید و هر کسی بیشتر بنوشد جزء یاران من نخواهد بود وقتی به نهر رسیدند اکثریت اینها از آب بیش از اندازه تعیین شده نوشیدند. در اینجا هم ریزش دوم رخ داد چون ریزش اول در هنگام انتخاب طالوت بود و عده‌ای چون او ثروتمند نبود، رهبری او را نپذیرفتند و در اینجا هم عده دیگری دور او را خالی کردند.

وی افزود: ریزش سوم هم در هنگام مواجهه با جالوت رخ داد و فقط کسانی که موحد واقعی بودند پای کار ایستادند آن هم به اعتبار اعتقاد به «كَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ ...»؛ اینها فقط خداباور نبودند و خداگرا هم بودند. اینها هم به رهبری طالوت در برابر جالوت ایستادند و به اذن خدا پیروز شدند، اینها اهل راز و نیاز با خدا بودند و گفتند: «وَلَمَّا بَرَزُوا لِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ قَالُوا رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَيْنَا صَبْرًا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ»؛ یعنی وقتی برابر جالوت قرار گرفتند دست به دعا برداشته و گفتند که  پروردگارا بر [دلهاى] ما شكيبايى فرو ريز و گامهاى ما را استوار دار و ما را بر گروه كافران پيروز فرماى (۲۵۰).

علم با ایمان کارساز است

لکزایی با بیان اینکه علم در اینجا صرفاً علمی که امروز ما تحصیل می‌کنیم و به تعبیری دانش نیست بلکه علمی است که ایمان همراه آن است یا توانمندی‌های جسمی بوده که ایمان همراه آن است، اظهار کرد: یعنی اینها اگر هرقدر توانمند بودند و قدرت علمی و جسمی داشتند ولی ایمان نداشتند برای آنها کفایت  نمی‌کرد و این همان رمز قدرت و مقاومت حکمرانان توحیدی در برابر حاکمان طاغوتی است. کسی که در مناصب حکمرانی اسلامی قرار می‌گیرد باید موحد واقعی بوده و ایمانش در عالی‌ترین مراتب باشد و در کنار آن مهارت و علم و توانمندی لازم را هم داشته باشد.  

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه در اینجا علم فقط حصولی نیست و شهودی هم هست، تصریح کرد: حکمران در همه مناصب اعم از انتظامی و نظامی و لشکری و کشوری نیازمند ایمان در بالاترین درجات توحیدی است و اینکه توحید از ذهن به قلب و از علم به عمل و از جوانح به جوارح سرایت کرده باشد و قدرت و توانمندی جسمی هم داشته باشد.

وی با بیان اینکه بعد از طالوت، حضرت داود(ع) فرمانروای بنی‌اسرائیل شد، افزود: طبق آیه شریفه «وَقَتَلَ دَاوُودُ جَالُوتَ وَآتَاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ وَالْحِكْمَةَ وَعَلَّمَهُ مِمَّا يَشَاءُ وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ وَلَكِنَّ اللَّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْعَالَمِينَ» به حضرت داود شرط دیگری برای حکمرانی اضافه شد و آن حکمت بود؛ در آیات 22 تا 39 سوره مبارکه «اسراء»؛ «لَا تَجْعَلْ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ فَتَقْعُدَ مَذْمُومًا مَخْذُولًا ﴿۲۲﴾؛ وقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا ﴿۲۳﴾؛ وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا ﴿۲۴﴾؛ رَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَا فِي نُفُوسِكُمْ إِنْ تَكُونُوا صَالِحِينَ فَإِنَّهُ كَانَ لِلْأَوَّابِينَ غَفُورًا ﴿۲۵﴾ .... مصادیق آن ذکر شده است.

مصادیق بارز حکمت

وی اضافه کرد: در این آیات، مصادیق بارز حکمت ذکر شده است که از جمله می‌توان به توحید، احسان به والدین، پرداختن حق خویشاوندان و مستمندان، پرهیز از تبذیر و اسراف،  و لا تجعل یدک مغلوله(در انفاق دست بسته نباش)،  از ترس فقر فرزندان خود را نکشتن، زنا نکردن، انسان بیگناه را نکشتن،  نخوردن مال یتیم، وفای به عهد، پیمانه را کم نکردن و دقیق وزن کردن، پیروی نکردن از چیزی که انسان به آن علم ندارد، در زمین با کبر و غرور و نخوت راه نرفتن و با دیگران برخورد نکردن اشاره کرد.

استاد حوزه و دانشگاه اظهار کرد: خداوند بعد از اینکه در طول این آیات مصادیق حکمت را برشمرد در آیه 39 این سوره فرمود: «ذَلِكَ مِمَّا أَوْحَى إِلَيْكَ رَبُّكَ مِنَ الْحِكْمَةِ وَلَا تَجْعَلْ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ فَتُلْقَى فِي جَهَنَّمَ مَلُومًا مَدْحُورًا»؛ اینها که بیان شده همه حکمت بودند پس اگر بخواهیم بدانیم حکمتی که به داود(ع) اعطا شده است چیست باید به همین مصادیق رجوع کنیم؛ اینها هیچکدام سلیقه‌ای نیست و همه براساس تفسیر قرآن به قرآن است. در این آیات یک بسته کامل برای جامعه‌سازی و دولت‌سازی و داشتن یک خانواده اسلامی است که از توحید شروع شده و در اخلاق و فقه تداوم دارد. پس به داود(ع) هم برای فرمانروایی شرط حکمت و علم را مورد تاکید قرار داده است.